Vergeten buurtspoor |
Voies vicinales oubliées |
Neufvilles
|
WOORD VOORAF
|
Avant-propos
|
|
Dit vergeten stukje meterspoor naast het station van Neufvilles (NMBS-lijn 96), amper 80 meter lang, is samen met het bizarre buurtstation daar vlakbij het laatste wat daadwerkelijk overblijft van de buurtlijn Casteau-Horrues. De foto dateert van 2016, maar beide relicten staan er nog steeds Het stukje meterspoor ligt hier al 60 jaar sinds de opbraak van deze buurtlijn rond 1961. Het verdere tracé is vandaag nog grotendeels zichtbaar en een aanzienlijk deel ervan werd amper 10 jaar geleden opgebroken en geasfalteerd. Eer het zover kwam gebeurde wel een en ander.
Voor de samenstelling van dit dossier hebben wij evenwel beroep gedaan op een paar externe bronnen. De belangrijkste was een tijdlang te raadplegen op het net en bevatte heel interessante reportages over verlaten spoorlijnen en oude spoorwegtracés. Zo ook dat van Neufvilles, gemaakt op 22 maart 2011, dus kort voor de opbraak van deze spoorlijn later op het jaar. Deze webstek is enige tijd geleden ineens verdwenen, maar gelukkig hebben we de webmaster kunnen contacteren. De meest markante foto’s van deze reportage vind je hierna terug, telkens gekenmerkt door TX in een van de benedenhoeken. Anderzijds vind je in dit dossier ook nog enkele archieffoto’s uit 1974, kort na het einde van de spoorexploitatie door de steengroeven. |
|
|
Ci-devant une courte portion de voie métrique d'à peine 80 mètres, toujours en place en face de la gare de Neufvilles. Du coup un des derniers vestiges de la défunte ligne vicinale Casteau-Horrues, démontée vers 1961. Cette vue date de 2016, mais est toujours d'actualité à l'heure qu'il est. Une bonne partie de l'ancien tracé vicinal, presque entièrement en site propre, est encore visible lui aussi, mais fut en grande partie asphalté il y a 10 ans d'ici.
Pour ce dossier nous avons fait appel à une série de vues parues antérieurement sur un site disparu inopinément. Heureusement nous avons pu retrouver son webmaster qui nous a aimablement fourni ces documents, que vous retrouverez ci-après, marqués TX dans un des coins inférieurs. Enfin, n’oublions pas ces quelques vues de 1974, prises peu après la fin de l’exploitation par les carrières. |
|
DE EXPLOITATIE
|
L'Exploitation
|
De buurtlijn Casteau-Neufvilles-Horrues werd in de beginjaren van de 20e eeuw in gebruik genomen. Voor de bediening van een paar steengroeven vlakbij het centrum van Neufvilles werd aan weerszijden van het meterspoor een bijkomende rail gemonteerd tussen deze ontginningen en het 4 km verderop gelegen spoorwegstation op lijn 96 (hierboven). Zo konden op deze buurtlijn ook wagons op normaalspoor rijden, maar wel getrokken door metersporige locomotieven met een tussenwagon aan één kant uitgerust met spoorwegbuffers. Na WO ll werd dit een dieseltractor, eveneens voorzien van spoorwegbuffers. In 1950 werd op de hele lijn de reizigersdienst opgeheven, acht jaar later gevolgd door de goederenbediening. De opbraak volgde in 1961, behalve dan op het baanvak met 4 rails tussen het NMBS-station en de steengroeven (hieronder).
