OUDE & VERGETEN SPOORWEGTRACÉS |
Textes français au bas de chaque rubrique
|
|
TRACÉS ABANDONNÉS & OUBLIÉS |
Wie belangstelling heeft voor oude spoorwegtracés en -relicten zal doorgaans focussen op de relicten zelf (viaducten, tunnels, stations, enz.), tenzij ze liefst op stap gaan langs zo'n verlaten spoortracé, op zoek naar vernoemde relicten, of nog naar het tracé zelf. Gaandeweg hebben we ondervonden dat daar heel wat belangstelling voor bestaat, niet in het minst voor het sportieve en/of (mogelijk) avontuurlijke aspect van zo'n expeditie. Sommige oude tracés lenen zich daar wonderwel toe, maar meer dan eens raak je het spoor bijster wanneer de oude spoorwegbedding grotendeels uit het landschap verdwenen is. En dan wordt het zoeken... |
Bij deze rubriek vind je tal van aparte dossiers over heel wat verlaten spoorwegtracés (zie de keuzebalk bovenaan deze pagina). Een aantal is nog redelijk goed te volgen, maar lang niet allemaal, en zeker niet over hun volledige lengte. Enkele ervan liggen behoorlijk ver van hier, met name in de Cévennes (Zuid-Frankrijk) en in Umbria (Italië), en zijn elk op zich beslist de reis waard. Maar ook dichter bij ons liggen echte juweeltjes, zeker voor wie niet vies is om nu en dan de begaanbare paden te verlaten. Ook bij de rubriek 'Buurtspoor' zijn enkele voormalige buurtlijnen opgelijst, en heus niet enkel in de Ardennen. Keuze te over!
VERGETEN SPOORWEGTRACÉS |
TRACÉS OUBLIÉS |
De meeste verlaten spoorlijnen in België zijn min of meer mate bekend, zeker wanneer hun bedding tot toeristische piste geasfalteerd of gebetonneerd werd. Toch blijven nog heel wat uitzonderingen over, waarvan sommige het voorwerp uitmaken van een apart dossier, zoals o.m. La Louvière-Bascoup. of nog de oorlogslijn Gouvy-Sankt Vith. Daarnaast zijn er tientallen relatief korte tracés die achterbleven na omlegging van de oorspronkelijke spoorlijn, om welke reden ook. Sommige zijn evengoed bekend, de meeste echter niet. Meteen een uitgelezen doelwit voor ons terreinwerk, al lenen ze zich lang niet allemaal voor een omstandig verslag in deze rubriek. Meer dan een is door de oprukkende verstedelijking quasi volledig uit het landschap verdwenen, en zijn de oude perceelsgrenzen de laatste getuigen van hun aanwezigheid ooit, doorgaans enkel nog op luchtfoto’s - zoals de verschillende tracés in en rond Zelzate. Andere bestaan nog steeds, maar zijn amper zichtbaar of gewoon omgevormd tot verkeersweg of asfaltpiste. Al bij al hebben we er zo een twintigtal gelokaliseerd, waarvan ruim de helft om diverse redenen nader aandacht verdient. Vier ervan vind je hierna, vrij uitgebreid beschreven. Een aantal andere is al vroeger of recentelijk bezocht, en wacht op verdere verwerking tot een toonbaar item in deze rubriek. Dat zij nog steeds op de wachtlijst staan is louter een kwestie van prioriteiten en beschikbare tijd, maar vroeg of laat komen ze hier ook aan bod. Dit is althans het opzet.
