Het raadsel van de vijf bruggen

HET RAADSEL VAN DE VIJF BRUGGEN

Einde 2013 ondernam Railations een poging om meer inzicht te krijgen omtrent het raadselachtige ontdubbelingstracé tussen Gontrode en Melle, en op basis van een paar oude kaarten het mysterie te doorgronden van de vijf parallelle spoorbruggen over de Geraardsbergsesteenweg, in de veronderstelling dat een en ander nauw met elkaar te maken had.
Eén jaar en een paar reacties later kunnen we op basis van een reeks nieuwe gegevens met voldoening vaststellen dat we toen al heel dicht bij de oplossing zaten. Beter zelfs. De omvang van dit gigantische maar vroegtijdig gestrande project is van die aard dat een nieuwe, aanzienlijk bijgewerkte versie zich opdrong.

OPGELET - dit dossier is niet meer bijgewerkt sinds 2014. Intussen is er einde 2017 wel een en ander gebeurd.
Het verslag hierover, dat toen verscheen in onze rubriek 'Bruggen en Viaducten', is nu te vinden onderaan deze pagina.

Van Gontrode naar Melle

Vanuit de trein naar Gent zul je, vlak na de overweg van Gontrode, de oude spoorbedding amper merken, zeker niet wanneer de bladgroei op zijn hoogtepunt staat, tenzij je goed uitkijkt. Alleen wanneer je door het veld daar vlakbij wandelt zal de hoge berm te midden van het weiland je wellicht opvallen - of nog van op de E40, op de terugweg van de kust. Wanneer je dan voorbij de Kalverhage de geasfalteerde landweg Kouterslag volgt richting Melle zul je vergeefs naar het vervolg van de spoorberm zoeken. Een nooit afgewerkte spoorbedding?
Tot je het snelspoor Brussel-Gent nadert (lijn 50A), met een eerste viaduct onder de verbindingslijn naar Melle (50A/4 zuid). Vandaag is deze brug bijna gehalveerd, maar nog niet zo lang geleden was hier een aparte doorgang, breed genoeg voor een dubbel spoor. Maar liever dan het stalen brugdek te vervangen heeft de spoorbeheerder de doorgang van de oude zate opgevuld met een massieve en niet erg fraaie constructie waarvan de functie en de zin ons ontgaan. Voorbij dit punt is de oude bedding weer goed te volgen. Eerst onder de snellijn zelf, met een aparte doorgang door de grootste van de vier bogen van het mooi gerestaureerde viaduct. Dan verder langsheen de Kouterslag, tot waar de zate zo te zien wordt opgeslokt door het tweede verbindingsspoor, nu uit Melle (50A/4 noord). Hopelijk maakt het plannetje hieronder dit allemaal wat duidelijker. Het hele tracé vanaf Gontrode tot aan dit punt is zo’n 1350 meter lang, waarvan 570 m goed te volgen langsheen de Kouterslag: goed voor een rustige wandeling op een zonnige namiddag.

Gontrode - in de verte de hoge berm op het ontdubbelingstracé van lijn 122 (9 okt.2014)

Kouterslag - rechts doorgang van het oude tracé onder zijlijn 50A/4 (27 maart 2007)

Kouterslag - het viaduct van lijn 50A (27 maart 2007)

Kouterslag - viaduct lijn 50A/4 (zuid) (27 maart 2007)

Kouterslag, lijn 50A/4 (zuid) - het stalen brugdek heeft plaats geruimd voor een massieve en weinig fraaie constructie (9 okt.2014)

De hypothese van een oud tracé van de huidige lijn 122 (toen nog 123) uit Geraardsbergen hebben we al gauw laten varen. Een tijdelijke omleiding tijdens de latere aanleg van lijn 50A bleek evenmin te kloppen. Wat dan wel?

Wanneer je dan verder wandelt richting Melle kom je voorbij de visvijvers op de plek waar de spoorlijn uit Aalst en Wetteren (lijn 50) over de Geraardsbergse steenweg gaat, en dat met maar liefst vijf verschillende spoorbruggen van uiteenlopende afmetingen (zie foto's hieronder). Vanuit de trein valt dit indrukwekkende complex amper op. Daarvoor moet je eronderdoor wandelen. Als je dan weet dat slechts twee van die bruggen nog sporen dragen, wat dan met de drie andere?
En al gauw krijg je hier de indruk van iets groots, gigantisch zelfs. Maar wat precies? En houdt dit verband met het verlaten spoortracé uit Gontrode?

