OUDE STELPLAATSEN IN VLAANDEREN
WEST- & OOST-VLAANDEREN |
Anciens dépôts vicinaux en Région Flamande |
WEST-VLAANDEREN |
LEKE - WEVELGEM - ROESELARE - VEURNE - KOEKELARE - IEPER POPERINGE - TIELT - KORTRIJK
|
|
LEKE
|
|
|
De stelplaats Leke lag op de buurtlijn Oostende-Diksmuide, geopend in 1907. Drie jaar later kwam daar ook nog de buurtlijn uit Brugge bij, met stelplaats in het nabijgelegen Koekelare. Van Leke zijn we bitter weinig te weten gekomen. Dat er minstens twee loodsen waren, een waterreservoir met magazijn en kolenopslagplaats, thans verdwenen, en wellicht ook een stationsgebouw, maar daar vonden we geen gegevens over. De hele streek kreeg het uiteraard zwaar te verduren tijdens de Eerste Wereldoorlog, wat op bijgaande postkaart nog goed te zien is. In maart 1951 werden op dezelfde dag op beide lijnen de reizigersdienst opgeheven. Mogelijk was er nog wat goederenverkeer, maar in 1953 zouden de sporen zijn uitgebroken. Vandaag staan enkel nog de rijtuigen- en de locomotievenloods overeind, allebei mooi opgeknapt en verhuurd als vakantieheem voor klassen en groepen.
|
|
Le dépôt de Leke se trouvait à la jonction de lignes vicinales vers Oostende, Diksmuide (1907) et Brugge (1910). A peine 4 ans plus tard, toute la région fut la proie des combats acharnés de la Première Guerre, ce qui se voit encore sur la carte postale en annexe. Sur les deux lignes, la desserte voyageurs cessa le même jour, en mars 1951, les marchandises apparemment pas longtemps après. Aujourd’hui, seules subsistent les remises pour voitures et pour locomotives, joliment restaurées et louées comme maison de vacances pour des classes et pour des groupes.
|
Wat overblijft van de stelplaats Leke, jaren geleden (auteur onbekend) en vandaag (hiernaast op 14 augustus 2021)
|
|
|
WEVELGEM (post mortem)
Discreet verscholen aan de overkant van het spoorwegstation lag de stelplaats Wevelgem aan het uiteinde van de in 1911 in dienst genomen buurtlijn uit Zwevezele/Ardooie en Izegem, met in Gullegem verknoping met de lijn van Kortrijk naar Dadizele en Wervik. Na de opening van de rechtstreekse buurtlijn Kortrijk-Menen in 1933, dwars door het dorpscentrum, deemsterde het korte baanvak uit Gullegem al gauw weg, om enkele jaren later helemaal te verdwijnen, te meer daar er (hoogstwaarschijnlijk) geen verbinding was met de ‘nieuwe’ buurtlijn aan de overkant van de spoorweg.
|
|
|
|
Jarenlang maakte de grote loods, met daarnaast de kleinere locomotievenloods, deel uit van het landschap rond het NMBS-station en werden allebei gebruikt als opslagruimte (hierboven op 9 oktober 2008). Maar meer en meer ondergingen de ruim een eeuw oude gebouwen de tand des tijds. In tegenstelling tot de even belabberde stelplaats van Westmalle, onlangs nog volledig opgeknapt, heeft men er niet beter op gevonden dan deze van Wevelgem begin 2020 met de grond gelijk te maken. Gezien de grote parkeerdruk op het voormalige stelplaatsemplacement ziet het ernaar uit dat dit laatste de nieuwe ‘functie’ wordt van dit nu afgebroken patrimonium. Jammer! (beide foto's hierna: Google StreetView)
|
|
L'ancien dépôt de Wevelgem, vieux de plus d'un siècle et situé à l'extrémité de la ligne vicinale vers Izegem et Ardooie, n'est plus.
Utilisé comme entrepôt par la commune, et de plus en plus délabré, il a finalement été rasé dans les premiers mois de l'année 2020.