Alors que la plupart de nos anciens tracés ferroviaires sont assez bien connus, surtout lorsqu’ils sont asphaltés, ce n’est guère le cas pour toute une série d'autres, abandonnés lors du détournement de la ligne concernée. Si quelques uns sont relativement connus, comme l’ancienne ligne de Cerfontaine, des dizaines d’autres ont quasiment sombré dans l’oubli. Soit totalement disparus ou seulement repérables sur photos aériennes, soit récupérés comme voie routière ou piste touristique. D’autres existent toujours comme tels, et ce sont eux que nous avons entrepris de rechercher et d’explorer en temps voulu. Quatre d’entre eux sont décrits ci-après, d'autres suivront plus tard. |
Enkele vergeten tracés werden vroeger reeds beschreven, zij het in een ander dossier: Hierna volgen de vergeten tracés vanuit HALLE, door LONDERZEEEL, bij NEERPELT. en van EVERE naar SCHAARBEEK
Halle - het oude spoorwegtracé naar Edingen
Halle, de stad van de zwarte Lieve Vrouw, van Colruyt en van Witse, doormidden gesneden door spoorweg en kanaal. De eerste werd grondig gemoderniseerd en meteen onder de grond gestopt. En nu is het kanaal aan de beurt, want binnen afzienbare tijd moeten daar containerschepen op. De stad ophogen gaat moeilijk, dus moet de vaargeul dieper. Grote werken in het verschiet, gelijk met de aanleg van een omleidingsweg op het oude spoorwegtracé naar Edingen en de bouw van een nieuw viaduct over het kanaal, zowat op de plek van de oorspronkelijke spoorwegbrug die rond 1930 uit het landschap verdween. Want ook toen moest het kanaal uit 1832 mee met zijn tijd, van 300 naar 1350 ton.
|
Tracéwijzigingen, nieuwe sluizen en spoorbruggen, niets werd Halle bespaard, met een nieuw stuk spoorlijn voor de toen nog internationale verbinding naar Tournai en Lille(Rijsel) (lijn 94), Duinkerke, met de treinferry naar Folkestone en zo tot Londen.
De oorspronkelijke aftakking naar Edingen lag pal achter de thans verdwenen overweg, en was in april 1929 zelfs het toneel van een grote treinramp in de dichte mist, met de botsing tussen een goederentrein naar Edingen en de posttrein uit Parijs. De ravage was enorm, getuige de foto's uit die tijd. Amper één jaar later werd het nieuwe baanvak evenwel in gebruik genomen. Sindsdien viel er van deze aftakking niets meer te bespeuren, en moest je een heel eind de baan langs het kanaal volgen om 450 meter verder, ter hoogte van de verdwenen spoorwegbrug (hierboven), in te pikken op het oude tracé - wat sinds de start van de werken begin 2020 ook al niet meer mogelijk is. Daar bracht een nogal scherpe bocht opwaarts je ineens op het oude spoorwegtracé dat als René De Boeckstraat 90 jaar lang het gros van het wegverkeer richting station draineerde, inclusief de toenmalige 'groene' bussen van de NMBS. Meteen daarna volgde een brug met gevaarlijk lage borstweringen over de Zenne - dezelfde spoorwegbrug die, na meer dan 150 jaar aanwezigheid in het Halse landschap, begin 2020 werd afgebroken.
Anderhalve eeuw lang was deze sierlijke spoorwegbrug niet weg te denken uit Halle, de jongste 90 jaar echter alleen nog om het wegverkeer naar het station in goede baan te houden. Naar het einde toe leek hij zich wel te verstoppen in het weelderige groen, maar slaagde er toch niet in aan zijn belagers te ontkomen (23 februari 2019).
|
Amper 150 meter verder kom je aan een behoorlijk complex wegenknooppunt, thans een rotonde met de toepasselijke naam 'Bevrijdingsplein', in de volksmond beter gekend als de Bascule – uit de tijd van de openbare weegbrug alhier. Precies op deze plek dwarste de spoorlijn gelijk beide steenwegen die hier samenkwamen, met daar vlak naast ook nog het eindpunt van de buurtspoorweg, maar zonder de minste connectie met elkaar, ook geen stopplaats! Zelfs in een tijd dat het verkeer nog lang niet de chaotische proporties had als vandaag moet het verdwijnen van de overweg (ca.1930) een hele opluchting geweest zijn. Evenals het opdoeken van de tramlijn uit Leerbeek en Brussel trouwens (1966), maar ook dat heeft niet de minste soelaas gebracht, wel integendeel.
|
Voorbij de Bascule wordt het wat rustiger. Vanaf hier was het oude spoorwegtracé jarenlang weinig meer dan een stille veldweg en kreeg de naam 'Wilgenveld' (zie verder). Maar sindsdien werd de eerste 400 meter dan toch voor een deel geasfalteerd (hierboven op 6 december 2013) - zij het enkel voor plaatselijk verkeer - en een beperkt aantal woningen gebouwd.
