Oude spoorwegbruggen en viaducten

BRUGGEN & VIADUCTEN

De fotogalerij vind je onderaan deze pagina.
La galerie photos se trouve au bas de cette page.

Ponts & Viaducs

Sinds de begindagen van Railations ging veel aandacht naar tal van viaducten of hun overblijfselen. Naast die van ECAUSSINNES en HEMMERES spreken de ruïnes van het viaduct van HERMANMONT nog het meest tot de verbeelding.
Daarnaast heb je ook de viaductruïnes van MEMBRE, BOHAN en ARQUENNES.
Het afgebroken viaduct van BORNIVAL en de verdwenen staalconstructie van EUVEREM (NL) worden evenmin vergeten.
En dan heb je ook nog de mooie reeks viaducten op de GOTTARDO DELL'UMBRIA bij Spoleto (Italië) en de kunstwerken op de CFD LOZÈRE in de Zuid-Franse Cévennes.

Hierna volgen drie aparte rubrieken.
De eerste focust op een reeks merkwaardige bruggen en viaducten, meer bepaald te Oudler, Born, Melle, Houdeng-Goegnies, Dendermonde, Spiennes, Gellik en La Forge (F) . De tweede omvat een aantal kunstwerken van diverse pluimage, o.m. te Eksaarde, St-Katarina-Lombeek, Wideumont, St-Nicolas, Muizen en Rognon.
Tenslotte vind je onderaan een galerij met een hele reeks foto's, de meeste vooralsnog zonder veel uitleg. Deze rubrieken worden nu en dan verder aangevuld.
Bruggen en viaducten op het voormalige buurtspoorwegnet, zoals o.m.Ecaussinnes en Bohan, vind je op een aparte pagina.

Merkwaardige kunstwerken

De 'brug' van Oudler

Het viaduct van Oudler (in de verte) tijdens het interbellum, en kort na de vernieling in 1940 (doc. Geschichtsverein Zwischen Venn und Schneifel)

van op dezelfde plek: de huidige brug (13 maart 2015)

Zoals tal van kunstwerken in oostelijk België werd op spoorlijn 47 het viaduct van Oudler, tussen Reuland en Lengeler, in juni 1940 door het Belgisch leger opgeblazen, in een vergeefse poging om de Duitse invasie tegen te houden. Al gauw kwam er een schijnbaar wankele noodbrug voor in de plaats. Niet lang daarna echter, in 1941, liet de bezetter het vernielde viaduct vervangen door een hoge berm met daarin een doorlaatbrug. Hierbij nam men niet de moeite om de resten van het viaduct op te ruimen, en bleef de bovenkant van de enige boog die nog rechtstond zelfs gedeeltelijk uitsteken boven de huidige brug. Zo ontstond dit veeleer surrealistische tafereel van twee schijnbaar op elkaar gestapelde kunstwerken.

Le viaduc de Oudler, dynamité par l’armée belge en juin 1940, fut bien vite remplacé par un pont de fortune. L’année suivante, ses ruines furent comblées par un haut talus à travers lequel un passage inférieur fut construit. Curieusement, une des arches du viaduc, restée intacte, dépasse toujours de l’ouvrage actuel, créant ainsi ce tableau surréaliste de deux ouvrages successifs superposés l’un à l’autre.

De drie gezichten van het Von Korffviaduct

Het betonnen viaduct van Born, ook bekend als het Von Korffviaduct, is met zijn 11 bogen een waardige tegenhanger van zijn evenknie aan het andere uiteinde van oorlogslijn 47A (Vielsalm-Born). Eén groot verschil: dat van Hermanmont ligt met zijn 10 bogen bijna volledig in puin, op één boog na, terwijl dat van Born al juist geteld één eeuw lang het landmerk is van het gelijknamige dorp. In maart 2015 merkten we op dat aan het zuidelijk uiteinde, vlakbij de dorpskern, een reeks trappen in aanbouw was om het viaduct warempel toegankelijk te maken voor bezoekers – en misschien zelfs wandelaars en tweewielers, zoals dat toen al het geval was met de onderdoor lopende Vennbahn voordat ze dan toch geasfalteerd werd.

