OUDE STELPLAATSEN IN VLAANDEREN |
|
WEST- & OOST-VLAANDEREN |
Anciens dépôts vicinaux
|
WEST-VLAANDEREN |
DE PANNE - DIKSMUIDE - WEVELGEM - GELUWE - IEPER - VEURNE - LEKE - KOEKELARE - ROESELARE
POPERINGE - TIELT - KORTRIJK |
De Panne
|
De stelplaats De Panne bestond al in het stoomtijdperk, zij het in open lucht. De loods in art-decostijl werd pas in 1936 gebouwd. Ze diende voor de elektrische lijnen uit Oostende [2] en Adinkerke [21]. Lijn 20 uit Veurne had echter deze stad als standplaats. Na de opheffing van lijn 21 uit Adinkerke rond 1955 werd het emplacement aangepast voor vervangbussen, maar bleef niettemin toegankelijk voor de vroegste en laatste tramdiensten. Sinds de oprichting van de nieuwe stelplaats bij het station van Adinkerke (thans ‘De Panne’) dient de oude stelplaats voor de huisvesting van historische tramrijtuigen van de ex-NMVB. Ze worden beheerd door TTO-Noordzee en worden ingelegd voor toeristische en historische tramritten. Bij ons bezoek in juni 2024 waren er echter geen diensten en was de stelplaats dan ook afgesloten.
(geraadpleegde bron: Inventaris Onroerend Erfgoed) 
|
7 juni 2024
|
|
Le dépôt vicinal de De Panne, dont la remise date de 1936, fut jadis desservi par les lignes électriques de Oostende et Adinkerke. Délaissé depuis la création d'un nouveau dépôt près de la gare d'Adinkerke (actuellement 'De Panne'), il sert aujourd'hui d'abri pour le matériel historique de l'ancienne SNCV. Il est géré par l'association TTO-Noordzee qui l'utilise pour des circuits touristiques et historiques.
|
|
Diksmuide
Het voormalige buurtstation, rechtover het NMBS-station en thans beschermd als monument, is zonder enige twijfel het markantste gebouw van de stelplaats Diksmuide. Deze lag op het knooppunt van de buurtlijnen naar Leke/Oostende, Merkem/Ieper en Staden/Roeselare, al takte deze laatste pas af in Woumen. Het geheel kreeg het zwaar te verduren tijdens WO l en moest worden heropgebouwd, wat goed te merken is aan de gewijzigde stijl van het stationsgebouw. De laatste buurttram in Diksmuide reed tot in 1953, op de verbinding naar Merkem en Oostvleteren, op de voormalige lijn naar Poperinge (het baanvak naar Ieper overleefde WO ll niet). De twee andere verdwenen reeds in 1951. Of er daarna nog wat goederenverkeer was zijn we niet te weten gekomen.
|
12 april 2019
|
|
Vandaag is deze stelplaats nog steeds in gebruik voor de bussen van De Lijn. De grote loods in fabrieksstijl, waarvan de poorten aangepast werden voor bus-exploitatie, ligt helemaal achterin op het uitgestrekte en langwerpige emplacement. Het waterreservoir, goed zichtbaar in de verte op de historische foto, is al langer verdwenen, tenzij het dienstgebouwtje rechtover de loods (hiernaast) daar een restant van is. De ruimte tussen station en stelplaats werd later uitgerust met vertrekperrons voor de busdiensten van De Lijn.
|
|
La gare vicinale de Diksmuide, bâtiment classé en face de celle de la SNCB, nous frappe par son style peu typique pour les vicinaux. Situé au coeur des lignes vers Oostende, Ieper et Roeselare, ce dépôt eut fort à souffrir de la première guerre, ce qui se remarque aux modifications apportées à ce bâtiment lors de sa reconstruction.
Le dernier vicinal délaissa Diksmuide en 1953, après quoi le dépôt fut laissé aux bus de la SNCV, par après De Lijn. La grande remise, quelque peu adaptée aux véhicules routiers, est toujours en place, ainsi qu'un petit bâtiment de service qui pourrait être un reliquat du réservoir disparu (visible au loin sur la vue historique). Le reste de l'emplacement, entre le dépôt et la gare, est équipé de quais d'embarquement pour les services de bus de De Lijn. |
|
Wevelgem (post mortem)
Discreet verscholen aan de overkant van het spoorwegstation lag de stelplaats Wevelgem aan het uiteinde van de in 1911 in dienst genomen buurtlijn uit Zwevezele/Ardooie en Izegem, met in Gullegem verknoping met de lijn van Kortrijk naar Dadizele en Wervik. Na de opening van de rechtstreekse buurtlijn Kortrijk-Menen in 1933, dwars door het dorpscentrum, deemsterde het korte baanvak uit Gullegem al gauw weg, om enkele jaren later helemaal te verdwijnen, te meer daar er (hoogstwaarschijnlijk) geen verbinding was met de ‘nieuwe’ buurtlijn aan de overkant van de spoorweg.
