Met de regionale trein door Frankrijk
En train régional à travers la France
Het spoor als alternatief voor het vliegtuig of de wagen? Doorheen een groot land als Frankrijk moet dat kunnen, maar veel meer dan een droom is dat niet. Want wanneer je een blik werpt op de netkaart van het Franse spoor krijg je, ondanks de talrijke uitdunningen, de indruk van een nog behoorlijk netwerk waarmee je haast probleemloos doorheen het land kunt sporen – althans volgens het nationale spoorbedrijf. Niets is minder waar, niet alleen door het feit dat heel wat vervangende busdiensten nog steeds als spoorlijnen worden voorgesteld, maar evengoed door de absurd lage bedienings-frequenties, en niet alleen op de regionale lijnen. |
Dans un grand pays comme la France la place du rail comme alternative à l’avion ou l'autoroute tombe sous le sens. Un coup d’oeil sur une carte du réseau ferroviaire apparemment fort dense semble confirmer cette allégation, même après les coupes sombres des années 70. Hélas, la réalité est bien différente, car les lignes de bus de substitution (‘service routier’, ‘alternative routière’ ou simplement ‘car’ en jargon ferroviaire français) sont le plus souvent répertoriées comme lignes ferroviaires, alors que sur d’autres, même de certaine importance, on ne voit quasiment plus circuler de train de voyageurs. |
Dit alles ondervonden we precies 10 jaar geleden toen we, liever dan met het vliegtuig of de TGV, ervoor kozen om vanuit de Pyreneeën met de trein terug naar huis te rijden, dwars doorheen landelijk Frankrijk – la France profonde – en bij uitstek door het prachtige Centraal Massief. Ondanks de minutieuze planning draaide dit uit op een chaotische ervaring, op het rampzalige af. Toch mag het een wonder heten dat het ons niet slechter bekwam, zij het door puur toeval en veel geduld, maar zeker niet door mooi gestroomlijnde dienstregelingen en gecoördineerde aansluitingen, wel integendeel. Het toppunt: in de afgelopen 10 jaar is de toestand op het Franse regionale spoor nog verder verslechterd, in die mate dat deze reis zoals hierna beschreven totaal onmogelijk is geworden. Overdreven? Of weinig meer dan een samenloop van omstandigheden? Deze reportage maakt een en ander duidelijk. |
Quiconque s’éloigne des lignes principales en est pour ses frais. Ce fut hélas notre expérience en tentant de traverser le pays en train régional depuis les Pyrénées, plutôt qu’en TGV, voire en avion. Malgré un planning minutieux sur base des données les plus récentes, force nous fut d’encaisser plusieurs gros retards, des temps d’attente dissuasifs, voire même une suppression inopinée annoncée peu avant, sinon le jour même. Tout cela date cependant d’il y a exactement dix ans. Un malheureux concours de circonstances? Des horaires périmés? Des travaux urgents de toute dernière minute? Même pas. En tentant de reconstituer ce voyage en temps présent nous avons bien vite dû battre en retraite. Trains et lignes supprimées, dessertes squelettiques, trajets allongés, correspondaces inexistantes... en un mot: en dix ans la situation du rail régional en France s’est dégradée de manière que nous ne pouvons juger que catastrophique. Nous exagérons? Tout au plus des cas d’espèce? Rien déjà que les horaires que nous consultons périodiquement respirent l’abandon progressif. Quoi qu'il en soit, le présent reportage permet de se faire une idée concrète de notre expérience, un tel périple étant rendu impossible depuis. |
HET REISPLAN Na een rondrit aan weerszijden van de Pyreneeën via St-Girons, Luchon en Benasque, zou de terugreis vanuit Pamiers zoveel mogelijk per regiotrein gebeuren, dwars doorheen het Massif Central en daarna de Bourgogne. Om op alles voorbereid te zijn voorzag het reisschema, telkens op basis van de recentste dienstregelingen en in principe via Béziers en Millau, verschillende alternatieven, o.m. via Alès en Mende, of nog via Rodez, om telkens uit te komen op de prachtige Ligne des Causses en eindelijk eens over de beroemde Viaduc de Garabit te kunnen sporen. Vanuit Clermont-Ferrand zou het dan verder gaan naar Moulins, Paray-le-Monial en Dijon, zo niet over Montluçon en Vierzon, en tenslotte in rechte lijn vanuit Parijs. |