Het viaduct ligt er nog steeds zoals we die al een volle eeuw gewoon zijn, en is nu ook toegankelijk voor bezoekers, gedeeltelijk toch (19 april 2018)

Drie jaar later mochten wij vaststellen dat het viaduct, zo goed als intact, nog steeds het dorpslandschap domineert, dwars over de vallei van de Emmels en dus van redelijk ver zichtbaar. En inderdaad, vandaag kun je probleemloos naar boven via de reeds voornoemde trappen. Eenmaal zover kom je uit op een groot terras, bovenop de twee zuidelijke bogen van het viaduct en over de hele breedte van het kunstwerk, maar halverwege versperd door het nodige hekwerk. Naar het waarom blijft het gissen, maar een verhoogje met verrekijker, vlak tegen het hek, maakt een en ander goed. Wat verder opvalt is het gulle gebruik van oude dwarsliggers, zowel om hier en daar de trappen te beveiligen, als beneden naast het viaduct, waar een stukje spoor als monument staat opgesteld in een verticale hoek van 40°. Overal dwarsliggers dus, behalve waar ze normaal hoorden te liggen: beneden op de spoorwegbedding van wijlen de Vennbahn, en boven op het terras, allebei bedekt door een stevige laag asfalt!

Wie de volledige asfaltering had gevreesd kunnen wij echter gerust stellen: bovenop de overige 9 bogen ligt er tot nader bericht nog steeds voldoende natuur en struikgewas, zoals voordien al ruim 70 jaar het geval was, om begrijpelijke reden NIET toegankelijk (foto's 12 maart 2015).

De part et d'autre de la ligne de guerre Vielsalm-Born (47A), un ouvrage majeur ponctuait le cadre spécifique de cette liaison éphémère. Alors que du viaduc à dix arches de Hermanmont ne subsistent qu’une seule arche et des ruines, le viaduc Von Korff, surplombant le village de Born, resta miraculeusement intact. Abandonné depuis la dernière guerre, il est aujourd’hui accessible par une volée d’escaliers construits à son extrémité sud en 2015. En-haut, une large plate-forme fut aménagée au-dessus de deux des 11 arches, mais reste en partie interdite aux visiteurs. Cet espace fut recouvert d’une couche de bitume, tout comme la plate-forme de feu la Vennbahn, passant en-dessous de l’ouvrage. Au pied de celui-ci, un coupon de voie semble vouloir perpétuer le souvenir des deux lignes passant jadis par là. Beaucoup de traverses aussi en guise de parapet pour les escaliers, mais nulle part là où logiquement on devrait les trouver: sur les plates-formes ferroviaires. En direction de Vielsalm, celle de la 47A est complètement abandonnée et livrée à la végétation, tout comme l'autre côté du viaduc, par-dessus les 9 arches restantes.

Melle - de laatste dagen

Het bruggencomplex van Melle, met de vijf spoorwegbruggen over de Geraardsbergsesteenweg, wordt binnenkort afgebroken. Vanaf 18 december 2017 schieten de drilboren in actie om dit laatste restant van de indrukwekkende maar nooit afgewerkte spoorwegvertakking van Melle met de grond gelijk te maken. Of toch niet helemaal. Want de lijnen 50 (uit Aalst) en 53 (uit Dendermonde) moeten hier nog over, plus een aftakking van het naburige snelspoor uit Brussel (50A). En dus moeten enkel de 3 'spoorloze' bruggen weg (zie foto's). Maar of iemand daar een traan zal voor pinken? Tenzij een handvol nostalgici… Onvermijdelijk? De veiligheidsnetten die een aantal jaren terug rond de honderdjarige bouwsels werden gespannen logen er alvast niet om: vroeg of laat zou daar iets moeten mee gebeuren. Al zien wij de spoorwegbeheerder hier niet meteen zijn zuurverdiende geld daarvoor uittrekken, patrimonium of niet. De gemeente evenmin. Al goed dat we in 2013 op het idee kwamen om dit ‘raadsel van Melle’ nader te onderzoeken. Het volledige verhaal vind je bij onze “Merkwaardige Spoorwegsites”. Ook na de ultieme mokerslag (figuurlijk toch) zullen we deze merkwaardige bouwsels niet licht vergeten.
Maar verder: noch bloemen, noch kransen.