|
|
|
|
Jarenlang maakte de grote loods, met daarnaast de kleinere locomotievenloods, deel uit van het landschap rond het NMBS-station en werden allebei gebruikt als opslagruimte (hierboven op 9 oktober 2008). Maar meer en meer ondergingen de ruim een eeuw oude gebouwen de tand des tijds. In tegenstelling tot de even belabberde stelplaats van Westmalle, onlangs nog volledig opgeknapt, heeft men er niet beter op gevonden dan deze van Wevelgem begin 2020 met de grond gelijk te maken. Gezien de grote parkeerdruk op het voormalige stelplaatsemplacement ziet het ernaar uit dat dit laatste de nieuwe ‘functie’ wordt van dit nu afgebroken patrimonium. Jammer! (beide foto's hierna: Google StreetView)
|
|
L'ancien dépôt de Wevelgem, vieux de plus d'un siècle et situé à l'extrémité de la ligne vicinale vers Izegem et Ardooie, n'est plus.
Utilisé comme entrepôt par la commune, et de plus en plus délabré, il a finalement été rasé dans les premiers mois de l'année 2020.
Utilisé comme entrepôt par la commune, et de plus en plus délabré, il a finalement été rasé dans les premiers mois de l'année 2020.
Geluwe
|
Op de kruising van de buurtlijnen Menen-Ieper en Kortrijk-Wervik fungeerde de stelplaats Geluwe als draaischijf bij uitstek in het zuiden van West-Vlaanderen, zowat centraal gelegen tussen de stelplaatsen van Kortrijk, Ieper, Moeskroen en Waasten (Pont-Rouge). Maar na WO I kwijnde het korte baanvak naar Wervik zichtbaar weg, om tijdens WO ll helemaal te verdwijnen. Begin de jaren 30 werd het baanvak naar Menen gekoppeld aan de buurtlijn naar Moeskroen en werden allebei onder draad gezet. Na stopzetting van de lijnen naar Ieper en Moorsele in 1949 verdween vijf jaar later de elektrische tram naar Menen en Moeskroen, meteen de laatste band met het buurtnet rond Kortrijk. Na het einde van de goederentrafiek enkele jaren later bleef de stelplaats in dienst als busdepot, tot vandaag.
|
|
stelplaats Geluwe - rechts, naast de loodsen, de voormalige inrit vanuit Ieper en Moorsele (6 april 2018)
|
De grote en de kleine loods zijn thans busgarages, met daarnaast een dienstgebouw, eveneens uit het NMVB-tijdperk. Aan de andere kant leidt het stationsgebouw een eigen leven als woonhuis, en is de ruimte tussenin grotendeels volgebouwd met woningen. Alle andere gebouwen zijn dan ook verdwenen. Wel zijn momenteel (2021) allerlei aanpassingswerken aan de gang waarbij de mooie kasseienkoer al grotendeels is uitgebroken en wellicht plaats zal moeten ruimen voor alweer beton of asfalt...
|
Geluwe - het voormalige buurtstation op 6 april 2018
|
|
Ieper
|
Ooit het knooppunt van de buurtlijnen naar Veurne, Diksmuide, Nieuwkerke en Geluwe. Vandaag zowat de draaischijf van het busnet van De Lijn in deze regio, en al sinds 2016 het voorwerp van belangrijke moderniseringswerken. Opluchting dus toen we onlangs deze oude stelplaats nog in haar geheel te zien kregen (6 april 2018). Mooi geheel, de NMVB-gebouwen van na WO1 nog zo goed als intact. Maar bij De Lijn betekent modernisering doorgaans ook afbraak, al zien we het mooie stationsgebouw niet meteen tegen de vlakte gaan. Maar of dit erfgoed ook beschermd is? Te oordelen naar de aanbouwsels en het foeilelijke zwarte windscherm is dat niet meteen het geval, tenzij een eventuele bescherming enkel voor de gevel zou gelden, en niet voor het gebouw, noch voor het uitzicht ervan. En wij dus maar proberen er het beste van te maken.
|
|
|
|
Voor de eigenlijke stelplaats geldt dan ook: redden wat nog te redden valt. Al bleek het wegens de zichtbaar aanslepende verbouwingswerf en de tot vlak tegen de loodsen bijeengeharkte bussen geen sinecure om die toch nog goed bewaarde NMVB-gebouwen enigszins presentabel voor de lens te krijgen. Met wat knip- en plakwerk hebben we de scherpe kantjes er dan toch kunnen afvijlen. Oordeel zelf.
Met de vraag wat dáárvan binnen een paar jaar nog zal rechtstaan. |
Zoals gevreesd werden deze gebouwen in 2018/2019 volledig met de grond gelijk gemaakt. Alleen het historische buurtstation staat vandaag nog recht, maar leunt aan tegen een zwarte gevangenismuur die thans de hele site omringt. Fraai!
|
Veurne
De stelplaats aan het NMBS-station van Veurne was het knooppunt van twee ‘inlandse’ buurtlijnen en van een handvol korte elektrische tramlijnen naar de verschillende badplaatsen in de nabije omgeving. Van dit elektrische net bleef na de jongste oorlog alleen de tramlijn naar de Panne over, samen met de buurtlijnen naar Ieper en Poperinge. Opvallend is dat het emplacement over twee afzonderlijke remises beschikte: helemaal achteraan de langgerekte loodsen voor de niet-elektrische spoordiensten van de NMVB, tot in 1952, en vooraan, kant NMBS en vlak naast het stijlvolle buurtstation, de betrekkelijk kleine loods voor de elektrische trams die toen geëxploiteerd werden door de SELVOP*, tot de sluiting in 1954.