L'ITINÉRAIRE A l’issue d’une excursion de part et d’autre des Pyrénées via St-Girons, puis Luchon et Benasque, le retour depuis Pamiers devait se faire en train régional à travers le Massif Central et la Bourgogne. Afin de parer à toute éventualité, une mauvaise surprise n’étant pas à exclure, nous avions élaboré un schéma par Béziers, les horaires les plus récents à l'appui, mais prévoyant plusiers alternatives “au cas où”, par Alès et Mende, ou encore par Rodez et Millau, pour rejoindre la Ligne des Causses et enfin traverser ce célèbre Viaduc de Garabit, jusqu’alors maintes fois contemplé depuis en-bas. Pour terminer avec un crochet par Moulins, Paray-le-Monial et Dijon, sinon par Montluçon et Vierzon, et enfin en ligne droite depuis Paris. |
PERPIGNAN - PAMIERS (20 juni 2012)
PERPIGNAN - bijna klaar voor de start (bientôt le départ)
Onze aankomst op de afgelegen luchthaven van Perpignan gaf meteen de toon aan: de bus naar het stadscentrum kwam niet opdagen, en het is maar dankzij een bereidwillige bestuurder dat we toch nog vlot het station en meteen ons hotel konden bereiken. ’s Anderendaags was de trein van 8u29 naar Villefranche-Vernet-les-Bains stipt op tijd, maar onze aansluiting aldaar, om 9u45 met de Train Jaune, had het zo niet begrepen, en vertrok uiteindelijk met ruim een halfuur vertraging. Hierdoor moest in Fontpedrouse, vlak voor de befaamde Pont Séjourné, nog bijkomend gewacht worden op een kruisende trein die gelukkig wel zo goed als op tijd reed.
|
En guise d’avant-goût, le bus urbain desservant l’aéroport de Perpignan ne se manifesta pas, et ce n’est que grâce à un aimable habitant de l'endroit que nous pûmes rejoindre notre hôtel en face de la gare. Par contre, le train matinal du lendemain vers Villefranche-Vernet-les-Bains s’avéra ponctuel (8h29), tant au depart qu’à l’arrivée (9h45). Las, ce ne fut guère le cas pour la correspondance prévue, le Train Jaune accusant un retard de plus d’une demi-heure. Ce retard fut gratifié de 10 minutes supplémentaires en attente d’un croisement à Fontpedrouse, peu avant le fameux Pont Séjourné.
VILLEFRANCHE-VERNET-LES-BAINS - wachten op de trein die maar niet komt (en attente du train qui ne vient toujours pas)
|
Daarna ging het verder aan een gezapig tempo, ca. 40 per uur, allicht de referentiesnelheid op dit lijntje. Om 13u30 kwamen we toe in La Tour-de-Carol, drie kwartier te laat, terwijl de trein van 13u21 richting Foix nog maar pas vetrokken was. Hierdoor misten we het spectaculaire traject onder de Puymorens door, en doorheen de hoge vallei van de Ariège. Want het eerstvolgende vertrek, ruim twee uur later (15u30), bleek een bus te zijn! Pas in Foix konden we weer op de trein, tot Pamiers, onze eindbestemming voor die dag, waar we om 17u51 toekwamen, exact 2u30 later dan voorzien in ons reisschema. Al bij al was het een prachtige dag, en het mooie weer bezorgde ons vanuit het gele treintje tal van vergezichten op de Cerdagne en de Pyreneeën.
|
Le voyage se poursuivit cahin-caha à du 40 à l’heure – vitesse de référence – pour atteindre la gare de La Tour-de-Carol à 13h30, donc avec trois quarts d’heure de retard, et juste assez pour nous faire louper le train vers Foix, parti à l’heure ‘comme il se doit’ (13h21). Après deux longues heures d’attente, le départ suivant (15h30) s’avérait être un bus, ce qui nous fit rater la section spectaculaire sous le Puymorens et dans la haute vallée de l’Ariège. Heureusement qu’à Foix la correspondance fut assurée, nous permettant d’atteindre Pamiers en train (17h51), quoique 2h30 plus tard que prévu initialement. Malgré tout, un voyage splendide nous offrant de belles échappées sur la Cerdagne et les Pyrénées depuis le petit Train Jaune.
|
LA TOUR-DE-CAROL (13h33) - imposant grensstation op weg naar Spanje (gare frontière impressionante aux portes de l'Espagne)
|
LA TOUR-DE-CAROL (15h12) - de trein naar Barcelona staat klaar, maar naar de Franse Ariège rijdt enkel een bus
(en train pour Barcelone, mais pour l'Ariège il n'y a qu'un bus) |
PAMIERS - MILLAU (27 juni 2012)
PAMIERS - wat koelte onder de overkapping (Merci, la Marquise!)