Houdeng-Goegnies

Twee wachttorens die de doortocht op deze waterweg streng bewaken, zou je denken (8 april 2016). Dit zijn echter de twee pilasters van de verdwenen “pont des cent mètres”, schuin over het Canal du Centre in Houdeng-Goegnies. Een honderd meter lange brug – in feite een viaduct – met drie stalen liggers die rond 1900 tot stand kwam, bij de aanleg van dit kanaal, op de industriële spoorlijn tussen de hoofdzetel van de Charbonnages du Bois-du-Luc (op de spoorlijn Mons-Manage) en het voormalige station Houdeng-Goegnies. Want driemaal daags kwamen in dit station rechtstreekse treinen uit/naar Zottegem, Geraardsbergen en Galmaarden langs, volgeladen met Vlaamse kompels die hier overstapten op het gore treintje naar de koolputten. Medio de jaren 60, bij de sluiting van dit station, raakte het spoorlijntje in onbruik. Jaren later, zo’n 40 jaar geleden, werd het viaduct ontmanteld en de drie liggers in stukken gesneden. In het gedeeltelijk bewaarde Bois-du-Luc vind je nu een mijnmuseum, en daar vlakbij de ‘Carrés’, een zo goed als intact gebleven arbeiderswijk uit de 19e eeuw.

Dendermonde (verdwenen)

In de avondspits, op 21 mei 1976, bij het verlaten van Dendermonde, rijden twee gekoppelde motortreinen over de indrukwekkende hefbrug over de Dender. Op dat ogenblik is het nog niet helemaal zeker of het nieuwe opgehoogde spoorwegtracé ten westen dan wel ten oosten van de stad zal worden aangelegd. Uiteindelijk zal voor deze laatste worden gekozen, en zal deze brug samen met zijn nabije buur over de Schelde daarna worden afgebroken.

Le 21 mai 1976, en fin de journée, l'autorail 4406 traverse le pont mobile sur la Dendre à la sortie de Dendermonde. Plus tard, un nouveau tracé rehaussé sera construit plus à l'est de la ville, ce qui finalement entraînera la démolition de ce bel ouvrage, tout comme son voisin au-dessus de l'Escaut.

Spiennes

Dit is het eerste van twee identieke viaducten op ex-spoorlijn 109 Mons-Chimay bij Spiennes, over de Ruisseau de la Vallière en een lokale weg, op 19 maart 2009. Het tweede, 200 meter verder, staat over het riviertje de Trouille. Het dorp Spiennes, vlakbij Mons (Bergen), zul je op geen enkele spoorwegkaart vinden, want een station is er nooit geweest, laat staan een stopplaats. Ook de spoorlijn is nergens nog te vinden, want het laatste stuk, van Cuesmes naar Harmignies, werd in 2013 uitgebroken. De datum 1919 vertelt ons dat beide viaducten recenter zijn dan dit deel van de spoorlijn, aangelegd in 1868. Allicht werden hun voorgangers tijdens de eerste wereldoorlog vernield.

Ce viaduc surplombe le Ruisseau de la Vallière et un chemin local à Spiennes, près de Mons. A 200 mètres de là, un deuxième ouvrage, quasi identique, surplombe la Trouille. Tous deux livrent passage à l'ex-ligne 109 Mons-Chimay dont la dernière section, de Cuesmes à Harmignies, a été démontée en 2013. La date de 1919 sur le flanc du viaduc nous fait supposer que ces ouvrages furent construits en remplacement de leurs prédécesseurs démolis pendant la première guerre.

Gellik

De brug van Gellik (Lanaken) met zijn 112 meter spanwijdte, schuin over het Albertkanaal, is de langste in zijn soort, en een ontwerp van de Leuvense ingenieur Arthur Vierendeel (1852-1940). De 'Vierendeelligger' was een nieuw type van kooibrug, zonder diagonale zijbalken, met de spoorbruggen aan weerskanten van het ‘centraal’ station in Mechelen als bekendste exemplaren. Op 19 februari 1985 trotseert deze brug moeiteloos vrieskou en sneeuw. Sinds de sluiting van lijn 20 (Hasselt/Beverst-Maastricht) ligt hij er echter ongebruikt bij, en het scheelde niet veel of hij was afgebroken "voor de verbreding van het Albertkanaal". Dat hij er vandaag nog staat mag dus een wonder heten, zeker indien de geplande sneltram tussen beide steden ook langs hier zou rijden - als hij er ooit komt....

