TUNNELS LANGS DE VESDRE |
Tunnels le long de la Vesdre |
Donker en grauw, zo kleurde jarenlang het visitekaartje van de tunnel van Ensival, althans het noordoostelijke portaal ervan, vlakbij de vroegere afslag naar Battice en de inrit van het hoofdstation Verviers-Central. Dat de anders zo pietepeuterige infrastructuurbeheerder de begroeiing zo goed als vrij spel liet is haast hallucinant te noemen (foto 14 december 2015). Moet zijn dat de veiligheid dan toch niet meteen in het gedrang kwam...
Daar komt nu verandering in. Op het drukke baanvak tussen Pepinster en Verviers is een van beide sporen voor zekere tijd buiten dienst, zodat er naarstig kan gewerkt worden aan de vernieuwing van drie bruggen, waaronder een viaduct over de Vesdre. Gelijk krijgt de tunnel een grondig onderhoud én facelift, zodat we binnenkort vanaf de Rue des Carrières dezelfde foto kunnen maken, maar dan van het tunnelportaal in zijn opgefrist jasje – wat al jaren het geval is voor zijn collega’s op deze prachtige Vesderlijn. |
|
|
Ce portail sombre et morne, envahi par la végétation, est celui du tunnel d’Ensival, côté Verviers, voisin de l’ancienne bifurcation de la ligne de Herve (vue du 14 décembre 2015). Or, en 2018, une des deux voies entre Pepinster et Verviers-Central a été mise hors service, temporairement, afin de permettre la réfection de trois ouvrages d’art – dont un viaduc sur la Vesdre – ainsi que de ce tunnel qui en avait bien besoin. Gageons que le coup de jeune de ses portails le mettra à pied d’égalité avec ses confrères de cette belle ligne de la Vesdre.
|
|
De Vesderlijn van Liège (Luik) naar Verviers en Aachen (lijn 37) geldt als de meest tunnelrijke van het nationale spoorwegnet. Niet minder dan 20 tunnels waren nodig, van de monding van de Vesdre in de Ourthe bij Chênée tot tegen de kam van Welkenraedt en Herbesthal, en dit over een afstand van 33 km. Een grandioze rit doorheen een betoverende vallei. Deze tunnels, reeds afgewerkt in 1841, kwamen in dienst in de loop van 1843 en horen tot de oudste van het land. De meeste zijn dus meer dan 170 jaar oud, maar niet allemaal. Want toen lijn 37 medio de jaren 60 onder draad moest, kon dit alleen mits aanpassing van het vrijruimteprofiel van bruggen en tunnels, en bleken twee van hen ineens niet langer nodig.
|
Zo te zien diende de korte Tunnel de Prayon (43 meter), vlak voor het station Trooz, veeleer als een soort steunbeer voor de steile rotswand waartegen hij aanleunde dan als obligate doorgang doorheen deze rotsformatie. Het hele gebied rond de vallei van de Vesdre, tot op het plateau van Herve, staat nu eenmaal bekend als geologisch vrij complex, al reiken de talrijke breuklijnen niet meteen tot Trooz-Prayon. Voor zover wij kunnen nagaan ziet het er vandaag niet naar uit dat de bewuste rotswand ontdaan van zijn tunnel voor problemen zorgt.
PRAYON - in de verte (au loin) de korte tunnel vlakbij het station Trooz
|
PRAYON - rotswand zonder tunnel / site du tunnel (12 dec 2013)
|
|
De Tunnel de la Basse-Crotte (113 meter), vlak na het voormalige station Verviers-Est, was evengoed een flanktunnel, gegraven doorheen een uitstulping van de valleiflank. Om de aanleg van uitwijksporen mogelijk te maken, het lijnprofiel te verbeteren en de snelheidslimiet tot 50 km/h op te heffen werd de tunnelsite niet alleen opengegooid maar ook aanzienlijk verbreed. Merkwaardig genoeg blijft van de zuidelijke binnenwand van de tunnel de onderste 3-4 meter tot vandaag overeind, terwijl het huidige tracé een stuk opgeschoven is. Deze plek aan de voet van een steile rotswand is per definitie onbereikbaar, zodat de foto hieronder noodgedwongen vanuit een voorbijrijdende trein (80-90 km/h) werd gemaakt.