Na een probleemloze tocht doorheen de Pyreneeën stonden we een week later terug op het perron in Pamiers, waar op deze snikhete dag de overkapping zeker geen luxe bleek. Het moet gezegd, de trein van 15u21 was op tijd – ironisch genoeg dezelfde die men de week voordien in La Tour-de-Carol niet op aansluiting had doen wachten. In Toulouse-Matabiau – waar men ons tevergeefs een duur TGV-ticket probeerde aan te smeren - hadden we ruim overstaptijd naar Béziers, ons startpunt voor de prachtige Ligne des Causses, een van de pronkstukken van de voormalige Compagnie du Midi, 280 km lang en volledig geëlektrificeerd in de jaren 30. Vandaag is ze dat nog steeds, maar nog slechts de schaduw van wat ze ooit was: praktisch geen goederentrafiek meer, met een magere bedieningsfrequentie van hooguit zeven heen- en terugritten per dag naar Bédarieux (sindsdien herleid tot VIJF), DRIE naar Millau, nog slechts TWEE tot St-Chély-d’Apcher - het laatste station binnen de regio Languedoc-Roussillon (thans bij de regio Occitanie), en EEN enkele tot Neussargues en Clermont-Ferrand – tenminste, wanneer deze niet om de meest uiteenlopende redenen vervangen wordt door een bus, en niet altijd op voorhand aangekondigd zoals we al gauw zouden ondervinden!
|
La semaine suivante nous nous retrouvions sur le quai en gare de Pamiers, dûment abrités sous la marquise, un luxe tout sauf superflu en cette chaude journée d’été. Le train de 15h21 était à l’heure – ironiquement le même qui n’avait pas daigné nous attendre à La Tour-de-Carol une semaine plus tôt. A Toulouse-Matabiau – où l’on tentait en vain de nous refiler des tickets TGV bien trop chers – la correspondance vers Béziers était largement dimensionnée. C’est là que nous allions enfin parcourir la Ligne des Causses, jadis fleuron de la Compagnie du Midi qui électrifia ses 280 km dans les années 30. Ce qui est toujours le cas à l’heure qu’il est, même si cette superbe ligne n’est plus que l’ombre de ce qu’elle était: à peine encore un trafic de marchandises, sept aller-retours journaliers jusque Bédarieux (depuis réduits à CINQ), TROIS jusque Millau, plus que DEUX pour St-Chély-d’Apcher – dernière gare du Languedoc-Roussillon (devenu Occitanie depuis), réduits à UN SEUL au-delà, mais bussifié de temps à autre pour des raisons disparates, plus d’une fois sans préavis, ou à peine, comme nous en ferions bientôt l’expérience. BEZIERS - de goederenactiviteit heeft duidelijk haar beste tijd gehad...
(une gare marchandises visiblement à l'abandon...) |
In Béziers stond de trein van 18u56 naar Millau reeds aan het perron, de derde en meteen de laatste van de dag. Wat foto's van het station wogen niet op tegen het risico deze laatste strohalm voor onze neus te zien wegrijden. De rit naar Bédarieux verliep aan een gemoedelijk tempo en bood al gauw mooie uitzichten op de Bas-Languedoc, de heuvelachtige regio op de zuidflank van het Centraal Massief. Onderweg een korte stop in Magalas, het enige nog bediende tussenstation – de overige drie waren al jaren geleden opgedoekt.
|
A Béziers, le train de 18h56, le troisième et dernier de la journée pour Millau, se trouvait déjà à quai. Pas question de le rater, et tant pis pour ces quelques photos de la gare voyageurs. Le trajet vers Bédarieux se déroula à une allure soutenue, mais paisible, avec de belles échappées sur le paysage vallonné de ce coin du Bas-Languedoc, seulement interrompu pour un bref arrêt à Magalas, dernière gare encore desservie en cours de route, les trois autres étant biffées des horaires depuis nombre d’années.
|
Bédarieux, ooit een regionaal spoorwegknooppunt, heeft eveneens zijn overkapping kunnen behouden. Teken des tijds? Het vertreksein – nog steeds met het traditionele veiligheidsplaatje – werd gegeven door een jonge vrouw in T-shirt en spijkerbroek, maar wel getooid met de reglementaire kepie (zoek niet, ze staat niet op de foto).