Voilà un quart de siècle que le pont ferroviaire de Gellik (Lanaken), avec sa travée de 114 mètres du type Vierendeel surplombant le Canal Albert en oblique, ne voit plus passer de train. Et malgré sa démolition envisagée pour pouvoir élargir le canal, il reste aujourd'hui bien en place.

La Forge (F)

Niet alles op deze foto van 19 april 2016 is wat het lijkt. Zo is dit geen spoorwegviaduct maar dat van het ‘Canal de la Marne au Rhin’ over de rivier de Sarre (Saar) in La Forge, bij het Lorreinse dorp Hesse. De asfaltpiste op de foto ligt, hoe anders, op de bedding van de voormalige spoorlijn van Sarrebourg naar Abreschviller, aan de voet van de Vogezen. Deels toch, want eigenlijk liep het spoor meer naar rechts, tegen de brugpijler waar nu het tweede baanvak ligt van de D42 naar Lorquin. Maar toen in de jaren 90 de rails werden uitgebroken was de wegbeheerder er als de kippen bij om dit deel van de zate in te palmen om in die scherpe bocht de smalle baan meteen te ontdubbelen. En toen men naderhand ook nog een fietspiste wilde aanleggen kon dit alleen nog door boven de rivier een stalen constructie op te zetten, pal naast het oude spoortracé. En zo is iedereen tevree. Ook dit nog: boven op het viaduct zijn nog resten terug te vinden van een smalspoor waarop ooit kleine elektrische loks de boten voorttrokken.

Le viaduc du Canal de la Marne au Rhin à La Forge, près de Hesse (Moselle), surplombe la Sarre et la D42 vers Lorquin, mais aussi l'ancienne ligne de chemin de fer de Sarrebourg à Abreschviller, dont une partie de la plate-forme a été récupérée afin de dédoubler le passage très étroit de la route sous le viaduc. Pour la piste cyclable il a donc fallu construire une nouvelle passerelle au-dessus du lit de la rivière.

Bruggen & Viaducten

De oude baanbrug van Bascoup

De oude brug over de sporen van lijn 113 uit Piéton, vlak naast de grote sporenwerkplaats aan de ingang van het station Bascoup (het vroegere Bascoup-Chapelle), is niet meer. Al vele jaren stond hij daar te verkommeren - zie beide foto’s, resp. uit 2009 en 2014 - met de vraag ‘hoelang nog?’ Na de opheffing van het reizigersverkeer in 1984, gevolgd door de ontmanteling van het baanvak naar Manage en de afbraak van de seinhuizen, was dit zichtbaar teken van verval misschien wel de voorbode van het definitieve einde, werkplaats incluis, zoals door sommigen gevreesd werd. Maar zie, vanaf 2015 werd het sporenplan rond de sporenwerkplaats – de belangrijkste van het net volgens de netwerkbeheerder – volledig hertekend en vernieuwd, kwam er een nieuwe installatie, en als kers op de taart werd de oude brug begin 2017 afgebroken en vervangen door een gloednieuw maar wel betonnen exemplaar.

Le pont surblombant la ligne 113 près des ateliers de la voie à Bascoup, en piteux état, a vécu. Début 2017, il fut démoli et remplacé par un ouvrage moderne, ponctuant ainsi l'avenir de cette portion de ligne et des ateliers, modernisés eux aussi.