Verderop, en tot aan de voormalige overweg op de Demesmaekerstraat, nog eens 400 meter verder, kon je tot voor enkele jaren nog genieten van een rustige veldweg doorheen een niet al te diepe ingraving tussen het hoofdkwartier van retailer Colruyt en de akkers langs de Beertstraat. Helaas heeft men er niet beter op gevonden dan hier beton te gieten, zij het in twee evenwijdige repen met een grasstrook tussenin. Tot overmaat van ramp werd hier onlangs ook nog het typische baanwachtershuisje afgebroken, hoewel deze - in een verre uithoek van de Colruytsite - niemand in de weg stond. |
En zo verdween de laatste zichtbare getuige van dit ca. 2 km lange spoorwegtracé, op de deels gebetonneerde ingraving na.
Meteen voorbij de voormalige overweg, en dit tot aan de huidige lijn 94 een eindje verder, is de spoorwegbedding volledig ingepalmd door akkerbouw. Maar nog steeds getuigt een mooie rij wilgen (hierna op 23 februari 2018) pal naast het oude tracé van de verdwenen spoorwegzate, met de heel toepasselijke naam 'Wilgenveld'.
Tot men er uiteindelijk iets op vindt om ook dit restant uit het landschap te wissen?
Meteen voorbij de voormalige overweg, en dit tot aan de huidige lijn 94 een eindje verder, is de spoorwegbedding volledig ingepalmd door akkerbouw. Maar nog steeds getuigt een mooie rij wilgen (hierna op 23 februari 2018) pal naast het oude tracé van de verdwenen spoorwegzate, met de heel toepasselijke naam 'Wilgenveld'.
Tot men er uiteindelijk iets op vindt om ook dit restant uit het landschap te wissen?
HALLE - L'ANCIEN TRACÉ DE LA LIGNE D'ENGHIEN
Halle, lieu de pélérinage renommé, mais aussi l’endroit où chemin de fer, canal et rivière se rejoignent et s’enchevêtrent en un méli-mélo de tracés parfois capricieux, modifiés au fil des temps et au gré de divers grands travaux d’infrastructure. Ainsi la ligne d’Enghien (94), déviée vers 1930 lors de la mise à gabarit de 1350 tonnes du Canal de Charleroi.
Récemment son tracé, déjà aliéné entre la gare et la traversée du canal, y compris le pont ferroviaire, a été mis à mal au-delà pour la construction d’une rocade routière contournant la ville par le sud. Pour cela, le pont sur la Senne a été démoli au début de 2020, après un siècle et demi de bons et loyaux services, les 90 dernières années à usage exclusivement routier. 150 mètres plus loin, l’ancien tracé traverse en plein le carrefour dit ‘Bascule’, point de divergence des chaussées vers Mons et Enghien, transformé aujourd’hui en giratoire. Ensuite, l'ancien chemin de fer, longeant le terminus vicinal (mais sans aucune interaction avec ce dernier, disparu depuis 1966) s’engageait à travers champs pour rejoindre l’actuelle ligne 94, 800 m plus loin. Longtemps restée à l’état de chemin campagnard, sa plate-forme est aujourd’hui asphaltée sur sa première moitié et agrémentée de plusieurs habitations de part et d’autre. Au-delà, à hauteur du quartier général des magasins Colruyt, ce n’est que récemment que ce paisible chemin de campagne fut ‘équipé’ de deux bandes bétonnées, séparées par une troisième à caractère herbeux. Comble de malheur, la maisonnette de garde de l’ancien passage à niveau de la Rue Demesmaeker, qui pourtant ne gênait personne, fut démolie il y a peu, elle aussi, comme si l’on avait voulu effacer les derniers témoins de ce tracé pittoresque. Au-delà de ce PN ne reste qu’une belle ligne droite de saules pour témoigner de la plate-forme disparue dans les labours, et ce jusqu’à la ligne 94 actuelle. |
Dwars door Londerzeel
Wie zou kunnen vermoeden, wanneer je door Londerzeel loopt, dat hier ruim 120 jaar geleden een spoorlijn dwars door de dorpskern liep? Daarvan is nergens enig overblijfsel te zien, waar je ook loopt en zoekt. Tenzij, heel misschien, juist buiten het dorp, met het oude station Londerzeel (Oost). En dan nog, want deze ligt naast lijn 53 uit Mechelen, zij het behoorlijk opzij van het dubbelspoor, veel meer dan nodig, zelfs voor een extra breed perron. Destijds was dit dan ook het knoopstation met lijn 61 Antwerpen-Aalst ("Leireken"), wat meteen zo'n gulle ruimte verklaart. En inderdaad, aanvankelijk liep deze in 1878 geopende zijlijn dwars door het dorpscentrum. Ruim 20 jaar later werd ze omgelegd naar het huidige station, destijds Londerzeel (West).