(* Société d’Exploitation des Lignes Vicinales d’Ostende et des Plages belges) |
VEURNE - ruim 11 jaren scheiden beide foto's; in 2008 vang je achter het open hek een glimp van het waterreservoir, dat later plaats moest ruimen voor een reeks flatgebouwen - De Lijn is nu weg en het stationsgebouw staat leeg, maar is nog intact (12 april 2019)
|
|
|
Stelplaats VEURNE - op 15 februari 2008 staat het oude waterreservoir met dienstgebouwtje er nog ongeschonden bij (links)
- de SELVOP-loods heeft meer geluk en blijft vooralsnog intact (rechts, 12 april 2019)
- de SELVOP-loods heeft meer geluk en blijft vooralsnog intact (rechts, 12 april 2019)
Stelplaats VEURNE in 2007 - links het door De Lijn gebruikte gedeelte met buurtstation, SELVOP-loods en waterreservoir/bijgebouwtje rond de geplaveide koer - rechts de intacte buurtspoorwegloodsen - tussenin het thans bebouwde emplacement (luchtfoto Google Earth)
|
In 2008 was dit geheel vrijwel intact en helemaal vooraan nog heel even in gebruik als busstelplaats. Na 2011 ging achteraan het grootste deel van de lange buurtspoorwegloodsen tegen de vlakte om plaats te ruimen voor 5 appartementsblokken op zowat 75% van het emplacement, waarbij ook het waterreservoir werd afgebroken. Hierbij bleef het bijgebouwtje (magazijn? werkplaats?) als bij wonder overeind (hieronder rechts), met daarnaast het mooie stationsgebouw en de SELVOP-remise. Vandaag staan deze drie gebouwen leeg (12 april 2019). Wat overblijft van de grote loodsen is nu een volledig ingericht vakantiehuis voor 22 personen met de toepasselijke naam ‘De Stelplatse’.
Wat overblijft van de grote loodsen: vakantiehuis 'de Stelplatse' (12 april 2019)
|
|
|
Quasiment intact jusqu'en 2011, l'ancien dépôt de Veurne se vit amputé des trois quarts de sa superficie pour la construction de 5 immeubles à appartements, entraînant du coup la démolition presque totale des 3 grandes remises vicinales ainsi que du château d'eau. A ce jour, la partie encore occupée par De Lijn en 2008 est abandonnée, laissant la belle gare vicinale, la remise des trams électriques SELVOP* et le bâtiment de service sans fonction apparente, mais intacts., alors que ce qui reste des grandes remises a été aménagé en maison de vacances pour groupes (12 avril 2019).
|
Leke
|
De stelplaats Leke lag op de buurtlijn Oostende-Diksmuide, geopend in 1907. Drie jaar later kwam daar ook nog de buurtlijn uit Brugge bij, met stelplaats in het nabijgelegen Koekelare. Van Leke zijn we bitter weinig te weten gekomen. Dat er minstens twee loodsen waren, een waterreservoir met magazijn en kolenopslagplaats, thans verdwenen, en wellicht ook een stationsgebouw, maar daar vonden we geen gegevens over. De hele streek kreeg het uiteraard zwaar te verduren tijdens de Eerste Wereldoorlog, wat op bijgaande postkaart nog goed te zien is. In maart 1951 werden op dezelfde dag op beide lijnen de reizigersdienst opgeheven. Mogelijk was er nog wat goederenverkeer, maar in 1953 zouden de sporen zijn uitgebroken. Vandaag staan enkel nog de rijtuigen- en de locomotievenloods overeind, allebei mooi opgeknapt en verhuurd als vakantieheem voor klassen en groepen.
|
|
Le dépôt de Leke se trouvait à la jonction de lignes vicinales vers Oostende, Diksmuide (1907) et Brugge (1910). A peine 4 ans plus tard, toute la région fut la proie des combats acharnés de la Première Guerre, ce qui se voit encore sur la carte postale en annexe. Sur les deux lignes, la desserte voyageurs cessa le même jour, en mars 1951, les marchandises apparemment pas longtemps après. Aujourd’hui, seules subsistent les remises pour voitures et pour locomotives, joliment restaurées et louées comme maison de vacances pour des classes et pour des groupes.