Kort na het vertrek uit Bédarieux werden we verrast door een 716 meter lange viaduct met maar liefst 37 bogen over de stad, op het oorspronkelijke maar al lang verlaten spoorwegtracé, parallel met het huidige. Een foto vanuit de optrekkende trein lukte maar nipt, zij het flink gedwarsboomd door het voorbijflitsende struikgewas.
|
Bédarieux aussi, jadis noeud ferroviaire régional et terminus de quelques navettes depuis Béziers, a pu garder sa marquise. Signe des temps? L’autorisation de départ – toujours avec la petite plaque traditionnelle – fut donnée par une jeune femme en tee-shirt et jeans, mais bien coiffée de la casquette réglementaire du chef de gare (hors photo).
|
Noteer dat de soms hinderlijke weerspiegeling op bepaalde foto's te wijten is aan de potdichte ramen op de huidige treinen. Notez que les reflets malencontreux sur certaines photos sont dus aux baies hermétiquement closes sur les trains actuels.
Met nog 71 km voor de boeg, nog steeds aan een gezapig tempo - wat ons ruimschoots toeliet van het landschap te genieten - ging de rit eerst nog een eindje langs de vallei van de Orb, tot Le Bousquet d’Orb, waar een paar goederenwagons er niet in slaagden de algehele indruk van verlatenheid enigszins te verdoezelen. Dan dwars door de kleine Causse de Gabriac naar de grandioze verlatenheid van de Grands Causses, met onderweg namen als Les Cabrils, Ceilhes-Roqueredonde, Montpaon, Tournemire-Roquefort - vlakbij de befaamde kaasgrotten, St-Rome-de-Cernon - enkele jaren voordien nog opgeknapt, en St-Georges-de-Luzençon. Telkens opnieuw leegstaande of als woning omgebouwde stationnetjes, waar telkens wel een paar reizigers afstapten - wat had je anders verwacht in deze dunbevolkte streek.
|
Encore une heure et demie de parcours, que nous entamions en longeant la vallée de l’Orb pour atteindre Le Bousquet d’Orb, où quelques wagons plats semblaient vouloir atténuer l’image d’abandon de cette gare jadis fort active. Puis, quittant la vallée, le voyage se poursuivit vers le petit Causse de Gabriac, pour atteindre le Parc Régional des Grands Causses, avec des noms évocateurs comme Les Cabrils, Ceilhes-Roqueredonde, Montpaon, Tournemire-Roquefort – près de fameuses caves fromagères, St-Rome-de-Cernon – fraîchement retapée quelques années plus tôt, et St-Georges-de-Luzençon. Toutes ces petites gares fermées, voire abandonées ou converties en habitation particulière, mais chaque fois avec quelques voyageurs y débarquant dans la lueur du jour tombant. Guère la grande foule, mais que voulez-vous, dans cette région désolée et presque dépeuplée.
|
TOURNEMIRE-ROQUEFORT - aan de voet van de Causse du Larzac (boven) en de enige echte productieregio van deze kaas
aux pieds du Causse de Larzac et seule patrie de l'authentique Roquefort
aux pieds du Causse de Larzac et seule patrie de l'authentique Roquefort
ST-ROME-DE-CERNON bij valavond in juni 2012 en op 3 juni 2010
- en deux ans la gare retapée n'a pas encore eu le temps de défraîchir; |
MILLAU - onderbenut hoofdstation op de Ligne des Causses - let op de vernieuwde dwarsliggers (ook hiernaast in St-Rome-de-Cernon)
gare principale mais sous-utilisée de la Ligne des Causses (remarquez la voie renouvelée sujr les deux vues) |
Aankomst in Millau rond 21 uur, twee uur na ons vertrek uit Béziers en goed op schema. Met verschillende perrons, goed uitgerust, alles mooi onderhouden, maar slechts één enkele trein: de onze.