Utilisé comme entrepôt par la commune, et de plus en plus délabré, il a finalement été rasé dans les premiers mois de l'année 2020.
|
ROESELARE
|
|
|
De stelplaats Roeselare, aan de Ardooise Steenweg op ruim 300 meter van het NMBS-station, lag op het knooppunt van buurtlijnen naar Hooglede en Langemark (tot WO ll), Diksmuide en Ardooie. In 1951 werd de spoorexploitatie gestaakt en diende het emplacement mogelijk nog een aantal jaren als busstelplaats. Deze hebben nu hun thuishaven in Zwevezele-Hille, zij het op een andere locatie dan de al langer verdwenen NMVB-stelplaats aldaar.
Vandaag vormt het oude emplacement in Roeselare een 200 meter lang binnenhof, de Overstatie, waarop tal van kleine, wellicht sociale woningen geënt zijn. Helemaal achterin zie je op de luchtfoto van 2007 een groot gebouw – mogelijk de oude remise – dat enkele jaren later werd afgebroken. Vooraan staat het voormalige stationsgebouw er nog steeds, degelijk onderhouden en (tot voor kort?) nog bewoond. Tussenin vind je het grotendeels begroeide waterreservoir, het goederenmagazijn en een kleine dienstvleugel, alles samen in één geheel dat duidelijk betere tijden gekend heeft. Enkele jaren geleden was er sprake van het zonder meer te slopen, maar na protest uit de buurt staat het er vandaag nog, al is niet duidelijk wat daarmee zal gebeuren. Let op het torentje dat aanleunt tegen de eigenlijke watertoren – een tweede reservoir? (foto's 12 april 2019) Vandaag is in heel veel stelplaatsen het waterreservoir al langer afgebroken, al is dat van Roeselare nog niet het laatste in West-Vlaanderen, samen met die van Veurne, Ieper, Koekelare en Brugge.
|
|
|
VEURNE
De stelplaats aan het NMBS-station van Veurne was het knooppunt van twee ‘inlandse’ buurtlijnen en van een handvol korte elektrische tramlijnen naar de verschillende badplaatsen in de nabije omgeving. Van dit elektrische net bleef na de jongste oorlog alleen de tramlijn naar de Panne over, samen met de buurtlijnen naar Ieper en Poperinge. Opvallend is dat het emplacement over twee afzonderlijke remises beschikte: helemaal achteraan de langgerekte loodsen voor de niet-elektrische spoordiensten van de NMVB, tot in 1952, en vooraan, kant NMBS en vlak naast het stijlvolle buurtstation, de betrekkelijk kleine loods voor de elektrische trams die toen geëxploiteerd werden door de SELVOP*, tot de sluiting in 1954.
(* Société d’Exploitation des Lignes Vicinales d’Ostende et des Plages belges) |
VEURNE - ruim 11 jaren scheiden beide foto's; in 2008 vang je achter het open hek een glimp van het waterreservoir, dat later plaats moest ruimen voor een reeks flatgebouwen - De Lijn is nu weg en het stationsgebouw staat leeg, maar is gelukkig intact (12 april 2019)
|
|
|
Stelplaats VEURNE - op 15 februari 2008 staat het oude waterreservoir met dienstgebouwtje er nog ongeschonden bij (links)
- de SELVOP-loods heeft meer geluk en blijft vooralsnog intact (rechts, 12 april 2019)
- de SELVOP-loods heeft meer geluk en blijft vooralsnog intact (rechts, 12 april 2019)
Stelplaats VEURNE in 2007 - links het door De Lijn gebruikte gedeelte met buurtstation, SELVOP-loods en waterreservoir/bijgebouwtje rond de geplaveide koer - rechts de intacte buurtspoorwegloodsen - tussenin het thans bebouwde emplacement (luchtfoto Google Earth)
|
In 2008 was dit geheel vrijwel intact en helemaal vooraan nog heel even in gebruik als busstelplaats. Na 2011 ging achteraan het grootste deel van de lange buurtspoorwegloodsen tegen de vlakte om plaats te ruimen voor 5 appartementsblokken op zowat 75% van het emplacement, waarbij ook het waterreservoir werd afgebroken. Hierbij bleef het bijgebouwtje (magazijn? werkplaats?) als bij wonder overeind (hieronder rechts), met daarnaast het mooie stationsgebouw en de SELVOP-remise. Vandaag staan deze drie gebouwen leeg (12 april 2019). Wat overblijft van de grote loodsen is nu een volledig ingericht vakantiehuis voor 22 personen met de toepasselijke naam ‘De Stelplatse’.