|
Wat overblijft van de stelplaats Leke, jaren geleden (auteur onbekend) en vandaag (hiernaast op 14 augustus 2021)
|
|
|
Koekelare
|
De stelplaats Koekelare lag op de buurtlijn van Brugge naar Zedelgem en Leke, en bleef na de opheffing van de spoordienst in 1951 nog ruim een halve eeuw in gebruik als busdepot. Hiervoor werden in de zijmuur van de loods aan straatkant een aantal poorten gestoken om de bussen vlot te laten in- en uitrijden. De rest van het gebouw werd verkocht en onderging enkele verbouwingen. Het stationsgebouw, tussen de loodsen en het huidige kruispunt met de Stationsstraat (cfr. de geparkeerde wagens op de eerste foto hierna), werd al vroeger afgebroken. Het klassieke waterreservoir annex magazijn, hoewel verbouwd tot particuliere woning, is vandaag nog mooi herkenbaar (5 augustus 2018). Begin deze eeuw werd het busdepot opgeheven en kwamen beide loodsen volledig in handen van de naburige handelaar in bouwmaterialen.
|
|
|
|
De buurtspoorwegsite van Koekelare is geen onbekende bij tramliefhebbers. Dit wegens de opstelling van een oude dieseltram en een bakwagen op een kort stukje spoor aan de overzijde van het kruispunt, langsheen de Ringlaan. Deze is trouwens volledig aangelegd op het voormalige spoorwegtracé. Het trammetje zelf komt van Tienen, waar het destijds werd ingezet voor het slepen van zware bietentreinen met dergelijke bakwagens. |
|
|
Roeselare
|
|
|
De stelplaats Roeselare, aan de Ardooise Steenweg op ruim 300 meter van het NMBS-station, lag op het knooppunt van buurtlijnen naar Hooglede en Langemark (tot WO ll), Diksmuide en Ardooie. In 1951 werd de spoorexploitatie gestaakt en diende het emplacement mogelijk nog een aantal jaren als busstelplaats. Deze hebben nu hun thuishaven in Zwevezele-Hille, zij het op een andere locatie dan de al langer verdwenen NMVB-stelplaats aldaar.
Vandaag vormt het oude emplacement in Roeselare een 200 meter lang binnenhof, de Overstatie, waarop tal van kleine, wellicht sociale woningen geënt zijn. Helemaal achterin zie je op de luchtfoto van 2007 een groot gebouw – mogelijk de oude remise – dat enkele jaren later werd afgebroken. Vooraan staat het voormalige stationsgebouw er nog steeds, degelijk onderhouden en (tot voor kort?) nog bewoond. Tussenin vind je het grotendeels begroeide waterreservoir, het goederenmagazijn en een kleine dienstvleugel, alles samen in één geheel dat duidelijk betere tijden gekend heeft. Enkele jaren geleden was er sprake van het zonder meer te slopen, maar na protest uit de buurt staat het er vandaag nog, al is niet duidelijk wat daarmee zal gebeuren. Let op het torentje dat aanleunt tegen de eigenlijke watertoren – een tweede reservoir? (foto's 12 april 2019) Vandaag is in heel veel stelplaatsen het waterreservoir al langer afgebroken, al is dat van Roeselare nog niet het laatste in West-Vlaanderen, samen met die van Veurne, Ieper, Koekelare en Brugge.
|
|
POPERINGE (3 december 2004) - buurtlijnen naar Veurne en Diksmuide
|
TIELT (27 november 2009) - buurtlijnen naar Aalter en Zwevezele
|
KORTRIJK Meensepoort (12 april 2019) - buurtlijnen in 5 verschillende richtingen
|
VERDWENEN STELPLAATSEN IN DE PROVINCIE WEST-VLAANDEREN
Aarsele - Blankenberge - Heist - Nieuwkerke - Stene - Zwevezele en nu ook Wevelgem
Van deze 7 is de site volledig verdwenen of zijn er geen zichtbare overblijfselen uit de buurtspoorwegtijd meer te vinden.
De huidige busstelplaats Zwevezele ligt op een andere locatie, en Wevelgem werd pas begin 2020 afgebroken.
De stelplaatsen Mouscron/Moeskroen en Warneton/Waasten (Pont-Rouge) liggen sinds 1963 in de provincie Henegouwen.
De overige stelplaatsen moeten nog worden onderzocht.
Aarsele - Blankenberge - Heist - Nieuwkerke - Stene - Zwevezele en nu ook Wevelgem
Van deze 7 is de site volledig verdwenen of zijn er geen zichtbare overblijfselen uit de buurtspoorwegtijd meer te vinden.
De huidige busstelplaats Zwevezele ligt op een andere locatie, en Wevelgem werd pas begin 2020 afgebroken.
De stelplaatsen Mouscron/Moeskroen en Warneton/Waasten (Pont-Rouge) liggen sinds 1963 in de provincie Henegouwen.
De overige stelplaatsen moeten nog worden onderzocht.