Wil je dit oude tracé terugvinden? Trek dan op stafkaart of luchtfoto een rechte lijn tussen Londerzeel (Oost) en het oude station van Steenhuffel. En dan zal je al gauw merken dat vanuit de lucht de afbakening van dit tracé nog goed zichtbaar is, vooral in de dorpskern, waar enkele straten op de voormalige spoorbedding zijn aangelegd, maar ook veilig verborgen achter de huizen, waar een ruim 250 meter lange strook zo goed als onbebouwd bleef. Buiten het dorp moet je vooral letten op de perceelsgrenzen, want daar is de spoorzate als dusdanig grotendeels verdwenen, zeg maar ingenomen door de aangelanden.
120 jaar is nu eenmaal een lange tijd, en op één wachthuisje na zul je zo goed als geen zichtbare restanten meer vinden.
OPGELET! Deze verkenning vond plaats op 19 november 2009 (precies 11 jaar geleden!). Niettemin, afgaande op recente luchtfoto's en bijhorende straatbeelden (StreetView) zijn vrijwel alle plaatsen op de foto's hierna zo goed als intact gebleven.
Wil je dit oude tracé terugvinden? Trek dan op stafkaart of luchtfoto een rechte lijn tussen Londerzeel (Oost) en het oude station van Steenhuffel. En dan zal je al gauw merken dat vanuit de lucht de afbakening van dit tracé nog goed zichtbaar is, vooral in de dorpskern, waar enkele straten op de voormalige spoorbedding zijn aangelegd, maar ook veilig verborgen achter de huizen, waar een ruim 250 meter lange strook zo goed als onbebouwd bleef. Buiten het dorp moet je vooral letten op de perceelsgrenzen, want daar is de spoorzate als dusdanig grotendeels verdwenen, zeg maar ingenomen door de aangelanden.
120 jaar is nu eenmaal een lange tijd, en op één wachthuisje na zul je zo goed als geen zichtbare restanten meer vinden.
OPGELET! Deze verkenning vond plaats op 19 november 2009 (precies 11 jaar geleden!). Niettemin, afgaande op recente luchtfoto's en bijhorende straatbeelden (StreetView) zijn vrijwel alle plaatsen op de foto's hierna zo goed als intact gebleven.
Deze verkenning vertrekt vanuit Steenhuffel, langs de geasfalteerde spoorwegzate van 'Leireken' (lijn 61). Nog geen 500 m voorbij dit station maakt het kaarsrechte tracé ineens een wijde bocht naar links, om ruim anderhalve kilometer verder lijn 53 te vervoegen. Dit is het 'nieuwe' tracé van lijn 61, dat op 1 maart 1899 in gebruik kwam (OdS 33 d.d. 16-2-1899). Maar amper 200 m verder, ter hoogte van de Watermolen-straat, houdt het asfalt ineens op en ben je aangewezen op de openbare weg, want aan de overkant werd de oude zate zorgvuldig uitgewist. De Watermolenstraat loopt echter parallel met het oorspronkelijke spoorwegtracé, waarvan je in het laagseizoen en met wat goede wil nog enkele 'afdrukken' kunt ontwaren, doorgaans een perceelsgrens of een losweg langsheen dit al ruim 120 jaar verlaten tracé.
|
Tot begin 1899 liep lijn 61 hier rechtdoor (cfr. de drie witte berkjes hierboven), maar afgezien van wat struikgewas vlak na deze bocht (foto hieronder) is de oude zate quasi volledig ingenomen door de aangelanden.
|
Van de overweg op de Lakeman - al dan niet met baanwachtershuisje - is echter niets terug te vinden (foto's hieronder).