|
doc. Het Spoor
|
TUNNEL DE LA BASSE-CROTTE - wat overblijft van de zuidelijke tunnelwand / ce qui reste du piédroit sud (27 januari 2015)
|
VERVIERS - in de verte / au loin le Tunnel du Trou du Pont
|
De werken voor de elektrificatie van lijn 37 brachten ook een grondige verbouwing mee van de 'Tunnel du Palais de Justice', hartje Verviers. Gelijk ging men over tot overwelving van de 200 meter lange sleuf naar de verderop gelegen Tunnel du Trou du Pont, waarvan het zuidwestelijke portaal aldus niet langer zichtbaar is.
|
LES TUNNELS DISPARUS DE LA LIGNE DE LA VESDRE La ligne 37 Liège-Verviers-Aachen s’avère être la plus “tunnelière” du réseau ferroviaire national, avec à l'origine pas moins de 20 ouvrages se succédant le long de la Vesdre, sur un parcours de 33 km ravissant et attachant. Avec leurs 170 ans d’âge, la plupart d’entre eux, mis en service en 1843 mais déjà achevés en 1841, comptent parmis les plus anciens du pays. Or, vers 1965, lors des travaux d’électrification, deux tunnels firent les frais des travaux d'adaptation de gabarit des ouvrages de la ligne. Ainsi le Tunnel de Prayon (43 mètres), peu avant la gare de Trooz. Adossé à une colline rocheuse, il donnait surtout l’impression de soutenir celle-ci, plutôt que de la traverser. Apparemment, sa démolition n’a guère eu d’impact sur la stabilité de la paroi rocheuse concernée. Quant au Tunnel de la Basse-Crotte (113 mètres), creusé à travers un promontoire rocheux à flanc de côteau, sa démolition permit de redresser une courbe assez serrée, levant ainsi un ralentissement à 50 km/h. Fait surprenant, le piédroit sud du tunnel échappa à la pioche des démolisseurs, jusqu'à une hauteur de 3-4 mètres environ. Situé au pied d'une paroi rocheuse fort escarpée le long du tracé actuel de la ligne 37 toujours en service, ce pan de mur bien singulier ne put être photographié que depuis un train local passant à vitesse moyenne. L’électrification nécessita aussi un profond réaménagement du Tunnel du Palais de Justice, en plein coeur de Verviers. Du coup, on en profita pour couvrir la tranchée de 200 mètres jusqu'au tunnel suivant, celui du Trou du Pont, soustrayant ainsi son portail sud-ouest. à la vue. |
DE CHIC-CHACTUNNELS IN VERVIERS
Tijdens onze zoektocht naar oude tunnels waren we einde 2013 toevallig getuigen van een zeldzaam schouwspel: het openbreken van de tunnel aan en onder het station Verviers-Central, vandaag nog steeds in dienst. Het merkwaardige is dat deze werken ons een duidelijk zicht gaven in de inwendige structuur van deze tunnel. Zo werd meteen duidelijk dat onder het opengebroken stationsplein niet minder dan VIER verdoken tunnelportalen liggen, alle vier tot voordien aan het oog onttrokken.
Tijdens onze zoektocht naar oude tunnels waren we einde 2013 toevallig getuigen van een zeldzaam schouwspel: het openbreken van de tunnel aan en onder het station Verviers-Central, vandaag nog steeds in dienst. Het merkwaardige is dat deze werken ons een duidelijk zicht gaven in de inwendige structuur van deze tunnel. Zo werd meteen duidelijk dat onder het opengebroken stationsplein niet minder dan VIER verdoken tunnelportalen liggen, alle vier tot voordien aan het oog onttrokken.