Wat overblijft van de grote loodsen: vakantiehuis 'de Stelplatse' (12 april 2019)
|
|
|
Quasiment intact jusqu'en 2011, l'ancien dépôt de Veurne se vit amputé des trois quarts de sa superficie pour la construction de 5 immeubles à appartements, entraînant du coup la démolition presque totale des 3 grandes remises vicinales ainsi que du château d'eau. A ce jour, la partie encore occupée par De Lijn en 2008 est abandonnée, laissant la belle gare vicinale, la remise des trams électriques SELVOP* et le bâtiment de service sans fonction apparente, mais intacts., alors que ce qui reste des grandes remises a été aménagé en maison de vacances pour groupes (12 avril 2019).
|
|
KOEKELARE
|
De stelplaats Koekelare lag op de buurtlijn van Brugge naar Zedelgem en Leke, en bleef na de opheffing van de spoordienst in 1951 nog ruim een halve eeuw in gebruik als busdepot. Hiervoor werden in de zijmuur van de loods aan straatkant een aantal poorten gestoken om de bussen vlot te laten in- en uitrijden. De rest van het gebouw werd verkocht en onderging enkele verbouwingen. Het stationsgebouw, tussen de loodsen en het huidige kruispunt met de Stationsstraat (cfr. de geparkeerde wagens op de eerste foto hierna), werd al vroeger afgebroken. Het klassieke waterreservoir annex magazijn, hoewel verbouwd tot particuliere woning, is vandaag nog mooi herkenbaar (5 augustus 2018). Begin deze eeuw werd het busdepot opgeheven en kwamen beide loodsen volledig in handen van de naburige handelaar in bouwmaterialen.
|
|
|
|
De buurtspoorwegsite van Koekelare is geen onbekende bij tramliefhebbers. Dit wegens de opstelling van een oude dieseltram en een bakwagen op een kort stukje spoor aan de overzijde van het kruispunt, langsheen de Ringlaan. Deze is trouwens volledig aangelegd op het voormalige spoorwegtracé. Het trammetje zelf komt van Tienen, waar het destijds werd ingezet voor het slepen van zware bietentreinen met dergelijke bakwagens. |
|
|
IEPER
|
Ooit het knooppunt van de buurtlijnen naar Veurne, Diksmuide, Nieuwkerke en Geluwe. Vandaag zowat de draaischijf van het busnet van De Lijn in deze regio, en al sinds 2016 het voorwerp van belangrijke moderniseringswerken. Opluchting dus toen we onlangs deze oude stelplaats nog in haar geheel te zien kregen (6 april 2018). Mooi geheel, de NMVB-gebouwen van na WO1 nog zo goed als intact. Maar bij De Lijn betekent modernisering doorgaans ook afbraak, al zien we het mooie stationsgebouw niet meteen tegen de vlakte gaan. Maar of dit erfgoed ook beschermd is? Te oordelen naar de aanbouwsels en het foeilelijke windscherm is dat niet meteen het geval, tenzij een eventuele bescherming enkel voor de gevel zou gelden, en niet voor het gebouw, noch voor het uitzicht ervan. En wij dus maar proberen er het beste van te maken.
|
|
|
|
Voor de eigenlijke stelplaats geldt dan ook: redden wat nog te redden valt. Al bleek het wegens de zichtbaar aanslepende verbouwingswerf en de tot vlak tegen de loodsen bijeengeharkte bussen geen sinecure om die toch nog goed bewaarde NMVB-gebouwen enigszins presentabel voor de lens te krijgen. Met wat knip- en plakwerk hebben we de scherpe kantjes er dan toch kunnen afvijlen. Oordeel zelf.