|
La ligne vicinale Casteau-Horrues fut mise en service au début du 20e siècle. Afin de relier les carrières près du centre de Neufvilles à la gare située 4 km plus loin, sur la ligne Bruxelles-Mons (ci-devant), deux rails supplémentaires furent montés de part et autre de la voie métrique (ci-contre Rue de Montignies). Ceci permit d'acheminer les wagons du ‘grand’ chemin de fer, tractés par des locomotives vicinales moyennant un wagon intercalaire pourvu de tampons 'chemin de fer'. Après la dernière guerre des autorails-tracteurs équipés de ces tampons prirent la relève. Le service voyageurs sur la ligne fut abandonné en 1950, le trafic marchandises en 1958, laissant toutefois la desserte des carrières intacte, même si les tracteurs furent ainsi isolés du dépôt de Casteau. |
|
|
Daar ze vanaf dan niet meer terug konden naar hun stelplaats Casteau, bleven de NMVB-tractoren overnachten vlakbij het NMBS-station van Neufvilles. Pas toen de NMVB in 1963 ook deze bediening opgaf, namen de ‘Carrières du Clypot’ de exploitatie over, blijkbaar voor een periode van 10 jaar, en dit met een industriële tractor op normaalspoor (hiernaast). Na vervanging van de meeste dwarsliggers bleef alleen het normaalspoor over, behalve dan op enkele overwegen waar het meterspoor (tussenin) verder bleef liggen tot in 2011. De hele spoorlijn bleef wel eigendom van de NMVB, getuige de rode borden die aan de meeste overwegen geplaatst werden, NA het einde van de exploitatie begin 1974* (hieronder rechts). Om een ons totaal onbekende reden bleef het normaalspoor daarna nog 37 jaar lang ter plaatse liggen, grotendeels intact maar overgroeid. Pas einde 2011 werd het uitgebroken om plaats te maken voor – je raadt het – een asfaltpiste. En hoewel de spoorwegen nog steeds het best aangewezen middel zijn voor zulk zwaar vervoer, wordt deze nu volledig afgewikkeld over de openbare weg, met alle gevolgen van dien.
|
NEUFVILLES Village - voormalige aftakking naar de steengroeven, links liep de lijn naar Horrues (20 september 1965)
|
* enkele bronnen geven 1972 als einddatum, maar de staat van de spoorlijn in 1974 (hieronder links) doet ons daar sterk aan twijfelen
De overweg op de Rue Reine de Hongrie (OW2) op 30 september 1974, nog steeds met de typische gietijzeren NMVB-palen.
La ligne est encore équipée des poteaux en fonte typiques de la SNCV |
Na de stopzetting vond de NMVB het nodig de gietijzeren palen te vervangen door 'eigentijdse' verbodsplaten (maart 2011).
Un tel panneau 'moderne' remplace les poteaux en fonte |
|
Vers 1963, la SNCV voulant se débarrasser de ce tronçon isolé, elle en céda l’exploitation aux ‘Carrières du Clypot’, apparemment pour une période de 10 ans, et ce avec un tracteur industriel à voie normale (voir plus haut). A cette occasion les traverses furent remplacées et la voie métrique intérieure du coup abandonnée, sauf dans le pavage de plusieurs passages à niveau. La ligne resta toutefois propriété de la SNCV, même après l’arrêt definitif du trafic début 1974°, laissant ce lourd trafic aux seuls transports routiers. Malgré cela, et pour des raisons que nous ignorons, la voie resta en place jusque fin 2011, quoique inutilisable et en grande partie envahie par la vegetation, avant d’être démontée pour céder la place à une piste asphaltée. (° 1972 selon certains, mais l'état de la voie et de la ligne en 1974 nous permet d'en douter) |
HET TRACÉ
|
Het NMBS-station ('Neufvilles-Etat')
|
Hiernaast het stationsplein in betere tijden. Er is een café-restaurant-hotel, en vlak voor het station een uitwijkspoor. Naast het hotel loopt de buurtlijn verder over 1500 m langs lijn 96, richting Casteau. Let op de heel schuine zijmuur van het hotel naast het buurtspoor. Op 1 november 1988 is het buurt-spoor al ruim 25 jaar ontmanteld, maar naast het voormalige hotel en het huis ernaast is het tracé naar Casteau nog zichtbaar. Op het plein is het uitwijkspoor al lang verdwenen, maar is het hoofdspoor wel blijven liggen. Let verder op het nog intacte goederenmagazijn (NMBS) en - heel in de verte - het buurtspoorwegstation.
|
|
Ci-devant, la place de la gare en des temps meilleurs, avec l'hôtel-café-restaurant et sa façade latérale curieusement oblique vis-à-vis de la voie vicinale vers Casteau. Fin 1988 l'amorce de ce tracé est toujours bien visible, comme si la portion de voie métrique rescapée allait s'y élancer. 20 ans plus tard (2009) le passage vers Casteau est obstrué, mais le bout de voie vicinale toujours en place, jusqu'à ce jour.