Oost-Vlaanderen
Nevele
|
NEVELE - OUDENAARDE - ZOTTEGEM - HERZELE - MERELBEKE - HAMME - RUPELMONDE - LOCHRISTI - BASSEVELDE ZOMERGEM |
|
De stelplaats Nevele kan je best vergelijken met die van Lochristi (zie onderaan): aan het uiteinde van een elektrische tramlijn uit Gent, smal en langwerpig, het identieke buurtstation aan de ingang vooraan, de loodsen helemaal achteraan. Al is deze stelplaats wel iets breder, en zijn beide loodsen duidelijk groter. Vanuit Nevele ging het verder naar Ruiselede, zij het niet-elektrisch, terwijl vanuit Lochristi de verlenging naar Lokeren er nooit kwam.
|
29 juli 2022
Einde mei 1959 gingen de laatste buurtlijnen rond Gent voor de bijl, alle vier ineens. Daarbij kreeg de stelplaats Nevele echter een nieuw leven als busdepot. Al gauw werden de sporen uitgebroken. In de plaats kwam er geen betonvlakte, maar gezapige, ouderwetse kasseien. Die liggen er vandaag nog, en met wat goede wil merk je er de afdruk van de vele rubberbanden die daarop ruim een halve eeuw lang heen en weer reden. Gelijk kregen beide loodsen nieuwe en bredere toegangspoorten.
|
|
|
|
En dan is er nog het laag gebouwtje vlakbij de ingang, schuins rechtover het buurtstation, weinig meer dan het omgebouwde overblijfsel van het waterreservoir annex brandstofmagazijn uit het stoomtijdperk, identiek aan dat van Bassevelde, en waarvan de achterste frontgevel als dusdanig goed herkenbaar is (hiernaast).
29 juli 2022
|
In 2012 ging de busstelplaats echter dicht, en ligt er sindsdien verlaten bij, afgezien van een aantal vrachtvoertuigen die in beide loodsen gestald worden. Naar verluidt wil de gemeente dit emplacement herinrichten tot een woonzone met een twintigtal wooneenheden, waarvan een deel in de om te bouwen loodsen, terwijl het stationsgebouw bewaard zou worden, het magazijngebouwtje echter niet.
Nu nog zien wat daar werkelijk van komt. |
Oudenaarde
Vanuit de stelplaats Oudenaarde, even voorbij het NMBS-station, vertrokken destijds de buurtlijnen naar Geraardsbergen en Deinze. Beide werden in de loop van WO ll door de bezetter uitgebroken, en daarna niet meer hersteld. Sindsdien leidde deze stelplaats een eerder rustig bestaan als busdepot voor de NMVB, later De Lijn, maar staat zo te zien al een aantal jaren leeg. Toch zijn er niet meteen tekenen van verwaarlozing. In afwachting van... ? (hierna op 12 april 2019)
|
|
|
De meeste gebouwen staan er nog: loodsen, waterreservoir annex magazijn, en helemaal vooraan (hierboven) wat mogelijk de (schilders)werkplaats geweest is. Alleen het buurtstation ontbreekt, allicht al vroeger afgebroken.
Helemaal achteraan staat nog een vierde loods, loodrecht op de drie andere, blijkbaar zonder poort of deur, en dus kennelijk in verbinding ermee.
Hierboven een zijzicht van de vier loodsen, met vooraan de derde, kleinere loods, en daarnaast de vierde loods, er achteraan bijgebouwd (foto StreetView) - kant spoorweg ziet deze laatste, of toch een deel ervan, er al langer verlaten uit (hiernaast op 12 april 2019)
|
|
Zottegem
|
De stelplaats Zottegem lag op het uiteinde van de buurtlijn uit Wetteren en St-Lievens-Houtem, zowat in een uithoek van het toenmalige Oost-Vlaamse buurtnet. Toch was dit geen kleine stelplaats, met ook nog een bescheiden werkplaats vlakbij het stationsgebouw. Dit wellicht met het vooruitzicht op twee nieuwe buurtlijnen die reeds vergund waren maar nog niet aangelegd, resp. uit Merelbeke (vergunning nr.188) en naar Ninove (nr.172), alwaar aansluiting op het Brabantse buurtnet. Dit zou de derde loods kunnen verklaren naast de twee andere, die ten tijde van de zichtkaart hiernaast nog moest gebouwd worden.
|
|
Helaas kwam daar WO l, gevolgd door de heraanleg van zowat de helft van het toenmalige buurtnet, zodat tal van reeds goedgekeurde projecten op de lange baan terecht kwamen, de meeste voorgoed. Op de koop toe werd tijdens WO ll het baanvak St-Lievens-Houtem - Zottegem uitgebroken, meteen het einde van deze buurtspoorwegstelplaats. Wel hebben we aanwijzingen dat de gebouwen nog een tijd gebruikt werden als busdepot, alvast tot de opening van de busstelplaats in St-Lievens-Houtem.
|
|
Stelplaats Zottegem in 2003 - de remise aan straatkant was de locomotievenloods - beide grote loodsen stonden toen al vele jaren leeg, met daarnaast het silhouet van de later gebouwde derde loods, weinig meer dan een bouwval, tenzij deze nooit volledig werd afgewerkt.
Zottegem - het buurtstation dat kort na deze foto (2003) de sloop overleefde
|
En dus overleefden de stelplaatsgebouwen nog ruim 60 jaar, afgezien dan van het ruim bemeten waterreservoir annex brandstofopslag (links op de zichtkaart hierboven). In 2003 zag het er echter slecht uit voor dit troosteloos geheel, en niet lang daarna werd het gesloopt om plaats te ruimen voor een immens bouwproject dat pas in 2019 werd afgewerkt. Als bij wonder overleefde het buurtstation, allicht omdat het in die uithoek van het fel begeerde terrein niet meteen in de weg stond, zij het met een bunkerachtige aanbouw, gelukkig niet aan straatkant. Toch is de oude stelplaats niet helemaal vergeten, want binnen het bouwproject kreeg een achterafstraat de welluidende naam 'Tramstatie'.