De vergeten brug van St-Katharina-Lombeek

De rails zijn al lang weg, de bermen aan weerskanten afgegraven. Alleen deze brug nog (6 april 2009), over een lokale weg - laatste getuige van de korte spoorverbinding tussen de in 1933 voltooide snellijn 50A (Gent-Brussel) en Essene-Lombeek op de 'oude' lijn 50. Zo konden de sneltreinen uit Oostende en Gent verder naar Brussel-Noord zonder omweg over Denderleeuw, toen de Noord-Zuidverbinding (1952) nog niet bestond. Dit is alvast wat de dienstregeling van 1935 laat uitschijnen. Nadien is ze in onbruik geraakt, of nog even in stand gehouden als dienstspoor of strategische verbinding, tot bij de NMBS de afbraakmicrobe toesloeg. Maar over dit spoortje is verder nergens de minste informatie te vinden, zelfs niet op die inventarissen van het (gewezen) spoorwegnet die absolute volledigheid nastreven. Vandaag is deze betonnen brug nog steeds mooi te zien vanop lijn 50A en lijkt hij wel gegoten om de eeuwigheid te trotseren. Hopelijk komt niemand op de onzalige gedachte dat dit relict toch maar ‘in de weg staat’ en op deze lokale landweg ‘het verkeer hindert’...

Dernier vestige du raccordement direct depuis la 'nouvelle' ligne 50A vers la gare de Essene-Lombeek, sur l'ancienne ligne 50 - vraisemblablement parcouru par les trains directs vers Bruxelles-Nord avant l'ouverture de la Jonction Nord-Midi (1952).

Wideumont - dichtgemetselde brug

Dichtgemetselde tunnelportalen, opgevulde tunnelpijpen, dichtgegooide sleuven en bruggen, zo hebben we er al vele tientallen meegemaakt. Maar een dichtgemetselde brug? En toch. Daarvoor moet je in Wideumont zijn, in de schaduw van de KMI-mast, met deze brug van een lokale weg over de amper tien jaar geleden nogal ‘stoemelings’ opgebroken en nu al dichtgegroeide spoorlijn van Libramont naar Bastogne (16 juli 2016). De juiste toedracht kennen we niet. Was de brug misschien bouwvallig? Doorgaans wordt hij dan verstevigd… of dichtgegooid. Maar dichtgemetseld? Of zit daar een slinkse zet achter? Het is bekend dat voor- en tegenstanders van een heropening mekaar met de nodige (tegen)argumenten om de oren slaan. Is met dit voldongen feit het pleit nu beslecht?
Al weet men nooit. Bastogne is geen onbelangrijke stad. Wat brengt de (verre) toekomst? Een strook grauw asfalt? Of beter?

Chose bizarre que ce pont près de Wideumont, par-dessus la ligne 163 (Libramont-Bastogne et au-delà), aujourd'hui hélas déferrée. Plutôt que de démolir l'ouvrage pour combler la tranchée ferroviaire totalement envahie par la végétation, on l'a simplement muré, comme si c'était un tunnel désaffecté.

St-Nicolas (Liège)

Behoorlijk intrigerend deze oude en meermaals verstevigde brug onder de drukke Rue ST-NICOLAS in de gelijknamige gemeente, hartje Luikse agglomeratie. Hierdoor liep ooit de schimmige en steile lijn 32, van Ans-Est (later Ans) naar Flémalle-Grande. Een ringlijn kun je ze echter niet noemen, en reizigersverkeer heeft ze nooit gehad. Haar enige bestaansreden waren de talrijke steenkoolmijnen op deze steile Maasflank, en toen na de oorlog het baanvak voorbij de brug werd opgebroken ging de kolentrafiek over Ans. Toch bleef het spoor onder de brug door nog in gebruik als kopspoor voor het rangeren van de kolentreinen vanuit de laatste mijn, Espérance & Bonne-Fortune – hoop en goed geluk. Dit laatste heeft echter niet mogen baten.
Vandaag zijn de mijngebouwen en -installaties gesloopt, de spoorlijn uitgebroken, de spoorwegzate naar Ans gebetonneerd (niet geasfalteerd!) en de brug geleidelijk opgevuld. Op deze foto van 22 juni 2007) is de klus bijna geklaard. Twee jaar later al verrees aan de zuidkant (achter de brug) een nieuw gebouwencomplex, beneden bankkantoor, boven appartementen. En aan deze kant? De bakstenen borstwering langs de Rue St-Nicolas staat er nog, de brug ook, en beneden gaapt de diepte van de oude spoorwegsleuf, zij het bijna volledig dichtgegroeid. Al goed dat hier en daar nog een herinnering uit het industrieel verleden overblijft. Maar hoelang nog?