Niettemin is het oude spoorwegtracé heel precies te lokaliseren, zowel op oude kaarten als op de plek zelf.
Niettemin is het oude spoorwegtracé heel precies te lokaliseren, zowel op oude kaarten als op de plek zelf.
|
Voorbij de Lakeman komen we aan de Linde, met een tweede overweg schuins over de baan, daar waar deze een slingerbeweging maakt. De aparte ligging van het alleenstaande huis op deze plek, loodrecht op het oude tracé, alsook de bouwstijl van de benedenverdieping, wijzen allebei op een voormalig baanwachtershuisje, waarvan de verbouwing van de later toegevoegde bovenverdieping goed zichtbaar is in voor- en zijgevel.
Wat verder, in volle veld, tussen de Linde en het dorpscentrum, vind je een opvallende getuige van het oude tracé. Op die plek blijft de afbakening van de oude spoorlijn tot vandaag (2019) goed zichtbaar langsheen de schuine afsnijding van het rechthoekige weideperceel (hiernaast), omheining incluis. Ook hier werd de foto pal op het voormalige spoorwegtracé gemaakt. De gele pijl op de luchtfoto daaronder (GoogleEarth, 2013) geeft de precieze locatie maar ook de richting aan van deze foto. Uiteraard is in de verte het huis met de herstelde nokgevel pas later gebouwd, na 1899!
|
Achter datzelfde huis liep destijds de buurtlijn Grimbergen-Londerzeel, later rechtgetrokken vanuit de Heizel via Drijpikkel. Vanaf de halte Londerzeel Dorp verliet de stoomtram, later de elektrische tram, de baan uit Impde om via een prachtig eigen tracé door weiden en beemden de kleine stelplaats en het buurtstation te bereiken, rechtover het station Londerzeel (West). In de herfst van 1968 werd het baanvak Wolvertem-Londerzeel opgedoekt. Vandaag is dit mooie tracé gebetonneerd en heet nu Tramstraat.
Vermits deze buurtspoorweg in 1894 in dienst kwam, moet hij noodgedwongen de toenmalige spoorlijn 61 loodrecht hebben gekruist, even voorbij de tramhalte 'Linde', tot begin 1899. Hoe gebeurde deze kruising? Welke veiligheidsprocedures waren hier voorzien? Was er op beide spoorlijnen personeel en/of een specifieke signalisatie aanwezig? Daarover hebben we echter niets kunnen vinden in de ons gekende literatuur.
|
Vandaag is de voormalige kruising van beide spoorlijnen totaal onherkenbaar. Pas dankzij luchtfoto's en een paar oude kaarten was het mogelijk ze heel precies te lokaliseren.
Op 10 september 1968, minder dan twee maand voor het einde, heeft tram L richting station zopas de halte Linde verlaten en nadert de plek waar beide spoorlijnen elkaar kruisten, ter hoogte van het huis met de drie witte bovenvensters, helemaal rechts in beeld, gebouwd op het oude tracé van lijn 61. Thans is de tramzate gebetonneerd (foto hier-naast richting Linde, 19 november 2009) ), met datzelfde huis nu links in beeld, vlak achter de omheining van de huidige Gammawinkel.
|
Eens voorbij de Tramstraat komen we in de bebouwde kom van Londerzeel. Geen zichtbare restanten van de oude spoorwegzate, maar deze is wel degelijk aanwezig, met niet minder dan drie nog steeds duidelijk afgetekende baanvakken.
Naast de Gamma is de perceelgrens van het oude tracé nog goed zichtbaar. De spoorbedding zelf is thans ingenomen door de grote loods met daar vlak achter het huis met de drie witte bovenvensters aan de Tramstraat.
|
Het eerste, van de Tramstraat tot de Stationsstraat, rakelings langs de Gammawinkel, wordt pas goed zichtbaar voorbij de Kleine Molenbeek, die destijds allicht doorheen een thans verdwenen duiker onder de spoorberm liep, en waar de Chrysantenlaan de oude spoorwegzate over ruim 200 meter heeft ingenomen.
|
Voorbij de Kleine Molenbeek heeft de vroegere spoorwegbedding plaats geruimd voor de ruim 200 m lange Chrysantenstraat (foto links).
Helemaal achterin neemt het brede huis met vijf bovenvensters (achter de paal) de volledige breedte in van de voormalige spoorweg.