Het hotel aan de overkant had nog kamers vrij, maar het zomerreces moest nog starten, tenzij de rustige sfeer meer te danken was aan het avondlijke uur, zij het met toch wat meer animatie in het stadscentrum. Totnogtoe was de terugreis vlot verlopen, en we keken al uit naar de volgende dag, met de treinrit op het mooiste traject van de Ligne des Causses als orgelpunt. |
L’arrivée à Millau vers 21h00, à deux heures de Béziers mais fidèle à l’horaire, nous fit débarquer dans une gare dotée de plusieurs quais, le tout bien entretenu et propre, mais avec un seul train à quai: le nôtre. Heureusement l’hôtel d’en face n’affichait guère complet, même au seuil des vacances d’été, et l’heure tardive expliquant probablement le manque d’animation que nous retrouvions toutefois un tant soit peu au centre-ville.
Le voyage s’étant déroulé sans bavures cette fois, c’est avec soulagement et optimisme que, déjà, cela nous permit d’entrevoir le trajet du lendemain, sur la plus belle partie de la Ligne des Causses. |
MILLAU - CLERMONT-FERRAND (28 juni 2012)
De goede afloop van de voorbije reisdag trok ons de volgende morgen vol goede moed naar het station, rechtover het hotel. De koude douche die ons daar echter te beurt viel trok meteen een dikke streep door wat het hoogtepunt van deze reis had moeten worden. Want de ‘Aubrac’, de enige trein van de dag naar Clermont-Ferrand was ineens vervangen door een bus – in Frankrijk eufemistisch ‘CAR’ genoemd, kwestie van het ongemak wat te verdoezelen. Nochtans was de aankondiging op het internet formeel : de tijdelijke vervanging van alle treinen voorbij Bédarieux wegens onderhoudswerken was wel degelijk aangekondigd (hieronder), maar zou pas 4 dagen later ingaan. Blijkbaar gold deze aankondiging niet voor de ‘Aubrac’ die al een week vroeger doodleuk op stal bleef.
|
Le voyage sans histoires de la veille nous avait rassuré, et c’est avec la perspective de pouvoir poursuivre notre périple vers le viaduc de Garabit et Clermont-Ferrand que nous abordions la gare de Millau, en face de l’hôtel. La douche glacée qui nous tomba dessus réduisit ce beau rêve à néant lorsqu’on nous apprit que l'Aubrac, l’unique train de la journée vers Clermont-Ferrand, était remplacé par un bus (‘car’ en jargon ferroviaire). Et cela malgré l’annonce, cueillie sur le site internet ad hoc, qu'au-delà de Bédarieux le service des trains ne serait interrompu que 4 jours plus tard en raison de “travaux d’entretien sur la ligne”. Ce qui manifestement ne s'appliquait pas à notre train, et pour cause.
|
MILLAU - de trein van 10u25 naar Rodez vertrekkensklaar aan het perron - let op de spitsbogen van de bovenleidingsmasten
le train pour Rodez prêt au départ - remarquez les mats en ogive de la caténaire en direction de Sévérac-le-Château
le train pour Rodez prêt au départ - remarquez les mats en ogive de la caténaire en direction de Sévérac-le-Château
Wat nu? Het eerstvolgende vertrek was om 10u25 naar Rodez, waar via Figeac en Aurillac evengoed naar Clermont-Ferrand kon gespoord worden. Lang moesten we niet nadenken, en nog geen kwartier later verliet ons treintje al het doodse station van Millau. Eerst op de Ligne des Causses tot Sévérac-le-Château, om dan af te slaan naar het zijlijntje naar Rodez.
|
Que faire? Le premier départ, celui de 10h25 pour Rodez, se trouvait déjà à quai. Et comme de là nous pouvions rejoindre Clermont par Figeac et Aurillac, ce fut l’alternative toute trouvée. Moins d’un quart d’heure plus tard l’autorail s’ébranla, nous offrant en guise de consolation une petite demi-heure sur la Ligne des Causses, jusque Sévérac-le-Château, avant de bifurquer vers la petite ligne de Rodez.
|
SEVERAC-LE-CHATEAU - de elektrische centrale voor de bovenleiding, nog in werking, wat niet kan gezegd worden van het goederenstation
la centrale électrique toujours en activité pour le courant de traction, mais des installations 'marchandises' visiblemengt tombées en léthargie
la centrale électrique toujours en activité pour le courant de traction, mais des installations 'marchandises' visiblemengt tombées en léthargie
Onderweg werd alleen Laissac bediend - hier met eigentijds wachthuisje. Voor de 3 andere, o.a. Gages, was er enkel nog een parallelle busdienst.