|
1 november 1988
2 april 2009
|
1 november 1988
7 februari 2020
|
In 2009 is het goederenmagazijn kaalgeplukt maar nog aanwezig (ook vandaag nog), het NMBS-stationsgebouw gesloten en de tracéopening naar Casteau dichtgemetseld, maar het meterspoor ligt er nog steeds, ook nog in 2020, tot vandaag.
|
Het buurtspoorwegstation (NMVB)
|
La gare vicinale
|
|
1 november 1988
Voorbij het NMBS-magazijn is het meter-spoor uitgebroken, maar het tracé naar het NMVB-station is nog goed zichtbaar. Let op de ongewone structuur van het gebouw, waar het waterreservoir voor de stoomloks naar de steengroeven er als het ware is aangeplakt. In 1988 is het ongebruikte normaalspoor uit Neufvilles-Village hier nog aanwezig, maar in 2009 is het stuk langs lijn 96 dan toch uitgebroken (hieronder).
2 april 2009
|
|
Au-delà de la halle marchandises SNCB la voie métrique s'arrête net, même si l'ancien tracé est toujours bien visible, jusqu'aux abords de la curieuse gare vicinale avec son château d'eau accolé. En 1988 la voie normale ex-vicinale est toujours en place, mais en 2009 la portion longeant les voies SNCB a disparu.
|
|
Het verdere tracé naar het dorp
|
Suite du tracé vers le village
|
|
Eerst dit. Actuele foto's ga je hier niet vinden. De geasfalteerde spoorbedding biedt immers geen meerwaarde in dit verhaal. Bovendien kun je ze gemakkelijk zelf gaan ontdekken. Hou er wel rekening mee dat het NMBS-station Neufvilles in het weekend niet bediend wordt.
|
Comme la plate-forme asphaltée n'apporte aucune plus-value dans ce dossier nous n'avons pas prévu de vues actuelles de ce tracé. Rien ne vous empêche cependant de l'explorer vous-même. Attention, la gare SNCB de Neufvilles n'est pas desservie le week-end.
|
30 september 1974
|
2 april 2009
|
Van op de Chemin des Errauves, van het buurtstation tot de eerste overweg (hierna)(OW1), is het oude tracé gemakkelijk te volgen: eerst nog langs spoorlijn 96, dan met een behoorlijk scherpe bocht tot vlak naast de Rue Reine de Hongrie (hierboven), waarna het spoor verder liep, zij het op volledig eigen bedding (hierna). Vanaf dit punt is de oude bedding thans geasfalteerd.
30 september 1974
|
20 maart 2011
|
|
Le Chemin des Errauves, de la gare vicinale jusqu'au premier passage à niveau (ci-devant)(PN1), nous permet de suivre à distance l'ancien tracé qui, après avoir quitté la ligne 96, décrit une grande boucle pour rejoindre la Rue Reine de Hongrie qu'il suivra sur 750 m, d'abord en accotement, puis en site totalement indépendant. A partir du PN1 ce dernier est goudronné depuis fin 2011.
|
|
OVERWEGEN (OW)
passages à niveau (PN) 1 Chemin des Errauves
2 Rue Reine de Hongrie 3 Rue Caulier 4 Rue du Masy 5 Chemin du Calvaire 6 Chemin des Charbonniers 7 Chasse des Champs 8 Rue de Montignies (N524) 9 Rue Godimont 10 Carrières du Clypot (deze nummers zijn niet officieel!)
|
In een mooie rechte lijn loopt het spoorwegtracé evenwijdig met de Rue Reine de Hongrie. Tot deze een scherpe bocht maakt en de spoorlijn dwarst (OW2) vooraleer deze op haar beurt een bocht beschrijft ter hoogte van de overweg op de hoofdbaan tussen station en dorp, de Rue Caulier (hieronder)(OW3). Tot einde 2011 kon je hier tussen het normaalspoor wat restanten van het meterspoor ontwaren, deels weggemoffeld onder een laag asfalt om het ongemak voor het voorbijscheurende wegverkeer wat te verzachten.