Le pont sous la Rue St-Nicolas, près de Liège, ne mène pas bon train. Lorsqu’après la guerre la voie vers Flémalle-Grande fut démontée, c’est par l’autre bout, vers Ans, que transita le trafic des charbonnages voisins. Toutefois, sous le pont, les rails restèrent en place comme tiroir de manoeuvres pour les convois de la dernière houillère, Espérance & Bonne-Fortune. Aujourd’hui ces installations ont disparu, et la démontage de la voie fut l'occasion rêvée de bétonner l’assiette ferroviaire et de combler la tranchée derrière le pont. Lente agonie presque consommée ce 22 juin 2007. Deux ans plus tard l’immobilier s’était déjà installé sur le site ainsi récupéré. Côté nord par contre le parapet en briques est toujours là, tout comme le pont, surplombant la tranchée envahie par la végétation.

Muizen

Gekneld tussen twee andere bruggen over het donkere water, deze spookbrug op een even raadselachtig spooktracé. Hoewel de in 1984 stellig beloofde stopplaats ‘Plankendaal’ (bij Mechelen) er nooit gekomen is, kan je toch met de trein naar het dierenpark, zij het dan vanaf station Muizen, te voet via een binnenweg. Na 600 meter langs spoorlijn 53A (richting Leuven) duikt het pad in een betonnen koker door de spoorberm en kom je zo terecht langs een van de twee armen van de Barebeek, een traag vloeiende waterloop met grauw, donker water, die wat verder in de Dijle uitkomt en nu en dan de hele omgeving onder water zet. Kort daarna duiken wandelpad en beek onder lijn 27B (naar Hofstade en Vilvoorde). Daar tussenin ligt echter nog een brug, ditmaal zonder sporen, evenmin als op de aanliggende en goeddeels dichtgegroeide spoorberm. Met de vraag waartoe die ooit kan gediend hebben, te meer daar de spoorlijnen rondom nog allemaal in dienst zijn. Een overbodig geworden verbinding of uitloper van het veel te grote vormingsstation van Muizen? In elk geval een mooi stukje spooktracé, zo’n 800 meter, plompverloren binnenin de spoordriehoek Muizen-Hever-Hofstade (16 september 2008).

Rognon

Beneden, onder het viaduct van de Haute-Franchise, de jungle - al is daar op deze lentefoto (15 maart 2016) niet zoveel van te merken. Boven, een en al landelijke rust en (relatieve) stilte, zeker na de sluiting van de spoorlijn, in juni 1988. Nog geen jaar later werden beide sporen één na één uitgebroken om elders op het net opnieuw te worden gebruikt. Ruim een eeuw lang, sinds de opening in 1867, was het lijnvak Edingen – Braine-le-Comte (lijn 123) een onderdeel van de spoorverbinding Gent – Charleroi. Begin de jaren 80 trof men zelfs al voorbereidingen voor de volledige elektrificatie van deze belangrijke goederenas. Maar ineens koos men voor het vlakkere maar veel langere traject langs de Dender, via Lessines en Jurbise. En vandaag, ruim een kwarteeuw later, zijn grote delen van de sindsdien verlaten spoorbedding zo goed als dichtgegroeid, op 650 meter na, tussen het station en de vertakking van Rognon, waar een toeristisch smalspoor werd aangelegd. Van het station zelf (hier vlakbij) en de aanpalende seinhuizen blijft niets over. Alleen nog een perronboord, waar het stoomtreintje uit Rebecq vandaag zijn eindpunt heeft.

FOTOGALERIJ

Hierna vind je een reeks foto's van bruggen en viaducten met een (buurt)spoorwegverleden, op heel verschillende plaatsen, sommige ervan met een korte verklarende legende. Een aantal onder hen kan binnen afzienbare tijd opgenomen worden in nieuwe dossiers.

Ci-après une série de vues de viaducs et de ponts d'origine ferroviaire (ou vicinale) à des endroits très différents, certaines pouvant être intégrées dans de futurs dossiers.