Deze tunnel is immers geen gewone tunnel, maar een complex van VIER verschillende tunnels op de huidige lijn 37 Liège-Aachen. Nochtans wordt dit officieel beschouwd als één geheel, waarin vooral het opvallend lange perron van de sporen 1-2 verder doorloopt. Onder het station zelf zijn DRIE parallelle tunnels aangelegd van elk een 30-tal meter (met resp. de sporen 1, 2-3 en 4-5), gevolgd door een 60 meter lange overwelfde ruimte onder het stationsplein. Na deze jarenlange onderbreking fungeert dit plein nu opnieuw als draaischijf voor de meeste regionale buslijnen rond Verviers, zoals voorheen.
VERVIERS-CENTRAL - het statige station troont hoog boven de perrons en de middelste tunnel (tunnel médian sous la gare) (19 december 2009)
|
VERVIERS-CENTRAL - le tunnel médian / de middelste van de drie tunnels onder het station (achterin: de afbraakwerken) (12 december 2013)
|
|
Voorbij de perrons komen de sporen samen in het portaal van de ca. 100 meter lange ietwat trechtervormige tunnel onder het Place de la Victoire en het aangrenzende parkje, "Chic-Chac" in de volksmond. Deze tunnel is de oudste van het complex en dateert uit het begin van de vorige eeuw. De drie parallelle tunnels werden aangelegd voorafgaand aan de bouw van het station zelf (1925-29), dit alles duidelijk te zien achteraan op de merkwaardige foto hiernaast. Na de bouw van het nieuwe station werd ook de tussenruimte overwelfd en kwam het huidige stationsplein tot stand.
|
|
|
Het is dit plein dat einde 2013 volledig werd opengebroken omdat het betonnen gewelf te laag bleek voor de nieuwe dubbeldekrijtuigen van de IC-dienst naar Eupen. Zolang er geen nieuw gewelf kwam bleven de verdoken tunnelportalen onder het stationsgebouw zichtbaar. Dit werk werd pas in de loop van 2015 aangevat en kreeg begin 2017 zijn beslag.
Verviers-Central - het lange perron onder het open stationsplein, met achterin de tunnel onder de Place de la Victoire (12 oktober 2014)
|
VERVIERS-CENTRAL - les trois petits tunnels sous la gare / de kleine tunnels onder het station, alle drie mooi op één rij (12 oktober 2014)
|
|
LES TUNNELS DE LA CHIC-CHAC
En fait il s'agit d'un ensemble de QUATRE tunnels autour d'un espace couvert, mais officiellement considéré comme un seul ouvrage. D'une longueur totale de 192 mètres, il comprend quatre portails intérieurs, invisibles du dehors. Jusqu'au jour où, miraculeusement, ceux-ci refirent surface en 2013, lors des travaux de démolition de l'esplanade de la gare, mettant ainsi à jour cet espace souterrain. Cela nous a permis de voir jusqu' où les quais de Verviers-Central, surtout le quai 1-2, se prolongent à l'intérieur de ce complexe tunnelier. D'abord sous la gare, à travers TROIS courts tunnels parallèles de 30 m chacun, puis sur 60 m environ sous l’esplanade de la gare, aujourd'hui rétablie. Au-delà de ces quais, les voies de débord rejoignent la ligne principale à l'intérieur du portail d'un quatrième tunnel. Celui-ci, en forme d’entonnoir et long d’une centaine de mètres, passe sous la Place de la Victoire et le petit parc attenant, mieux connus sous le vocable populaire de “Chic-Chac”. Ce tunnel date du début du siècle dernier, l'établissement des trois autres allant de pair avec la construction de la gare (1925-1929). Ce n'est qu'après achèvement du bâtiment monumental de Verviers-Central que l'on entreprit la couverture de l'espace intermédiaire, devenue depuis le point de départ des lignes régionales d’autobus autour de Verviers. On notera encore qu'au lendemain de la deuxième guerre, la voie 1 fut démontée, et le tunnel sud désaffecté. Pourtant, tous deux furent remis en service lors de l'électrification, en 1966, afin d'améliorer l'exploitation avec une cinquième voie de passage. |