30 september 1974
|
1 november 1988
20 maart 2011
|
|
Au-delà, le tracé parfaitement rectiligne reste à peu de distance de la Rue Reine de Hongrie, jusqu'à ce que celle-ci décrit un brusque coude et traverse la voie (PN2), peu avant le passage à niveau de la Rue Caulier (PN3), lien direct entre la gare SNCB et le village. Là, en pleine courbe, un bout de voie métrique resta en place jusque fin 2011, à peine masqué par le tarmac versé là afin d'alléger le désagrément pour le charroi automobile.
|
|
Ook al krijg je soms de indruk dat het spoor al grotendeels was uitgebroken, spreken heel wat beelden uit maart 2011 dit tegen, zoals hierboven tussen OW3 en OW4.
Malgré certaines apparences, la voie était toujouirs en place en mars 2011. |
OW/PN 4
|
Deze kleine overweg, destijds een privé overgang naar de naburige landerijen, vind je nergens terug op de toenmalige detailkaarten. Dit in tegenstelling tot de overweg op de Rue du Masy (OW4 daar vlak achter, richting Neufvilles-Etat). Op 30 september 1974 is deze nog steeds voorzien van de gietijzeren borden uit de goede oude NMVB-tijd. Een ervan, met het opschrift "arrêt du train-treinstilstand" uit het stoomtijdperk, is dat van de voormalige stopplaats Bagenrieux.
|
Les poteaux en fonte de part et d'autre du passage à niveau de la Rue du Masy (PN4), toujours présents en 1974, nous rappellent l'époque de la vapeur vicinale: deux pour interdire l'accès à la voie, le troisième pour signaler le point d'arrêt 'Bagenrieux' à cet endroit. Le petit passage en avant-plan était un passage privé pour accéder aux champs et ne figure pas sur les cartes topographiques de jadis.
|
In 1974 waren de meeste overwegen nog uitgerust met dergelijke waarschuwingsborden, zoals hier op de Chemin du Calvaire (OW5).
En 1974, le PN5 était encore équipé de ces vénérables poteaux en fonte. |
Tussen OW6 (Chemin des Charbonniers) en OW7 (Chasse des Champs, in de verte) op 20 maart 2011: zoek het spoor...
Entre les PN 6 et 7, en mars 2011: cherchez la voie... |
Deze foto's geven je een idee van de toestand van dit buurtspoor waar 40 jaar lang niets meer mee gedaan werd (20 maart 2011)
Ci-devant et ci-contre: 40 ans d'abandon en quelques images |
|
Neufvilles-village, dieseltraktor met steenblokken uit Clypot ter hoogte van het gewezen buurtstation op 20 september 1965 - het tussenliggende meterspoor is hier al enkele jaren verdwenen
Le tracteur des carrières longe l'ancienne gare vicinale du village (1965) - la voie métrique a déjà disparu. 
|
De volgende overweg (OW8), vlak na het gewezen buurtstation van Neufvilles-village, ligt op de Rue de Montignies (20 maart 2011). Vanaf hier liep de metersporige buurtlijn naar Chaussée-Notre-Dame en Horrues verder rechtdoor. Op de overweg zelf bleef dit stukje meterspoor nog een halve eeuw liggen, tot de opbraak einde 2011.
Hiernaast de oude bedding van de lijn naar Horrues op 20 maart 2011 (in omgekeerde richting). Pas enkele jaren geleden werd ook dit deel geasfalteerd,
over ca. 1 km, tot aan de 'Grand Chemin' (= de oude heirbaan Asse-Bavay). |
|
De zijtak naar Clypot
|
Le raccordement industriel vers Clypot
|
Terwijl de metersporige buurtlijn naar Horrues verder rechtdoor liep (zie plannetje) takte de industrielijn met haar 4 rails af in een strakke rechte hoek, gevolgd door een vlak en vrijwel recht tracé tussen akkers en weilanden, op een paar 'golvingen' na ter hoogte van de Rue Godimont (OW9), vlakbij het dorpscentrum. Hierna vind je, in geografische volgorde, enkele beelden op het amper 500 m lange baanvak tussen de OW's 8 en 9, uit de periode van bijna halve eeuw waarin het normaalspoor, na de geleidelijke ontmanteling van het tussenliggende meterspoor, al die tijd daar gewoon bleef liggen.
