OUDE STELPLAATSEN IN WALLONIË
Anciens dépôts vicinaux en Région Wallonne
In de meeste stelplaatsen vind je doorgaans (maar niet altijd) drie typische constructies terug, andere installaties niet te na gesproken: het stationsgebouw (met bureau en woning voor de stelplaatsoverste), een waterreservoir met kolenmagazijn (voor de toenmalige stoomloks) en één of meer loodsen (remises) voor locomotieven en rijtuigen, inclusief een kleine werkplaats voor onderhoud en kleine herstellingen. Op tal van locaties zijn deze drie constructies tot vandaag nog aanwezig, zij het niet altijd herkenbaar in hun nieuwe bestemming. Vaak genoeg is één ervan echter verdwenen, al is de stelplaats soms nog als dusdanig herkenbaar, meer dan eens als (voormalig) busdepot.
|
La plupart des dépôts vicinaux (pas tous!) comprenaient un bâtiment de gare (bureau et demeure du chef de dépôt), un château d'eau (avec réserve à charbon pour les locomotives de l'époque) et des remises pour le matériel roulant, y compris un petit atelier pour l'entretien et les petites réparations. Sur certains sites ces trois constructions sont encore présentes, mais pas toujours reconnaissables comme telles, alors que dans de nombreux autres cas l'une ou l'autre a disparu.
|
|
|
HAINAUT |
|
De andere Waalse provincies vind je op de volgende pagina's - Pour les autres provinces Wallonnes, voir les pages suivantes:
NAMUR & BRABANT WALLON - LIÈGE & LUXEMBOURG
NAMUR & BRABANT WALLON - LIÈGE & LUXEMBOURG
|
NALINNES
De stelplaats Nalinnes, eindpunt van een elektrische voorstadslijn uit Charleroi, was in het stoomtijdperk bestemd om het knooppunt te worden van buurtlijnen die er uiteindelijk niet kwamen: naar Acoz (via het eindstuk naar Bultia), Thy-le-Château en Thuin. In de laatste jaren van de spoorexploitatie (tot maart 1968) bleef daar nog hooguit één tramstel overnachten. De rest verbleef in de grote stelplaats van Charleroi. Deze laatste is nu echter verdwenen, terwijl Nalinnes uitgebouwd werd als busdepot. Naast het hoge stationsgebouw annex wachtzaal blijft alleen de grote remise over, blijkbaar heropgebouwd tussen beide oorlogen. 
Naast het stationsgebouw de wachtzaal en het goederenmagazijn.
|
|
|
|
Een halve eeuw scheidt beide beelden: tijdens de tramexploitatie (31 maart 1967) en de huidige busexploitatie (28 december 2017).
Deze zijgevel, kant dorpscentrum, heeft zijn oorspronkelijke structuur bewaard (begin 20e eeuw), de rest werd meer dan eens 'opgefrist'.
Deze zijgevel, kant dorpscentrum, heeft zijn oorspronkelijke structuur bewaard (begin 20e eeuw), de rest werd meer dan eens 'opgefrist'.
|
SOIGNIES
Een nieuw bezoek aan de site van de voormalige stelplaats Soignies, ook cartografisch, bracht geen nieuwe ontdekkingen, wel enkele nieuwe inzichten en betere foto’s. De foto van 15 maart 2016 (hiernaast) werd gemaakt van op het oude sporenemplacement zelf, dat later volledig plaats moest ruimen voor een nieuwe woonwijk, thans Rue de Brison. Daar is de enige overlevende, het stationsgebouw, alleen nog herkenbaar aan de typische zoldervenstertjes in beide zijgevels. Aan de andere kant daarentegen, van op de Boulevard Roosevelt (8 maart 2019), is de achtergevel van het hoofdgebouw zo goed als intact. In tegenstelling tot de voorkant zijn ook in de witgeschilderde grote zijvleugel de vensters uit de NMVB-tijd goed herkenbaar. Het volledige gebouw is thans onderverdeeld in drie aparte woningen. 