Zottegem - het buurtstation vandaag (auteur onbekend)
|
|
Le dépôt de Zottegem se trouvait tout au bout de la ligne vicinale provenant d'Oordegem, en un point fort reculé sur le réseau vicinal de Flandre Orientale. Cependant il était prévu pour deux lignes vicinales supplémentaires déjà concédées (vers Merelbeke et Ninove) mais jamais construites du fait de la première guerre. Toutefois, il ne survécut pas à la guerre de 40-45. Il semblerait qu'après il servit certain temps comme dépôt d'autobus. Mais tombant en ruine au début de ce siècle, il fut rasé peu après 2003 pour faire place à un gros projet immobilier laissant toutefois intacte la gare vicinale aujourd'hui joliment restaurée.
|
|
Herzele
De stelplaats Herzele, op dezelfde lange buurtlijn Gent-Geraardsbergen als Merelbeke (zie hoger), is door een appartementsgebouw in twee gesneden (foto hiernaast) en als dusdanig nog nauwelijks herkenbaar, ook al staan de belangrijkste gebouwen nog recht - het station, dat o.a. een Wereldwinkel huisvest, en aan de zuidkant de twee remises waarin een Kringwinkel zijn stek heeft gevonden, vlak naast de geasfalteerde zate naar Sint-Lievens-Esse (1 december 2017).
Cet ancien dépôt, sur la même ligne Gent-Geraardsbergen (voir ci-devant), coupé en deux, est bien difficile à repérer, même si les principaux bâtiments sont toujours debout, avec un magasin du monde dans l'ancienne gare, et un magasin de seconde main dans les remises. |
HERZELE - ooit lag hier stelplaatsterrein, in de verte het stationsgebouw
|
|
|
Merelbeke
De stelplaats Merelbeke ligt in volle dorpscentrum, vlakbij de kerk, op de plek waar de (rechtstreekse) elektrische tramlijn uit Gent-Zuid aansloot op de lange buurtlijn van Gent-St-Pieters naar Geraardsbergen. In 1955 ruimden beide spoordiensten plaats voor busuitbating, vanuit Gent-Zuid aanvankelijk zelfs met een gyrobus. Ruim 40 jaar later werd de stelplaats echter ontruimd.
Achter het als monument beschermde stationsgebouw aan de Hundelgemsesteenweg zijn vandaag de twee loodsen en een kleine schilderwerkplaats zo goed als intact. Helaas werd het obligate waterreservoir annex magazijn uit het stoomtijdperk al lang geleden afgebroken. Het emplacement dient nu grotendeels als openbare parking (55 plaatsen) en is vrij toegankelijk. Vlak achter de loodsen ligt een klein natuurgebied met knuppelpad.
Achter het als monument beschermde stationsgebouw aan de Hundelgemsesteenweg zijn vandaag de twee loodsen en een kleine schilderwerkplaats zo goed als intact. Helaas werd het obligate waterreservoir annex magazijn uit het stoomtijdperk al lang geleden afgebroken. Het emplacement dient nu grotendeels als openbare parking (55 plaatsen) en is vrij toegankelijk. Vlak achter de loodsen ligt een klein natuurgebied met knuppelpad.
1 december 2017
|
|
|
Le dépôt de Merelbeke, était situé sur la longue ligne vicinale de Gent à Geraardsbergen. La desserte ferroviaire fut supprimée en 1955. 40 ans plus tard le dernier bus quitta les lieux. Situé en plein coeur du village, il est remarquablement bien conservé, hormis le château d'eau, démoli par après. La cour de l'ancien dépôt sert aujourd'hui de parking public. |
|
|
Hamme
De stelplaats Hamme lag op kop van de elektrische buurtlijn naar Temse en Antwerpen Linkeroever (destijds ‘Vlaams Hoofd’) en van twee niet-elektrische buurtlijnen: naar Wetteren en Baasrode-Veer (Moerzeke). Alle drie vertrokken ze aan de zuidkant van de stelplaats, vlak naast de thans verdwenen spoorlijn 56, waarna de lijn naar Temse een grote bocht van 90° beschreef (hieronder rechts), vervolgens dwars door Hamme richting Temse en verder. Ook al was Antwerpen de eindbestemming was dit een Oost-Vlaamse buurtlijn, zonder enige connectie met het Antwerpse stads- en buurtnet aan de overkant van de Schelde.
|
|
HAMME - tussen de grote loods en het reservoir (hierboven rechts) de uitrit van de stelplaats (auteur onbekend) - daarachter, rond de windmolen 'Grote Napoleon' (links in de verte), de grote boog waarvan de 'afdruk' nog goed zichtbaar is langsheen de afsluiting (16 december 2023)
(doc. Vlaams Erfgoed)
Na de elektrificatie in 1937 werd Hamme de hoofdstelplaats, in plaats van Rupelmonde. Voor zover we konden nagaan was dit de enige alleenstaande elektrische buurtlijn van de NMVB (die uit Wetteren was dat niet). In 1959 werd ze opgeheven. Wel bleef Hamme nog tot in 2000 in dienst als busstelplaats.