Een ambitieus project

Begin vorige eeuw, gelijk met het project voor een 'expresslijn' tussen Brussel en Gent (50A), had men het plan opgevat voor een grondige heraanleg en uitbreiding van de overbelaste spoorvertakking in Melle, op de drukke lijn 50 uit Brussel (en uit Mechelen). Immers, in die tijd torste de huidige lijn 122 (voorheen 123) het zware goederenverkeer tussen de Gentse haven en een groot deel van het Henegouwse industriebekken.

Hiervoor wilde men in Melle de doorgangssporen ontdubbelen, waarbij alle goederentrafiek naar/van het vormingsstation Merelbeke (dat aan de noordkant ligt van lijn 50) over de bestaande sporen naast het stationsgebouw zou rijden. Om dit mogelijk te maken voorzag men een nieuwe verbindingslijn uit Gontrode die aan de Kouterslag onder de ontdubbeling van lijn 50 zou lopen, samen met een aftakking van de nieuwe 'expresslijn'. Zo had men ook tal van overloopsporen voorzien, waarvan één via een flyover om gelijkgrondse kruisingen te vermijden. Dit verklaart de wirwar van sporen ter hoogte van de Geraardsbergsesteenweg, met niet minder dan 5 bruggen naast elkaar (zie foto's hierna), waarvan één op hoger niveau voor de reizigerstreinen naar Geraardsbergen via de nieuwe verbindingslijn.

Melle - brug 5 onder de verbinding 50A/4, dan brug 4 van lijn 50, en achteraan 3 en 1 (9 okt.2014)

Melle - hoge brug 2, voorzien voor een flyover, daarachter de later verbrede brug 3 (9 okt.2014)

Melle - brug 1, voor twee verbindingssporen die er al bij al dan toch niet kwamen (27 maart 2007)

Melle - de 5 bruggen

De nummering van de bruggen bij de foto's hierboven vind je terug op de schematische voorstelling (links) van de vijf spoorwegbruggen over de Geraardsbergsesteenweg, waarvan vandaag slechts twee in gebruik zijn.

Hetzelfde bruggencomplex vind je hiernaast (rechts) terug op het schematisch overzicht van het sporenplan dat (aanvankelijk) voor dit hele project voorzien was.

Voor de huidige toestand kijk je best op het overzichtskaartje hogerop.

Station Melle vanop de loopbrug - helemaal rechts de gewelven onder het nieuwe hoge tracé (ca. 1914)

In het station Melle zouden dan, aan de zuidkant, twee opgehoogde sporen bijkomen, uitsluitend voor reizigerstreinen. Door de kruising met verbindingsspoor 50x daar vlakbij moesten deze sporen wel hoog genoeg liggen, met verhoogde perrons én wachthuisjes, vanuit het station alleen nog bereikbaar via een nieuwe trap met loopbrug.

Begin 1914 was al een en ander gerealiseerd:
- het bruggencomplex over de Geraardsbergsesteenweg
- de verbindingslijn vanuit Gontrode (122x) met de viaducten voor de lijnen 50A en 50A/4 (zuid) aan de Kouterslag; deze verbinding was op dat ogenblik nog niet in gebruik
- de onderdoorgang onder de opgehoogde lijn 50 aan de Kouterslag
- de straatbrug, de hoge perrons met wachthuisjes, en de overdekte toegangstrap en –brug in het station Melle, alsook de lange steunmuren (maar nog geen sporen).

Maar toen brak de oorlog uit en zoals op de meeste werven vielen de werken stil. Erger zelfs. Naar het einde toe, bij de terugtrekking van de Duitse troepen, werd niet alleen de flyover aan de Kouterslag opgeblazen, maar op de verbindingslijn uit Gontrode ook de bruggen over de Molenbeek en over de Kalverhage.
Ook de nieuwe infrastructuur in het station Melle kreeg het zwaar te verduren.

Station Melle - oorlogsvernielingen aan de reeds aangelegde maar nog niet in gebruik genomen verhoogde perrons en schuilhuisjes

(deze foto's zijn afkomstig van het Archief en Documentatiecentrum van de gemeente Melle)

En daarna?

