Het mislukte kanaalproject
van IEPER naar KOMEN
Het kanaal van Ieper naar Komen, of toch de intentie daartoe, dateert al van in de Middeleeuwen. Een blik op de Vlaamse waterwegenkaart maakt al gauw duidelijk dat voor de Leiesteden Komen, Wervik en Menen een rechtstreekse waterwegverbinding naar de Noordzee via Ieper en het toen al bestaande Ieperleekanaal naar de IJzer de lange vaarweg over Gent en (toen toch) de Schelde gevoelig zou inkorten. Een project dat echter pas gestalte kreeg in de jaren 1860-70, toen daadwerkelijk begonnen werd met de eerste graafwerken. Hiervoor moest men wel over de heuvelrug tussen Zillebeke en Hollebeke (tot 60 meter hoog), wat de aanleg van schutsluizen vereiste, aanvankelijk 14 in totaal. Door het hoogste deel van de heuvelrug zelf zou men een ca. 700 meter lange tunnel graven, veruit het belangrijkste kunstwerk van het hele project. En hier liep het grondig mis, want toen nog maar ruim 60 meter van de tunnelpijp was gerealiseerd, stortte het bouwwerk in. Een open sleuf, zowat 30 meter diep, bracht evenmin soelaas, want telkens opnieuw, ook met minder steile hellingen, schoven de zijwanden steevast naar beneden. Dan maar de eerste optie terug bovengehaald, een kortere tunnel ditmaal, ca. 250 meter lang, iets meer zuidwaarts dan zijn mislukte voorganger, volgens een andere graaftechniek en mits een aantal preventieve ingrepen. Aanvankelijk liep alles goed, maar toen de tunnel voor bijna een derde gerealiseerd was, stortte ook deze werf in. Het laatste redmiddel werd opnieuw een open sleuf, maar minder diep dan de vorige, wat de aanleg van twee bijkomende sluizen vereiste. Gelijk werd voor de St-Elooiweg, kaarsrecht over de top van de heuvel, een groot viaduct aangelegd, met stalen liggers rustend op twee hoge pijlers. |
Alles ging goed, en einde 1912 was het kanaal zo goed als voltooid, met sluizen, sashuizen en alles erbij. Maar al gauw deden zich langs de sleufwanden nieuwe afschuivingen voor, ondanks de stenen bekleding, en halfweg 1913 stortte de brug finaal in.
Twee actuele beelden van het kanaal Ieper-Komen, doorheen het provinciaal domein Palingbeek (6 april 2018).
Op de foto links, vlakbij sluis 6bis, krijg je een idee hoe het kanaal er wellicht had kunnen uitzien.
Op de foto links, vlakbij sluis 6bis, krijg je een idee hoe het kanaal er wellicht had kunnen uitzien.
Door het uitbreken van WO1 het jaar daarop werden de stilgelegde werken niet hervat. Wel speelde de mislukte kanaalsleuf, aan de zuidkant van de Ieperboog (Ypres Salient), een belangrijke rol tijdens de jarenlange frontgevechten, waarbij de naam “Palingbeek” wel hier en daar een belletje zal doen rinkelen. Ook nadien werd het hervatten van de werken telkens weer voor zich uit geschoven, tot zelfs na WO2. Waarna het hele kanaalproject voorgoed werd opgegeven.
Spelbreker in dit hele drama is de Ieperse kleilaag, ondergronds droog en hard, maar eens in open lucht en in contact met water opzwellend en vloeibaar. Iets wat men zich pas naderhand en veel te laat zou realiseren.
Spelbreker in dit hele drama is de Ieperse kleilaag, ondergronds droog en hard, maar eens in open lucht en in contact met water opzwellend en vloeibaar. Iets wat men zich pas naderhand en veel te laat zou realiseren.
Op het internet vind je over de geschiedenis van het kanaal Ieper-Komen van alles en nog wat, en ook heel wat foto's.
Wijzelf geven de voorkeur aan het overzicht van Inventaris Onroerend Erfgoed. Wie dieper wil graven (figuurlijk toch) vindt zeker zijn gading in de vrij accurate studie van ‘Geotechniek Vlaanderen’, met tal van historische foto’s (op ‘geotechniekkvo.be’).
Op pad langs het kanaal Ieper-KomenHet grootste deel van het kanaaltracé ligt er vandaag verlaten bij. De schutsluizen zijn ontmanteld, de sashuizen verdwenen, de bruggen afgebroken en op deze plekken de kanaalbedding opgevuld. Tussenin zijn de meeste kanaalsecties zo goed als dichtgegroeid, op hier en daar een open stukje na. Op het beginstuk na de aansluiting met het Ieperleekanaal en rond Ieper is het verlaten kanaal echter grotendeels intact, op de bruggen na. Verder zuidwaarts, richting Voormezele, dienen verschillende panden vandaag als waterreservoir of zelfs als visvijver. Tussen Voormezele en Hollebeke maakt het oude kanaal nu deel uit van het provinciaal domein Palingbeek. Al bij al is het hele kanaaltracé goed te volgen, niet alleen rond Ieper, maar ook daarna, via een paar geasfalteerde landwegen tot aan het domein Palingbeek.
|
Daar heb je de keuze tussen een paar wandelwegen, een beide zijden van het oude kanaal. Eens voorbij het domein maakt het kanaal een scherpe bocht, en kan je vanaf de Komenseweg via een smal voetpad binnendoor, naar de sluis van Hollebeke, alwaar een geasfalteerd (fiets)pad langs de kanaalbedding je via Houthem tot in Komen brengt.