|
HAMME - de grote tramremise, thans Vlaams Erfgoed en omgebouwd tot brandweerkazerne
|
HAMME - de mooie maar hobbelige kasseistrook naar de stelplaats, wellicht gedoemd om te verdwijnen - links naast de grasstrook lag het eindpunt van de tramdiensten
(16 december 2023) |
Na enkele jaren van leegstand werd de grote loods heringericht als brandweerkazerne, en dat is ze vandaag nog steeds. Het waterreservoir annex brandstofopslag daar vlak naast is echter al langer verdwenen. Van een eigen buurtstation, als die al bestaan heeft, hebben we totnogtoe geen afbeeldingen gevonden. Het eindpunt van de tramdienst (hiernaast) lag wel rechtover het spoorwegstation.
Het uitgestrekte stelplaatsemplacement met zijn brede kasseistrook staat er thans onbeheerd bij en dient vooral als uitwijkplaats voor allerlei wegvoertuigen. Maar niet meer voor lang. De hele buurt wordt binnenkort onder handen genomen voor een groot (sociaal) woningproject dat naast de stelplaats ook het voormalige NMBS-station en daar vlak achter de verlaten Tasibelfabriek omvat. De buurtspoorwegloods en naar verluidt ook het stationsgebouw worden hierbij evenwel intact gelaten. |
|
|
Rupelmonde
|
Deze stelplaats lag halfweg de elektrische buurtlijn Hamme-Antwerpen waarvan ze de dienstverlening beheerde, samen met deze van Hamme (hierna). Vanaf 1932 verzorgde ze de tramdiensten op het pas geëlektrificeerde baanvak Temse-Linkeroever. In 1937 kwam ook Hamme-Temse onder draad en werd Hamme blijkbaar de hoofdstelplaats. Wat vanaf dan met Rupelmonde gebeurde zijn we niet te weten gekomen*. Wel dat na WO ll blijkbaar alle reizigersdiensten vanuit Hamme vertrokken. Mogelijk fungeerde Rupelmonde verder als stelplaats voor de goederendienst die dankzij de steenbakkerijen in de omgeving nog jarenlang actief bleef, tot in 1958. De laatste reizigersdiensten reden in september 1959. Wel heeft Rupelmonde vermoedelijk verder gefungeerd als busdepot, wat alvast nog het geval was in 1977*.
|
|
Het ziet ernaar uit dat deze definitief werd opgegeven bij de opsplitsing van de NMVB in 1991*. In 1995 was het geheel blijkbaar al van de hand gedaan. Zoals op de meeste plaatsen werden de stelplaats en het buurtstation apart verkocht. Deze laatste werd echter gemerkt als bouwkundig erfgoed en is vandaag bewoond. Op het terrein van de eigenlijke stelplaats, waar de loodsen verdwenen zijn, werd een feestzalencomplex gebouwd, inclusief een ruime parking. Wel staat vlak naast het voormalige station het waterreservoir annex opslagplaats nog overeind, grondig verbouwd maar toch nog als dusdanig herkenbaar.
* informatie gedeeltelijk gebaseerd op oude tram- en busdienstregelingen en dus gegeven onder voorbehoud
|
stelplaats Rupelmonde begin 1977 (foto Agentschap Onroerend Erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap)
|
|
|
Rupelmonde - het oude buurtspoorwegstation met daarachter het verbouwde waterreservoir annex brandstofopslagplaats (16 december 2023)
|
Tout comme le dépôt de Hamme (ci-après) celui de Rupelmonde assura les parcours sur la ligne vicinale Hamme-Temse-Antwerpen, électrifiée dans les années 30. Au lendemain de la dernière guerre il n'apparaît plus dans les horaires. Toutefois, il serait resté en service pour les marchandises jusqu'en 1958, un an avant la fermeture de la ligne, puis comme garage pour autobus jusque dans les années 70 ou 80, pour être abandonné lors de la fin de la SNCV en 1991 (ces informations sont données sous réserve). Aujoud'hui les remises ont disparu, mais l'ancien réservoir a survécu, quoique dûment transformé mais reconnaissable, alors que le terrain du dépôt est occupé par un ensemble de salles de fêtes. Quant à la gare vicinale, habitée, elle est répertoriée dans le patrimoine immobilier de la Région Flamande.
|
Lochristi
|
Deze stelplaats ligt aan het uiteinde van de voormalige buurtlijn Gent-Lochristi. Deze werd in 1902 in dienst genomen en aanvankelijk uitgebaat met stoomtractie, later met elektrische trams. Doortrekking naar Lokeren was gepland maar werd niet uitgevoerd. In de loop van 1957 werd deze dienst stopgezet en vervangen door bussen die een tijdlang hier gehuisvest waren, wellicht tot de opsplitsing van de NMVB begin de jaren 90. In 2010 vond de vereniging Nostalbus haar stek in de verlaten stelplaats die vandaag dus nog steeds bussen herbergt, maar ditmaal historische exemplaren die niet meer voor reizigersdiensten worden ingezet (hiernaast en hieronder op 16 december 2023).