Na de oorlog ging alle aandacht prioritair naar de wederopbouw, alsook naar de voltooiing van 'expresslijn' 50A waarvan het lijnvak Denderleeuw-Gent in 1923 in gebruik kwam. Hierdoor verminderde de druk op de doortocht in Melle, zeker wat het reizigersverkeer betreft, zodat het stilgevallen omleidingsproject terug in vraag werd gesteld. De oorlogsvernielingen deden de rest en uiteindelijk werd het hele project definitief opgegeven. In Melle werden de trap en de voetbrug afgebroken, maar de straatbrug en de hoge perronopbouw bleven behouden, al verliep het spoorverkeer in Melle verder via de twee lage sporen.
In de late jaren dertig begon men dan toch werk te maken van de ophoging van lijn 50. Als eerste werd het lijngedeelte voorbij het station Melle tot en met Kwatrecht aangepakt, wat aanleiding gaf tot de afbraak van de resten van de flyover en de ontdubbeling van brug 3 over de Geraardsbergsesteenweg.

Melle Kouterslag - flyover op lijn 122x voor de nog niet voltooide ophoging van lijn 50 (helemaal links de doorgang voor verbindingslijn 50A/4)

Station Melle - de nieuwe infrastructuur is grotendeels vernield, maar de lage perrons, de trap en de loopbrug zijn vrijwel intact

Station Melle kort na 1918 - de hoge perronopbouw bleef nog vele jaren staan

Pas in de jaren vijftig, voorafgaand aan de elektrificatie, kwam ook de doortocht in Melle zelf aan de beurt, en dan nog wel via het indertijd voorziene verhoogde tracé. De hoogte ervan werd echter beperkt, wat in het station aanleiding gaf tot de afbraak van de hoge perronbouw en de straatbrug die dan vervangen werd door de huidige lagere brug. Hetzelfde gebeurde trouwens met brug 4 voor de verhoogde lijn 50 over de Geraardsbergsesteenweg. De lage sporen en de overweg verdwenen kort nadien.

Vandaag

Tot op heden blijven de paar relicten van dit grootse project hardnekkig de tand des tijds trotseren. De hoge berm tussen Gontrode en de E40 en de aparte doorgang doorheen het recent gerestaureerde viaduct van lijn 50A zijn de laatste getuigen van de verbindingslijn langsheen de Kouterslag (die op het schema hierboven het nummer 122x kreeg). Maar het zijn vooral de 5 bruggen over de Geraardsbergsesteenweg die de omvang van dit onafgewerkte project het best weerspiegelen. Ook al zijn er einde 2011 veiligheidsnetten geplaatst om het verkeer te behoeden voor losgeraakte bakstenen ziet het er niet naar uit dat dit complex snel uit het landschap zal verdwijnen, al weet men nooit.

Melle - laatste getuigen van het lage tracé van lijn 50 (het magazijn werd niet lang daarna afgebroken) (2 augustus 2007)

Melle - de oude bedding van lijn 50 langs het station (vandaag met een grote fietsenstalling) (27 maart 2007)

Anderzijds getuigen de twee kopsporen kant Merelbeke (foto) en de brede strook tussen het station en de perrons nog steeds van de oorspronkelijke lijnbedding. Andere restanten werden lang geleden opgeruimd. Ook het naoorlogse goederenmagazijn ging enkele jaren terug tegen de vlakte. Blijft de vraag: wat nu met het verkommerde stationsgebouw?

BRON - de nieuwe gegevens zijn grotendeels afkomstig van het Archief en Documentatiecentrum van de gemeente Melle

Het bruggencomplex van Melle, met de vijf spoorwegbruggen over de Geraardsbergsesteenweg, wordt binnenkort afgebroken. Vanaf 18 december 2017 schieten de drilboren in actie om dit laatste restant van de indrukwekkende maar nooit afgewerkte spoorwegvertakking van Melle met de grond gelijk te maken. Of toch niet helemaal. Want de lijnen 50 (uit Aalst) en 53 (uit Dendermonde) moeten hier nog over, plus een aftakking van het naburige snelspoor uit Brussel (50A). En dus moeten enkel de 3 'spoorloze' bruggen weg (zie foto's). Maar of iemand daar een traan zal voor pinken? Tenzij een handvol nostalgici…
Onvermijdelijk? De veiligheidsnetten die een aantal jaren terug rond de honderdjarige bouwsels werden gespannen logen er alvast niet om: vroeg of laat zou daar iets moeten mee gebeuren. Al zien wij de spoorwegbeheerder hier niet meteen zijn zuurverdiende geld daarvoor uittrekken, patrimonium of niet. De gemeente evenmin. Al goed dat we in 2013 op het idee kwamen om dit ‘raadsel van Melle’ nader te onderzoeken. Ook na de ultieme mokerslag (figuurlijk toch) zullen we deze merkwaardige bouwsels niet licht vergeten.
Maar verder: noch bloemen, noch kransen.
(1 december 2017)

bijgewerkt: 4-3-2021

terug naar de homepagina