Waar de Chrysantenstraat uitmondt in de Stationsstraat (foto rechts) lag tot 1899 de overweg van de oorspronkelijke lijn 61.
Helemaal achterin neemt het brede huis met vijf bovenvensters (achter de paal) de volledige breedte in van de voormalige spoorweg.
Waar de Chrysantenstraat uitmondt in de Stationsstraat (foto rechts) lag tot 1899 de overweg van de oorspronkelijke lijn 61.
Het volgende baanvak, tussen de Stationsstraat en de Meerstraat, loopt verder door achter de huizen. Amper bebouwd maar zo goed als volledig ingenomen door de aangelanden, zij het met behoud van de oude perceel-grenzen en hierdoor nog steeds mooi zichtbaar op de meest recente luchtfoto's. Maar verder is dit oude tracé totaal onbereikbaar, tenzij je gaat aanbellen bij een of andere particulier, gewoon om zijn grasveld te mogen bewonderen. Veel meer valt daar ook niet te zien. Dan nog liever de luchtfoto (GoogleEarth, 2013)!
|
Van de schuine overweg op de Meerstraat is niets meer te merken (foto hiernaast), al was het maar omdat na de opheffing van dit spoortraject deze vroegere invalsweg hier gewoon werd rechtgetrokken. Het korte tussenstuk naar de Sint-Kristoffelstraat is grotendeels volgebouwd, al is het oude tracé ook daar nog duidelijk zichtbaar dankzij de perceel-grenzen achter de huizen. Of er ook op die straat een overweg was is weinig waarschijnlijk, tenzij heel misschien een soort overgang voor de toenmalige landweg op die plek.
|
Aan de Sint-Kristoffelstraat vinden we het oude spoorwegtracé terug (hiernaast), in rechte lijn richting Londerzeel (Oost). Over zowat 200 meter was deze kasseiweg jarenlang de privé toegang tot een of ander landgoed, om sinds deze foto uit 2009 als Scheersmolendreef de levensader te worden van een woonproject dat vandaag stilaan zijn beslag krijgt. Verderop is van het oude tracé nog amper iets terug te vinden, tenzij dan het thans bewoonde stationsgebouw van Londerzeel (Oost), vlak achter de A12 (hierna op 4 februari 2018), dat na de sluiting van het oorspronkelijke baanvak gedegradeerd werd tot halte. Nog amper bediend na WO ll werd ze in 1952 opgeheven, gelijk met de sluiting van Leireken (tot Opwijk).
|
BRONNEN 'LEIREKEN - De geschiedenis van Lijn 61 Aalst-Antwerpen Zuid' (L.De Bondt & Ph.Callewaert, 1996) SPOORWEGGESCHIEDENIS (Jean-Pierre Schenkel) (www.spoorweggeschiedenis.be) Topografische kaarten van het MGI (nu NGI) uit 1879, 1892, 1902 & 1930 Luchtfoto's GoogleEarth (van 2004 tot 2019) Terreinonderzoek (19 november 2009) |
Neerpelt kanaal
|
Deze raadselachtige constructie ligt even voorbij het station Neerpelt, vlak over het kanaal, op de voormalige lijn 18 naar Achel en Eindhoven (NL). Of beter nog, op het eerste tracé van deze spoorlijn. Deze moest einde de jaren 20 van de vorige eeuw opgehoogd worden toen de toenmalige Kempische Vaart, ingekort tot het kanaal Bocholt-Herentals, gelijk verbreed en verdiept werd voor boten tot 600 ton. Hiervoor werd pal naast het oorspronkelijke tracé een hogere spoorwegberm aangelegd en de landweg omgelegd via het jaagpad zodat deze onderdoorgang nutteloos werd. Wanneer ze werd dichtgemetseld weten we niet, maar door de aard van het bouwmateriaal en de opening voor vleermuizen kan dit nog niet zo heel lang geleden geweest zijn. Maar toch lang genoeg om de klimopvegetatie de kans te geven het bouwsel gedeeltelijk toe te dekken. Vanop het asfaltpad op het tweede tracé daar vlak naast is deze plek evenwel zo goed als onzichtbaar.
|
|
Al bij al heb je op deze plek maar liefst VIER spoorwegtracés naast elkaar, met van west naar oost: de thans geasfalteerde lijn 18 (II), de volledig begroeide en amper zichtbare lijn 18 (I), de huidige lijn 19 (II) die weldra geëlektrificeerd wordt met daarnaast de oorspronkelijke en grotendeels begroeide lijn 19 (I) (foto hiernaast) - die toen het nummer 15 droeg, cfr. de rubriek 'lijnnummers'.