|
Ci-après quelques vues prises sur la section industrielle ves Clypot, entre la Rue de Montignies (PN8) et la Rue Godimont (PN9), à peine 500 m, où la voie normale resta en place pendant près d'un demi-siècle.
|
1. De traktor van de steengroeven in de scherpe bocht op de aftakking (links het tracé naar Horrues) - het pas enkele jaren voordien opgegeven meterspoor is hier nog niet opgebroken (20 september 1965)
Le tracteur des carrières sur l'ancienne bifurcation de la ligne d'Horrues |
|
2, De scherpe bocht naar Clypot, 46 jaar later (20 maart 2011)
La courbe serrée de 90° vers Clypot, 46 ans plus tard 
5. Hier en daar bleven nog wat resten over van het meterspoor, zoals hier op de overweg op de Rue Godimont, 5 jaar na het einde van de spoortrafiek (1 oktober 1979).
Restes de la voie métrique sur le PN de la Rue Godimont en 1979 |
3. Nog 4 rails op deze kleine landelijke overweg tussen de OW's 8 en 9 - wat summier onderhoud ten spijt is de spoorbediening op deze 30 september 1974 nog maar kort voordien beeindigd (hier naar OW8)
Voie à peine entretenue entre les PN 8 et 9, mais en 1974 tout trafic a déjà cessé (vue vers le PN8) 
4, Dezelfde plek als hierboven, maar nu in maart 2011 (richting Clypot)
Au même endroit que ci-devant, mais en 2011, pris vers Clypot |
|
Nog enkele foto's uit 2011 om af te sluiten. Hiernaast de zate ter hoogte van het dorpscentrum, even voorbij de Rue Godimont. Alleen dit stukje normaalspoor lag er toen nog. De rest was al uitgebroken. Dit hele emplacement is nu één grote parking, of wat dacht je.
Verderop werd het vlakke gedeelte van de oude bedding ingenomen voor de aanleg van een ontsluitingsweg en voor de uitbreiding van het omliggende weiland. Wat verder is de lage talud nog vrij duidelijk te onderscheiden (hieronder links). De laatste 200 m is thans een grindweg naar enkele alleenstaande huizen (foto rechts), vlak voor de steengroeve op de achtergrond. Pikant detail: in september 1974 was de spoortractor nog steeds actief, zij het enkel nog voor wat rangeerwerk binnen de omheining van het bedrijf, maar verder niet meer. |
|
|
|
Einde 2011 werd wat overbleef van deze spoorlijn volledig opgebroken. Meteen een van de allerlaatste buurtlijnen in landelijk gebied, op een paar toeristische exploitaties na. Waarom het grootste deel, tot OW9, al die tijd zo goed als intact bleef (op het meterspoor na) is ons een raadsel. Hoe dan ook, hierdoor werd dit deel van het tracé niet ingepalmd door de aangelanden en kon het in 2012 probleemloos geasfalteerd worden vanaf OW1. Beter dat dan de volledige teloorgang.
|
Les quelques vues ci-devant datent de mars 2011 et montrent le reste du parcours. Sur ce dernier tronçon, la voie avait déjà disparu. Depuis, l'emplacement au-delà du PN9 (vue supérieure) a été transformé en un grand parking. Ensuite, c'est un chemin communal qui occupe l'ancien tracé, avant que celui-ci ne soit partiellement englouti dans les prairies voisines. une partie du talus vicinal ayant toutefois survécu (vue de gauche). Sur la vue de droite, les derniers 200 m, couverts de pierraille, servent d'accès à quelques habitations, peu avant la carrière (au loin). Ainsi disparut une des toutes dernières lignes vicinales en milieu rural du pays, mis à part quelques exploitations touristiques. Pourquoi avoir attendu près de 40 ans? Mystère. Mais grâce à cela, la belle plate-forme ex-vicinale resta quasi intacte, permettant par après un asphaltage sans histoires. Mieux vaut cela que sa disparition pure et simple! |