|
|
Al bij al diende deze kleine stelplaats destijds enkel voor deze voorstadslijn uit Gent. Een vrij kleine en compacte stelplaats dus, met in de enige loods hooguit plaats voor een tweetal sporen, maar wel een van de weinige in Vlaanderen waar het reservoir uit het stoomijdperk nog steeds aanwezig is, gelijk met een klein dienstgebouw daar vlak naast. Het buurtstation aan de ingang van het smalle en langgerekte stelplaatsterrein is evenwel verlaten.
|
|
|
Le petit dépôt vicinal de Lochristi se situait au bout d'une ligne suburbaine depuis Gent, remplacée par une desserte routière en 1957. Après la dissolution de la SNCV en 1991 le dépôt resta inoccupé, jusqu'à ce que l'association Nostalbus s'y installe afin d'héberger un certain nombre d'autobus historiques - comme c'est le cas à Casteau. Le dépôt lui-même est toujours intact, y compris le château d'eau, mais la gare vicinale à l'entrée de cette bande de terrain fort étroite est abandonnée (ci-devant).
|
Bassevelde
stoomtram naar Gent vertrekkensklaar naast het buurtstation
De stelplaats Bassevelde lag aan het uiteinde van de buurtlijn uit Gent/Evergem die in 1955 werd opgedoekt. Deze relatief kleine stelplaats, vlakbij het spoorwegstation, bleef echter nog jarenlang functioneren als busdepot tot in de jaren 80, mogelijk nog wat langer, maar moest zoals andere kleine stelplaatsen in de regio uiteindelijk het onderspit delven voor grotere en beter uitgeruste eenheden. Precies 8 jaar geleden (oktober 2016) waren we in het Meetjesland op zoek naar de restanten van beide exploitaties. Alleen het overweghuisje rechtover het al lang verdwenen spoorwegstation getuigt hier nog van de spoorlijn uit Zelzate. Daar vlak naast, kant Eeklo, ligt de stelplaats, of toch de site ervan, want het buurtstation en de laatste van de twee loodsen werden rond 2008 afgebroken. Alleen het waterreservoir met zijn onafscheidelijke brandstofopslag stond nog recht, maar verkeerde in niet al te beste staat. Gelijk vernamen we dat het geklasseerde gebouwtje verkocht was en op het punt stond gerestaureerd te worden door de nieuwe eigenares die vastbesloten was daar werk van te maken.
|
Het rond 2008 afgebroken stationsgebouw (auteur onbekend) stond rechtover het waterreservoir (hierna op 13 oktober 2016)
Dit typische waterreservoir met bijhorende aanbouw voor brandstofopslag is een van de weinige uitwendig intacte exemplaren die men tegenwoordig nog in Vlaanderen kan aantreffen, zeker wat dit type betreft.
(beide foto's dateren evenwel van 13 oktober 2016) Zoals toen aangekondigd is de rest van het oude stelplaatsemplacement inmiddels bijna volledig ingenomen door een reeks nieuwe woningen, zij het onder de welluidende naam Tramstatie. Gelukkig staat het gerestaureerde waterreservoir vandaag garant voor de authenticiteit van deze historische benaming.
|
|
De l'ancien dépôt de Bassevelde, jadis situé à l'extrémité nord de la ligne vicinale originaire de Gent, ne subsiste aujourd'hui que le réservoir à eau et son inséparable dépôt à combustibles. Bâtiment classé mais en mauvais état lors de notre visite en 2016, il fut depuis restauré par sa nouvelle propriétaire, alors que le reste de l'emplacement est aujourd'hui occupé par toute une série de nouvelles habitations.
|
|
VERDWENEN STELPLAATSEN IN DE PROVINCIE OOST-VLAANDEREN
Berchem (Kluisbergen) - Doel - Eeklo - Kalken - Kieldrecht - Lokeren Mariakerke - Meerbeke - St-Niklaas - Ursel - Watervliet - Zomergem Van deze 12 voormalige stelplaatsen is de site volledig verdwenen of zijn er geen zichtbare overblijfselen uit de buurtspoorwegtijd gevonden. Meerbeke werd geëxploiteerd door de groep Brabant en had geen enkele verbinding met het Oost-Vlaamse net. Hetzelfde gold voor de stelplaats Berchem, maar dan vanuit West-Vlaanderen. In Watervliet werd blijkbaar de douaneloods als stelplaats gebruikt. St-Lievens-Houtem was destijds geen stelplaats maar een kruisingstation. De overige stelplaatsen moeten nog worden onderzocht. |
onlangs verdwenen: stelplaats ZOMERGEM (1 april 2006)
|
NAAR DE OUDE STELPLAATSEN HIERNA (vers les anciens dépôts ci-après)
LIMBURG & ANTWERPEN - VLAAMS-BRABANT - WALLONIË
LIMBURG & ANTWERPEN - VLAAMS-BRABANT - WALLONIË