Met de vraag wat dáárvan binnen een paar jaar nog zal rechtstaan. 
|
Zoals gevreesd werden deze gebouwen in 2018/2019 volledig met de grond gelijk gemaakt. Alleen het historische buurtstation staat vandaag nog recht, maar leunt aan tegen een soort gevangenismuur, zwart van kleur, die thans de hele site omringt. Fraai!
POPERINGE (3 december 2004) - buurtlijnen naar Veurne en Diksmuide
|
TIELT (27 november 2009) - buurtlijnen naar Aalter en Zwevezele
|
KORTRIJK Meensepoort (12 april 2019) - buurtlijnen in 5 verschillende richtingen
|
VERDWENEN STELPLAATSEN IN DE PROVINCIE WEST-VLAANDEREN
Aarsele - Blankenberge - Heist - Nieuwkerke - Stene - Zwevezele en nu ook Wevelgem
Van deze 7 is de site volledig verdwenen of zijn er geen zichtbare overblijfselen uit de buurtspoorwegtijd meer te vinden.
De huidige busstelplaats Zwevezele ligt op een andere locatie, en Wevelgem werd pas begin 2020 afgebroken.
De stelplaatsen Mouscron/Moeskroen en Warneton/Waasten (Pont-Rouge) liggen sinds 1963 in de provincie Henegouwen.
De overige stelplaatsen moeten nog worden onderzocht.
Aarsele - Blankenberge - Heist - Nieuwkerke - Stene - Zwevezele en nu ook Wevelgem
Van deze 7 is de site volledig verdwenen of zijn er geen zichtbare overblijfselen uit de buurtspoorwegtijd meer te vinden.
De huidige busstelplaats Zwevezele ligt op een andere locatie, en Wevelgem werd pas begin 2020 afgebroken.
De stelplaatsen Mouscron/Moeskroen en Warneton/Waasten (Pont-Rouge) liggen sinds 1963 in de provincie Henegouwen.
De overige stelplaatsen moeten nog worden onderzocht.
Oost-Vlaanderen
OUDENAARDE
Vanuit de stelplaats Oudenaarde, even voorbij het NMBS-station, vertrokken destijds de buurtlijnen naar Geraardsbergen en Deinze. Beide werden in de loop van WO ll door de bezetter uitgebroken, en daarna niet meer hersteld. Sindsdien leidde deze stelplaats een eerder rustig bestaan als busdepot voor de NMVB, later De Lijn, maar staat zo te zien al een aantal jaren leeg. Toch zijn er niet meteen tekenen van verwaarlozing. In afwachting van... ? (hierna op 12 april 2019)
|
|
|
De meeste gebouwen staan er nog: loodsen, waterreservoir annex magazijn, en helemaal vooraan (hierboven) wat mogelijk de (schilders)werkplaats geweest is. Alleen het buurtstation ontbreekt, allicht al vroeger afgebroken.
Helemaal achteraan staat nog een vierde loods, loodrecht op de drie andere, blijkbaar zonder poort of deur, en dus kennelijk in verbinding ermee.