Laissac, seule gare encore desservie en cours de route, les trois autres (comme Gages) étant laissées à une desserte routière parallèle.
Laissac, seule gare encore desservie en cours de route, les trois autres (comme Gages) étant laissées à une desserte routière parallèle.
RODEZ - ook hier leek de goederenactiviteit betere tijden gekend te hebben, met de verlaten en inmiddels afgebroken goederenhalle
la halle marchandises délaissée, et démolie depuis (28 juin 2012) |
RODEZ - waarom mocht het treintje uit Millau niet onder de overkapping? links achteraan enkele rijtuigen van een van de laatste Franse nachttreinen - terminus du train de Millau, bien loin de la marquise - au fond à gauche quelques voitures d'un des derniers trains de nuit de l'hexagone
|
In Rodez was de aansluiting naar Figeac perfect, althans op papier. Want bij aankomst mochten we vernemen dat de trein naar Brive (de onze) pas om 12u21 zou vertrekken, een halfuur later dan voorzien. Met onderweg een kort oponthoud in Viviez-Decazeville voor een kruisende trein, wat ons meteen toeliet op het perron foto’s te maken zonder die vervelende weerschijn doorheen de potdichte ramen.
|
A Rodez, la correspondance vers Figeac s’avérait parfaite, du moins en théorie. Jusqu’au moment où on nous apprit que le train vers Brive (le nôtre) ne partirait qu’une demi-heure plus tard, à 12h21. Un arrêt prolongé à Viviez-Decazeville pour un croisement nous permit de prendre quelques photos sur le quai, sans ces reflets malencontreux dus aux baies hermétiquement closes.
|
ST-CHRISTOPHE (-Vallon) - proper en goed uitgerust tussenstation, met een stationschef/seingever om het obligate vertreksein te geven
petite gare intermédiaire accueillante et bien équipée, y compris un chef de gare/signaleur
petite gare intermédiaire accueillante et bien équipée, y compris un chef de gare/signaleur
VIVIEZ - de toevoeging 'Decazeville' kwam er pas na opheffing van het zijlijntje naar de grote kolenmijn in openlucht aldaar (gesloten in 2001)
devint 'Viviez-Decazeville' après la fermeture de la courte branche vers la grande mine de charbon à ciel ouvert, abandonnée en 2001
devint 'Viviez-Decazeville' après la fermeture de la courte branche vers la grande mine de charbon à ciel ouvert, abandonnée en 2001
CAPDENAC - met ditmaal stilstand onder de overkapping arrêt sous la marquise cette fois-ci (28 juin 2012)
na het einde van de kolentrafiek uit Decazeville wachten rechts lange rijen roestige bakwagens tevergeefs op beter tijden
après l'arrêt du trafic de charbon de longues rangées de wagons-trémies dans le faisceau marchandises attendent en vain des jours meilleurs
na het einde van de kolentrafiek uit Decazeville wachten rechts lange rijen roestige bakwagens tevergeefs op beter tijden
après l'arrêt du trafic de charbon de longues rangées de wagons-trémies dans le faisceau marchandises attendent en vain des jours meilleurs
Na een korte stop in het knooppunt Capdenac kwamen we om 13u30 toe in het nabijgelegen Figeac, eveneens knoopstation, alwaar we meteen uitkeken naar de eerstvolgende trein naar Aurillac, die volgens onze informatie verder naar Clermont-Ferrand zou doorrijden. Dachten we.
|
Après un court arrêt à Capdenac, noeud ferroviaire, nous atteignions peu après Figeac, vers 13h30. Du coup nous nous mîmes en quête du prochain train vers Aurillac qui, selon nos informations, nous mènerait d'un coup jusqu'à Clermont-Ferrand.
|
wordt vervolgd - à suivre
wordt vervolgd - à suivre