|
OPMERKELIJK
Voorbij de stelplaats ging de reizigersdienst uit Edingen, Graty en Horrues verder richting NMBS-station, alwaar zijn eindpunt. Toch liep het spoor daarna nog 8 à 900 meter verder, onder spoorlijn 96 door, dan doorheen de Rue Pierre-Joseph Wincqz, met eindpunt kort daarna, in de Rue Grégoire Wincqz. Ten behoeve van het werkvolk in deze industriële wijk reed ’s morgens rond 6 u en ’s avonds rond 16 u telkens één konvooi verder tot deze plek. Wellicht was van hieruit de doortrekking voorzien richting Ecaussinnes, op de slechts gedeeltelijk aangelegde buurtlijn naar Nivelles. Bronnen/Sources: topografische kaart MGI uit 1900 & Spoorboekje 1935 (heruitgave TSP) 
|
Saint-Ghislain
|
Aanvankelijk was de stelplaats St-Ghislain toegewezen aan de buurtlijnen naar Quevaucamps en Baudour/Lens. Na WO II werd ze geëlektrificeerd als uitvalsbasis voor de grote tramring rond de Borinage die begin de jaren 50 tot stand kwam maar rond 1960 alweer verdween. Toch behield St-Ghislain, nu als busdepot, nog een bescheiden spoorfunctie als thuishaven voor twee tot tractor omgebouwde dieseltrams voor de bediening van enkele industriële aansluitingen rond Baudour, tot in 1968. Kort daarna werd de hele omgeving grondig omgewoeld voor de aanleg van de huidige E19 op het toen pas afgedankte tracé van het kanaal Mons-Condé daar vlakbij. In die mate dat het vandaag niet vanzelfsprekend is om, komende van Tertre langs de vroegere toegangsweg, de inmiddels gewezen stelplaats terug te vinden, grotendeels omringd door bomenrijen en veilig afgescheiden van de autoweg daar vlak achter. Zodanig zelfs dat we aanvankelijk dachten dat ze tijdens de werken gewoon verdwenen was. Niet dus, en op het stationsgebouw en het bovenste gedeelte van de watertoren na staan de meeste gebouwen er nog, en dienen nu als standplaats voor een brandstoffenhandelaar.
|
|
|
|
|
D’abord dépôt pour les autorails vers Quevaucamps et Lens, puis au début des années 50 pour les trams électriques sur la grande boucle du Borinage, et vers 1960 pour les autobus ayant pris la relève, même si, jusqu’en 1968, le dépôt de St-Ghislain garda une modeste fonction ferroviaire en abritant quelques autorails-tracteurs pour la desserte des raccordements de Baudour. Puis, ce fut le grand chambardement lors de la construction de l’actuelle E19 sur le tracé abandonné du canal Mons-Condé tout proche. Aujourd’hui, il n’est pas évident de repérer l’ancien dépôt situé plus en retrait par rapport à la route actuelle. Finalement, il n’y a que la gare vicinale et la tourelle du château d’eau qui ont fait les frais de l’opération, alors que tous les autres bâtiments sont toujours en place et servent à un marchand de combustibles. |
|
Mouscron/Moeskroen
Vanuit deze stelplaats vertrokken verschillende elektrische buurtlijnen, o.a. naar Kortrijk en Menen-Geluwe, tot in 1963, enkele maanden voor de overheveling van Moeskroen en omgeving van West-Vlaanderen naar Henegouwen. Alleen het stationsgebouw en het voormalige elektrische onderstation (links, nu busgarage) blijven vandaag nog over.
|
Mouscron/Moeskroen vandaag - de grote loods achterin heeft plaats geruimd voor een industrieel bedrijf (16 februari 2018)
|
|
Pecq
Ook hier een goed bewaard geheel, op een zijtak van de buurtlijn Tournai-Kortrijk, naast het NMBS-station op ex-lijn 87. Thans gebruikt voor opslag van bouwmaterialen. Liggen allebei op Hérinnes, maar droegen de naam van de huidige fusiegemeente Pecq (6 april 2010).
|
|
|
|
|
Mainvault
|
|
|
Mainvault, een landelijk dorpje op de lange buurtlijn van Tournai naar Frasnes en Ath, kreeg als het ware een nieuwe dimensie toen het werd uitgekozen als startpunt van een nieuwe, nog langere buurtlijn naar Quevaucamps, Quiévrain en Roisin, in het uiterste puntje van de Haut Pays, elk met een eigen, meestal nieuwe stelplaats. Het project, zoals zoveel andere opgezet nog vóór WO1, werd echter maar gedeeltelijk afgewerkt, en de nieuwe stelplaatsen bleven er grotendeels ongebruikt bij, vooral dan deze van Mainvault. Vandaag zijn de twee loodsen omgebouwd tot een behoorlijk ruim woonhuis, dat als dusdanig niet zoveel meer opvalt dan andere nieuwbouw in deze dorpsstraat. Maar wie wat beter toekijkt vindt de onmiskenbare bouwstijl van de buurtspoorwegen terug in de structuur van het gebouw, en dan vooral in de ramen, zoals in Quevaucamps, een eind verderop. Het waterreservoir annex magazijn had minder geluk, en moest wijken voor het huis met het ronde torentje op de achtergrond. Van een stationsgebouw hebben we op de beschikbare documenten echter geen spoor gevonden.
|
|
|
Le dépôt de Mainvault fut construit en vue d'une rocade vicinale vers Quevaucamps, Quiévrain et Roisin. Cette ligne resta inachevée, et le dépôt aurait à peine été utilisé comme tel. Seules restent aujourd'hui les deux remises, plus ou moins reconnaissables comme maison d'habitation.