|
VERVIERS-OUEST
en de eerste Chic-Chactunnel Naast de huidige Chic-Chactunnel (T2 op het plannetje) ligt nog een andere tunnel, 120 meter lang, eveneens onder het Place de la Victoire (T1). Deze ligt op de sinds 1992 opgegeven spoorverbinding (B) naar het voormalige kopstation Verviers-Ouest, in feite het oorspronkelijke spoorwegtracé richting Duitsland. Deze tunnel werd al einde 1843 in gebruik genomen en is dus de oudste tunnel van Verviers, maar is thans verlaten. Om voor de lange afstandstreinen het aanzienlijke tijdverlies bij het kopmaken te vermijden werd reeds in 1867 een dubbelsporige verbindingsboog (C) aangelegd achter de huizen van de Rue d’Ensival. De huidige verbinding (D) kwam echter op het einde van WO I tot stand, met het nieuwe station Verviers-Central in een voorlopig barakkencomplex (zie hoger) in afwachting van het huidige gebouw dat pas in 1930 werd ingehuldigd. Voortaan lieten de reizigerstreinen Verviers-Ouest dus links liggen, al bleef het wel in gebruik als goederenstation en als douanecentrum (Verviers-Entrepôt). |
|
Einde de jaren 50 leek het erop dat de oostelijke tak (B) doorheen de tunnel nog amper gebruikt werd – mogelijk zelfs opgebroken. Door de elektrificatiewerken én de aanleg van de autoweg uit Battice (E42) kort daarna werd het roer echter omgegooid. De westelijke tak (A) langs de Rue Gérardchamps lag in het verlengde van de nieuwe afrit en moest dus verdwijnen. Zodus werd de oostelijke tak (B) in ere hersteld. Tot de definitieve sluiting van Verviers-Ouest in juni 1992 en de opbraak van de laatste sporen enkele jaren later – ditmaal voorgoed.
Geen betere situatieschets dan deze unieke luchtfoto uit 1930, met het pas afgewerkte station Verviers-Central. Links het thans volgestorte westportaal van de eerste Chic-Chactunnel, in het midden dat van de tweede, met het plein tussen tunnel en station dat - zoals enkele jaren terug - nog open ligt.
Belle vue aérienne qui en dit beaucoup plus qu'une carte sur les tunnels de la Chic-Chac - à gauche la tranchée et le portail du premier tunnel, aujourd'hui comblés, au centre le portail du deuxième - vue prise vers 1930 au début des travaux de couverture entre la toute nouvelle gare et le tunnel. 
TUNNELS de la CHIC-CHAC - les deux portails côté est / de twee oostportalen, zij aan zij, tijdens de doortocht van een speciale stoomrit (26 juni 1988)
|
Westportaal van de Chic-Chac 1 tunnel - de dagen van het spoor zijn geteld, het portaal volgt later (foto Pierre Moson)
CHIC-CHAC - oostportaal van de eerste tunnel, met speciale rit voor treinliefhebbers (26 mei 1990) (portail côté ville du premier tunnel)
VERVIERS CHIC-CHAC - overzicht van beide tunnels na de opbraak van het spoor naar Verviers-Ouest (foto Pierre Moson)
|
|
Rond 2005 werd het verlaten stationsterrein volledig heringericht voor de aanleg van een commercieel centrum met ruime parking. Bij die gelegenheid werd de spoorwegsleuf gewoon dichtgegooid, inclusief het westelijke tunnelportaal. Het verlaten douanegebouw Verviers-Entrepôt werd nadien heringericht als hotel. Het oostportaal daarentegen, met beide Chic-Chactunnels zij aan zij, blijft zichtbaar vanuit het stadspark naast de Rue du Théâtre. Hopelijk komt niemand op het onzalige idee om de tunnelopening van Chic-Chac 1, de oudste spoortunnel van Verviers, op zijn beurt te willen dichtgooien.