In tegenstelling tot het oorspronkelijke tracé van lijn 18, gekneld tussen de recente spoorwegtracés, is dit ca. 600 meter lange verlaten baanvak nog mooi waar te nemen aan de binnenkant van de grote spoorwegbocht aldaar. Merk op dat dit oude tracé zuidwaarts verder loopt, aan de overkant van het kanaal, zo’n 500 m richting station, als een brede strook die einde 2018 ‘ontbost’ werd in het kader van de nakende elektrificatie. |
Neerpelt Kanaal - aan de binnenkant van de grote bocht heb je een mooi overzicht van het eerste tracé van de IJzeren Rijn (22 februari 2019).
A deux pas de là se trouve un deuxième passage inférieur, toujours fonctionnel cette fois-ci, traversant un autre talus abandonné, celui du tracé primitif de la ligne 19 voisine, remplacé pour les mêmes raisons. Ce qui nous donne pas moins de QUATRE tracés ferroviaires à cet endroit: les deux de la ligne 18, dont le plus récent est aujourd’hui asphalté, le deuxième de la ligne 19, toujours exploitée et en passe d’être électrifiée, et le tracé primitif de cette ligne, toujours bien visible à l’intérieur de la grande courbe ferroviaire à cet endroit.
|
Van Evere naar SchaarbeekEen intrigerende maar vrijwel onbekende spoor-verbinding op de grens tussen Haren en Evere, in een bijna perfecte halve cirkel vanaf het oostelijke ringspoor (lijn 26), vlakbij het huidige station Bordet, tot aan Schaarbeek-Vorming, alwaar het parallel met de lijnen uit Leuven en Antwerpen verder doorliep naar het station van Schaarbeek. De lijn verdween in de nadagen van de jongste oorlog, of toch niet zoveel later. De voorthollende urbanisatie deed de rest. Vandaag zul je er vergeefs naar zoeken, op luchtfoto’s, kaarten en zelfs op het terrein – tenzij met een flinke portie geluk.
|
De aftakking lag ruim 200 m voorbij de brug aan het huidige station Bordet (richting Haren), maar de nieuwe stelplaats van de MIVB en enkele sportvelden hebben het terrein volledig ingepalmd, terwijl de bebouwing langs de Tweedekkerstraat (toen nog een landweg) en de Verdunstraat elk herkenningspunt aan beide overwegen heeft uitgewist, of toch zo goed als.
Haren/Evere - Allicht lag hier vroeger een overweg op de Verdunstraat, met rechts, naar het vormingsstation toe, een groot stuk braakgrond waarop enkele jaren later de "Watertorengaarde" werd aangelegd, een kleine woonwijk pal op het oude spoorwegtracé. De foto's hiernaast zijn allebei op vrijwel dezelfde plek gemaakt (1 juni 2007 en 28 maart 2014).
|
|
Waar de smalle weidestrook overgaat in bos kom je via een ander voetpad terecht op een oude spoordijk, amper 100 meter lang maar goed herkenbaar en veruit het laatste zichtbare overblijfsel van deze korte spoorlijn. Naar beneden toe is het tracé dan weer onderbroken en kom je uit in het beschermde natuurgebied ‘Het Moeraske’, vlak naast een strook ballast van een kopspoor uit Schaarbeek dat in de jaren 80 naast de huidige lijn 25 werd aangelegd en recent weer opgebroken, zowat in het verlengde van het al langer verlaten tracé. Via het natuurgebied kom je wat verder terug in de bewoonde wereld.
|
Vanaf 2010 werd tussen de Verdunstraat en het vormingsstation de 'Watertorengaarde' aangelegd (foto's hierboven), een nieuwe woonwijk zowat op de plek waar ooit het oude tracé lag, aan het begin van de afdaling naar Schaarbeek. Aan het kleine rondpunt achterin brengt een voetpad je naar een langgerekt lichthellend stuk weiland, nog vrij hoog boven spoorlijn 25 en ooit voorbestemd om de E19 tot in hartje Brussel te laten doordringen.