|
|
Quevaucamps
In QUEVAUCAMPS, op de lijnen uit St-Ghislain en uit Mainvault (hierboven), werd de voormalige stelplaats ingenomen en omgebouwd door een privé bedrijf. Twee loodsen alsook het stationsgebouw bestaan echter nog, al zul je in het blauw-grijs gebouw midden op de foto niet meteen een oud NMVB-station herkennen (25 januari 2016). Bien difficile de reconnaître l'ancien dépôt de QUEVAUCAMPS, où le bâtiment grisâtre au milieu de la photo n'est autre que l'ancienne gare vicinale, et où subsistent également deux remises.
|
|
|
Graty
Van de kleine stelplaats GRATY, op de buurtlijn van Edingen/Enghien naar Lens, bleef niets meer over. Dat schreven we een hele tijd geleden al, in de volle overtuiging dat dit inderdaad het geval was, argumenten in de hand. Tot we zopas, op weg naar andere verkenningen, toch even een ommetje maakten over Graty – gewoon even natrekken, puur routine. Om tot onze verbazing vast te stellen dat de oude buurtspoorwegloods nog steeds rechtstaat, zij het grotendeels verbouwd, met een compleet andere dakstructuur. Wel geen andere bouwsels meer te bespeuren dan dit onverhoopte relict. Al is het betrekkelijk kleine emplacement, blijkbaar in gebruik door een aannemer, volledig afgesloten en dus ontoegankelijk voor ‘onbevoegden’.
Quelle surprise, lors de notre passage par Graty, sur l'ancienne ligne d'Enghien à Lens, de constater que la remise du petit dépôt que nous croyions disparu à tout jamais, existe toujours, quoique sérieusement transformée et avec un tout autre toit... |
|
Casteau
|
|
Ooit knooppunt van buurtlijnen naar Mons, Roeulx en Horrues, biedt de stelplaats Casteau nog steeds onderdak aan enkele bussen van de TEC, maar vooral aan een hele verzameling retro-bussen van de voormalige NMVB. De site is wel niet toegankelijk voor het publiek (23 sept.2016).
Jadis point de convergence des lignes vicinales de Mons, Roeulx et Horrues, le dépôt de Casteau abrite aujourd'hui quelques bus du TEC, mais surtout toute une collection d'anciens bus de feu la SNCV. Le site n'est toutefois pas accessible au public.
|
Roisin
De stelplaats ROISIN, op het uiteinde van de voormalige buurtlijn uit Quiévrain, ligt in de Haut-Pays (het zuiden van de Borinage), in het gehucht La Marlière, even buiten het dorp, vlakbij de Franse grens. Beide loodsen dienen vandaag nog steeds als stelplaats, zij het voor de bussen van de TEC (24-9-2016), maar het stationsgebouw is nu een woonhuis (27-9-2018). Op het emplacement tussenin ligt nu een tankstation met winkel, waar heel wat Fransen zich komen bevoorraden. Het is er dan ook behoorlijk druk, zeker in het weekend.
|
|
L'ancien dépôt vicinal de Roisin (La Marlière) sert maintenant de garage pour les bus du TEC, l'ancienne gare étant aujourd'hui une habitation particulière. L'espace intermédiaire est occupé par une station-service fort prisée par la clientèle française, la frontière étant à deux pas.
|
Trivières
Bel ensemble quasi intact sur l'ancienne ligne de La Louvière à Binche: halle aux combustibles, château d'eau, bâtiment de gare, remises et en arrière-plan la sous-station électrique (le 8 mars 2016).
|
Dit mooie geheel, zo goed als intact, ligt op de voormalige elektrische lijn van La Louvière naar Binche, met aftakking naar Strépy - vrnl het magazijn, het waterreservoir en het stationsgebouw, daarachter de loodsen en in de verte het elektrische onderstation (8 maart 2016).
|
|
Thuillies
|
|
THUILLIES - buurtspoorwegstation (links) en magazijn+waterreservoir (rechts) op de laatste dagen van de spoorexploitatie (24 mei 1968)
la gare vicinale (à gauche) et le magasin à combustibles+château d'eau (à droite) les derniers jours de l'exploitation vicinale
la gare vicinale (à gauche) et le magasin à combustibles+château d'eau (à droite) les derniers jours de l'exploitation vicinale
|
Kerkhof voor afgedankte rijtuigen, dan definitief buiten dienst, later geteisterd door noodweer, vandalisme en brandstichting… niets bleef door de jaren heen de stelplaats Thuillies bespaard. Even dacht men dat ze toch nog een toekomst tegemoet ging als bewaarplaats voor historische rijtuigen, maar begin de jaren 90 sloeg het noodlot toe, met een tornado die de grote remise gedeeltelijk verwoestte. Vandalisme en brand deden de rest, terwijl het buurtspoorwegemplacement zelf geleidelijk werd ingenomen door een brandstoffenhandelaar. Het stationsgebouw ging tegen de vlakte, de ruïnes van het magazijn en het waterreservoir werden opgeruimd. In 2017 werd achteraan een reusachtige loods opgetrokken, en zag het ernaar uit dat voor de kleine loods en de overblijfsels van de grote remise het laatste uur geslagen was. Maar midden november 2018 stonden ze er nog, zij het amper zichtbaar in het hoog opschietende struikgewas, en zo goed als onbereikbaar. Maar voor hoelang nog?