Hierboven een zijzicht van de vier loodsen, met vooraan de derde, kleinere loods, en daarnaast de vierde loods, er achteraan bijgebouwd (foto StreetView) - kant spoorweg ziet deze laatste, of toch een deel ervan, er al langer verlaten uit (hiernaast op 12 april 2019)
|
|
MERELBEKE
|
De stelplaats Merelbeke ligt in volle dorpscentrum, vlakbij de kerk, op de plek waar de (rechtstreekse) elektrische tramlijn uit Gent-Zuid op de lange buurtlijn van Gent-St-Pieters naar Geraardsbergen aansloot. In 1955 ruimden beide spoordiensten plaats voor busuitbating, vanuit Gent-Zuid aanvankelijk zelfs met een gyrobus. Ruim 40 jaar later werd de stelplaats echter ontruimd. Achter het als monument beschermde stationsgebouw aan de Hundelgemsesteenweg zijn vandaag de twee loodsen en een kleine schilderwerkplaats zo goed als intact. Helaas werd het obligate waterreservoir annex magazijn uit het stoomtijdperk al lang geleden afgebroken. Het emplacement dient nu grotendeels als openbare parking (55 plaatsen) en is vrij toegankelijk. Vlak achter de loodsen ligt een klein natuurgebied met knuppelpad (1 december 2017).
|
|
|
|
|
HERZELE
De stelplaats Herzele, op dezelfde lange buurtlijn Gent-Geraardsbergen als Merelbeke (zie hoger), is door een appartementsgebouw in twee gesneden (foto hiernaast) en als dusdanig nog nauwelijks herkenbaar, ook al staan de belangrijkste gebouwen nog recht - het station, dat o.a. een Wereldwinkel huisvest, en aan de zuidkant de twee remises waarin een Kringwinkel zijn stek heeft gevonden, vlak naast de geasfalteerde zate naar Sint-Lievens-Esse (1 december 2017).
|
HERZELE - ooit lag hier stelplaatsterrein, in de verte het stationsgebouw
|
|
|
BASSEVELDE
|
Na sluiting van de buurtspoorlijn uit Gent/Evergem in 1955 bleef in het Meetjesland de stelplaats Bassevelde, vlakbij het NMBS-station, nog jarenlang in gebruik als busdepot. Gelijk werden jaar in jaar uit de getuigen van het spoorverleden aldaar een voor een uitgewist. Eerst het tramspoor, dan de spoorlijn zelf (55A), later ook het NMBS-station met aanhorigheden, op het overweghuisje na, en zelfs de spoorbedding richting Kaprijke. Later, nadat de bussen elders onderdak kregen, bleef ook de oude stelplaats verweesd achter. En hoewel het stationsgebouw en de overblijvende rijtuigenloods rond 2008 werden afgebroken, bleef de watertoren annex magazijn als bij wonder gespaard, tot vandaag (13 oktober 2016). Begin 2016 echter werd het quasi volledige buurtspoorwegterrein ‘bouwrijp’ gemaakt voor een nieuwe woonverkaveling. Nu nog wachten op de eerste huizen, waardoor het oude emplacement stilaan uit het landschap zal verdwijnen, zoals zoveel andere.
|
|
Naar verluidt is het 'waterkasteeltje' echter een beschermd monument, dat onlangs verkocht werd en nu door de nieuwe eigenares geleidelijk in ere wordt hersteld.
|
VERDWENEN STELPLAATSEN IN DE PROVINCIE OOST-VLAANDEREN
Berchem (Kluisbergen) - Doel - Eeklo - Kalken - Lokeren - Meerbeke - St-Niklaas - Ursel - Watervliet - Zomergem Van deze 10 voormalige stelplaatsen is de site volledig verdwenen of hebben we geen zichtbare overblijfselen uit de buurtspoorwegtijd gevonden. De stelplaats Meerbeke werd geëxploiteerd door de groep Brabant en had geen enkele verbinding met het Oost-Vlaamse net. Hetzelfde gold voor de stelplaats Berchem, maar dan vanuit West-Vlaanderen. St-Lievens-Houtem was geen stelplaats maar een kruisingstation. De overige stelplaatsen moeten nog worden onderzocht. |
onlangs verdwenen: stelplaats ZOMERGEM (1 april 2006)
|
NAAR DE OUDE STELPLAATSEN HIERNA (vers les anciens dépôts ci-après)
LIMBURG & ANTWERPEN - VLAAMS-BRABANT - WALLONIË
LIMBURG & ANTWERPEN - VLAAMS-BRABANT - WALLONIË