|
NASCHRIFT
De totale lengte vanaf het huidige station Bordet tot dat van Schaarbeek bedraagt iets meer dan 3 km, waarvan ruim de helft op een volledig eigen tracé. Naar de bestaansreden van deze korte en amper gekende verbindingslijn kunnen we hooguit raden. Een werfspoor? Een dienstverbinding? Maar de link tussen het vormingsstation en ringlijn 26 lag van meet af aan meer noordelijk, aan de Dobbelenberg, terwijl dit spoorlijntje pas later tot stand kwam, rond 1930, en dan nog wel naar het reizigersstation Schaarbeek, dus niet de vorming. Was het misschien voor reizigersverkeer bestemd? Dan denken we voor die tijd meteen aan de eerste nationale luchthaven vlakbij het huidige Bordet, waar nu het hoofdkwartier van de NAVO ligt, op de grens tussen Evere en Haren, maar toentertijd moeilijk bereikbaar met het openbaar vervoer. Zo ja, dan moest men wel kopmaken in het verder gelegen station Josaphat om daar de spooraansluiting naar de luchthaven op te rijden. Realistisch? Maar nogmaals, meer dan een hypothese is het niet. Te meer daar naar ons weten een dergelijke verbinding nooit echt tot stand kwam en men meteen na de tweede oorlog ging uitkijken naar een andere locatie voor de luchthaven. Maar toen was het al (zo goed als) gedaan met deze korte spoorlijn, ook al kwam ze nog steeds voor op kaarten uit de jaren 50, in de toen nog open ruimte aan de noordrand van de hoofdstad.
Mais alors, pourquoi ce chemin de fer se dirigeant tout droit vers la gare voyageurs de Schaarbeek, tout en boudant la gare de formation? De plus qu’il existait déjà une liaison avec la ligne de ceinture par le Dobbelenberg. Un coup d’oeil sur la carte nous incite à imaginer un projet de service voyageurs vers l’aéroport national de l’époque, tout près de la gare actuelle de Bordet et difficile d’accès par le transports publics d’alors. Un service qui toutefois aurait nécessité un rebroussement en gare de Josaphat avant de s’engager sur le raccordement de l’aérodrome. Pas très commode, mais rien de plus qu’une hypothèse. Quoiqu’il en soit, au lendemain de la guerre on entreprit de chercher un autre site pour l’aéroport national, alors que notre ligne-raccordement n’existait déjà plus que sur les cartes de l’après-guerre.
|
Oude spoorwegtracés
Hierna vind je een reeks spoorwegtracés die op deze website beschreven zijn.
Koplopers zijn de oorlogslijn van Gouvy naar Sankt-Vith en de Spoorwegknoop Florennes
Daarnaast heb je ook nog:
Alsook de onvoltooide spoorprojecten:
Koplopers zijn de oorlogslijn van Gouvy naar Sankt-Vith en de Spoorwegknoop Florennes
Daarnaast heb je ook nog:
- Oude spoorwegtracés in het Henegouwse 'Pays Noir' (*) en in de Borinage, van Hensies naar Bernissart (*)
- Een van de oudste spoorlijnen van het land, van La Louvière naar Bascoup (Etat)
- De vergeten spoorlijn van Piéton naar Leval
- Het 'verhakkelde' tracé van de oude spoorlijn 141 van Baulers naar Manage
- Op zoek naar het oude buurtspoorwegtracé van Nivelles naar Virginal en verder (*)
- Het afgelegen buurtspoorwegtracé door de vallei van de Strange, naar Martelange
- De legendarische stoomtramlijn van Maastricht naar Vaals (Nederland) (*)
- De Gottardo dell'Umbria, van Spoleto naar Norcia (Italië)
Alsook de onvoltooide spoorprojecten:
- De onafgewerkte buurtspoorlijn Nivelles-Soignies, van Nivelles naar Feluy
- Albi - St-Affrique, een spooklijn langs de Tarn (F)
- Het nooit gebruikte tracé langs de Albarine, van Hauteville naar Tenay (Haut-Bugey) (F) (**)