|
THUILLIES - de grote en de kleine loods (15 maart 1990)
la grande et la petite remise |
|
|
THUILLIES - in de begindagen van de bewaarplaats (5 april 1981), met achteraanzicht van beide loodsen (14 augustus 1988)
les débuts comme abri pour véhicules historiques (5 avril 1981) et vue arrière des deux remises
les débuts comme abri pour véhicules historiques (5 avril 1981) et vue arrière des deux remises
|
Cimetière pour véhicules déclassés, mise hors service définitive, intempéries, vandalisme, incendie… que de calamités ne dut subir l’ancien dépôt vicinal de Thuillies! Alors que pour les deux remises un certain avenir se dessinait comme abri pour véhicules historiques, une tornade détruisit une bonne partie de la grande remise, laissant ce qui subsistait en proie aux vandales. Depuis, un marchand de combustibles s’est installé sur le site, se débarrassant de la gare vicinale et des ruines du magasin/château d’eau. L‘année dernière (2017), une grande halle fut construite près des anciennes remises, ou ce qu’il en reste, cachées dans la végétation et quasi inaccessibles. Et maintenant?
|
Kort na de ramp (15 maart 1990) - peu après la catastrophe
|
Vandaag... (16 november 2018) - aujourd'hui...
|
|
|
CHÂTELET (28 december 2017) - buurtlijnen naar Charleroi en Fosses
|
GOSSELIES (28 december 2017) - buurtlijnen uit Charleroi (thans premetro) en Chastre
|
ERQUENNES (16 maart 2017) - buurtlijn Boussu-Dour-Erquennes
|
BRABANT-WALLON - NAMUR - LIÈGE - LUXEMBOURG
DE TWEE EERSTE VIND JE HIER, DE TWEE OVERIGE OP DE DAAROP VOLGENDE PAGINA
- VOUS TROUVEREZ LES DEUX PREMIÈRES ICI, LES DEUX AUTRES SUR LA PAGE SUIVANTE
- VOUS TROUVEREZ LES DEUX PREMIÈRES ICI, LES DEUX AUTRES SUR LA PAGE SUIVANTE
Verdwenen stelplaatsen |
Dépôts rayés de la carte... |
Hierna een reeks verdwenen stelplaatsen in Wallonië waar, voor zover we konden nagaan, alle oorspronkelijke NMVB-gebouwen volledig verdwenen zijn, doorgaans afgebroken. In de meeste gevallen is zelfs het emplacement in zijn geheel niet meer terug te vinden.
OPGELET - deze informatie wordt gegeven onder voorbehoud van nieuwe elementen na verder onderzoek ter plaatse
|
La liste ci-après reprend les anciens dépôts SNCV en Région Wallonne dont les bâtiments d'origine vicinale ont tous été rasés - même que pour certains le site tel quel a totalement disparu.
ATTENTION - ces informations sont données sous réserve de nouvelles découvertes sur place |
|
ARLON-gare (lijn naar Ethe) - stadsuitbreiding
BARCHON (lijn Liège-'sGravenvoeren) - nieuwe woningen CHARLEROI (o.a. lijn naar Binche en Mons) - grote parking CLAVIER (naar Val-St-Lambert en Comblain-au-Pont) - verdwenen CORBION (lijn Poix-Bouillon-Pussemange) - verdwenen² EGHEZÉE (oa lijn naar Andenne) - cultureel centrum FEXHE-LE-HAUT-CLOCHER (lijn naar Tongeren) - verdwenen |
FLEURUS (oorspronkelijke lijn naar Onoz) - verdwenen
MARTELANGE (lijnen naar Bastogne en Arlon) - mini-busdepot OREYE (eerste stelplaats, buurtlijn Ans-Oreye) - bewoning ST-HUBERT (lijnen naar Poix en Freux/Amberloup) - omleidingsweg VILLENCOURT (lijn Val-St-Lambert-Clavier) - bos² WAREMME (lijnen naar Statte en Oreye) - parking en bewoning |
² emplacement nog aanwezig/zichtbaar, maar in privé bezit of zonder specifieke functie -
emplacement encore (partiellement) visible comme propriété privée ou sans fonction spécifique
emplacement encore (partiellement) visible comme propriété privée ou sans fonction spécifique