Het kanaal telt 16 schutsluizen, genummerd van 1 tot 14 (merkwaardig genoeg vanuit Komen) plus de twee later toegevoegde sluizen die elk een bisnummer dragen (6bis en 7bis). Al deze sluizen zijn vandaag ontmanteld. Omdat voor elke sluis het hoogteverschil beperkt bleef tot 5 meter, zijn sommige sluizen dubbel gebouwd, zoals de thans verdwenen 2 sluizen in Komen (nrs. 1-2) en de grotendeels gedempte dubbele sluis vlakbij het station van Ieper (nrs. 10-11). Dit is eveneens het geval voor de twee sluizen bij de aansluiting met het Ieperleekanaal (nrs. 13-14) waarvan het metselwerk nog in vrij goede staat verkeert, allicht gerestaureerd. De overige sluizen staan er ook nog, zij het behoorlijk in puin (denk aan de slag om Ieper), nu eens gedeeltelijk, dan weer bijna volledig overgroeid.
Ons bezoek van april 2018 bleef grotendeels beperkt tot het meest toegankelijke gedeelte van het oude kanaal, vanaf Voormezele (sluis 8) en doorheen het provinciaal domein Palingbeek naar Hollebeke, waar we echter sluis 6 gemist hebben.
Ons bezoek van april 2018 bleef grotendeels beperkt tot het meest toegankelijke gedeelte van het oude kanaal, vanaf Voormezele (sluis 8) en doorheen het provinciaal domein Palingbeek naar Hollebeke, waar we echter sluis 6 gemist hebben.
het Provinciaal Domein Palingbeek en SLUIS nr.7bis Doorheen het hele domein heb je de keuze tussen twee wandelwegen, een kasseiweg en een aarden weg, een aan elke zijde van het oude kanaal.
Een eindje verder, aan de westkant van het domein, kom je aan de als monument beschermde ruïnes van sluis nr. 7bis. Deze werden enkele jaren terug grotendeels ontdaan van plantengroei, en zijn vandaag goed te bezichtigen van op een balustrade over de kanaalbedding en achter houten schuttingen rondom. |
Beelden van het oude kanaal Ieper-Komen doorheen het provinciaal domein, voor en na de overblijfselen van sluis nr.7bis (6 april 2018)
Wanneer je deze sluis (en de andere) goed bekijkt vraag je je af hoe dit kanaal met dergelijke smalle constructies een heuse vaarroute had moeten worden. Bedenk echter dat ruim één eeuw geleden de binnenschepen behoorlijk smaller en kleiner van formaat waren dan vandaag. Vroeg of laat had deze vaarweg dan toch verbreed en verdiept moeten worden (cfr. Kortrijk-Bossuit), of gewoon opgegeven – wat vandaag sowieso het geval is.
|
Even voorbij de hoge trap naar de gebouwen van het provinciaal domein laat een houten brug over het kanaal je toe om nog eens van oever te wisselen. Dit is echter niet de site van de ingestorte en thans verdwenen St-Elooibrug. Hiervoor moet je 120 meter verder, ter hoogte van een tweede trap, waar je tussen de bomen door en mits wat speurwerk hier en daar wat brokstukken terugvindt van het onfortuinlijke kunstwerk. Veel is dat echter niet, maar vergeet niet dat de Eerste Wereldoorlog hier jarenlang volop gewoed heeft.
|
Verder oostwaarts lijkt het oude kanaal zich geleidelijk uit de modder en de overheersende plantengroei los te werken en opnieuw als dusdanig vorm te krijgen, niet in het minst dankzij een aantal ingrepen in de plaatselijke waterhuishouding. Beide wandelwegen aan weerskanten maken er alvast een idyllische geheel van, tot aan de ruïnes van sluis 6bis aan de Komenseweg.
SLUIS nr.6bis
Zou deze ooit zo trotse sluis (cfr. foto helemaal boven) zonder oorlog even erg zijn toegetakeld? Niets is minder zeker wanneer je ziet hoe tal van verlaten kunstwerken na de jongste oorlog en zelfs recent nog werden aangepakt, verminkt, vernield - door mensenhanden evengoed als door de tand des tijds. Of sluis 6bis dezelfde bescherming geniet als 7bis weten we niet, maar ze ligt wel binnen de perimeter van het provinciaal domein. En dus, wie weet, ooit... Wat ons intussen de kans gaf om deze desolate overblijfselen op de gevoelige plaat te zetten. In afwachting van een verdere verkenning van dit onfortuinlijke kanaal.
bijgewerkt: 18-6-2018
|
terug naar de homepagina
|