Hiernaast, tussen het commercieel centrum en de huizen van de Rue d'Ensival, blijft het tracé van de eerste verbindingsboog (C) uit 1867 enigszins gevrijwaard (6 februari 2014). |
|
VERVIERS-OUEST et le premier Tunnel de la Chic-Chac Passant lui aussi sous la Place de la Victoire, cet ouvrage qui fait 120 mètres jouxte le complexe de tunnels dont question plus haut, sur le trfacé d’origine vers l’Allemagne (B), depuis la défunte gare de Verviers-Ouest, première gare de la cité. Mais déjà en 1867 un raccordement à double voie (C) fut établi derrière les maisons de la Rue d’Ensival afin d’éviter le rebroussement pour certains trains directs. La liaison directe actuelle (D) ne fut mise en service que vers la fin de la première guerre, avec une nouvelle gare Verviers-Central dans des baraquements provisoires, en attendant la gare actuelle, inaugurée en 1930. Verviers-Ouest resta toutefois en service comme gare de marchandises et centre douanier (Verviers-Entrepôt). Vers la fin des années 50 la branche est (B), à travers le tunnel, sembla vouée à l’abandon. Mais les travaux d’électrification et la construction de l’autoroute de Battice (E42), avec échangeur près de Verviers-Ouest, firent tout culbuter. La branche ouest (A) disparut complètement au profit de la branche est (B) réhabilitée. Jusqu’à la fermeture de Verviers-Ouest en juin 1992 et le démontage des derniers rails quelques années plus tard – pour de bon cette fois. Depuis, le site fut complétement réaménagé, cédant la place à un centre commercial et un grand parking, avec un nouvel hôtel dans les anciens bâtiments douaniers. A cette occasion, la tranchée ferroviaire fut comblée, ensevelissant du coup le portail ouest du tunnel. Côté est par contre, les deux tunnels de la Chic-Chac, côte à côte, restent bien visibles depuis le parc longeant la Rue du Théâtre. Espérons que personne n’aura l’idée funeste de vouloir boucher à son tour le portail côté ville. |
|
TUNNEL DE DOLHAIN
Toen ruim 10 jaar geleden de stabiliteit van de helling aan het station Dolhain-Gileppe in vraag werd gesteld, besloot men dan maar om ineens de scherpe bocht aldaar af te snijden middels een overdekte sleuf doorheen de heuvelflank. Zo ontstonden de ‘Tunnel de la Moutarde’ en een nieuwe spoorhalte verderop, ter vervanging van de 170 jaar oude Tunnel de Dolhain en het aanpalende station. In 2012 werden beide buiten dienst gesteld en de sporen kort daarna opgebroken. Vandaag ligt deze korte tunnel (50 meter) er verlaten bij. Vermoedelijk wordt hij niet afgebroken, om de stabiliteit van de helling niet in het gedrang te brengen. Wat dan wel?
Tunnel de Dolhain - zuidportaal (9 juni 2008)
|
Tunnel de Dolhain - het noordportaal (30 dec.2013)
Au début de ce siècle, la paroi rocheuse surplombant la gare de Dolhain-Gileppe présentait de sérieux signes d’instabilité. D’emblée on décida de rectifier le tracé sinueux de la ligne 37 à cet endroit en creusant une tranchée couverte à travers la colline. Ainsi naquit la ‘Tunnel de la Moutarde’ (du nom de la colline), en remplacement du Tunnel de Dolhain, vieux de 170 ans, et délaissant la gare, remplacée en 2012 par une nouvelle halte de l’autre côté du village. Peu après, les rails ont été enlevés, laissant à l’abandon le vénérable tunnel, long d’à peine 50 mètres. Nous présumons qu’il ne sera pas démoli, afin de ne pas compromettre la stabilité du terrain, mais ignorons tout du sort qui lui est réservé. |
|
De unieke buurtspoorwegtunnel van Trooz
Tot slot keren we terug naar Trooz voor een buitenbeentje: daar vind je de enige buurtspoorwegtunnel op normaalspoor van het land, op de oude lijn Trooz-Poulseur. Dit unicum met de wat overdadig maar fraai gedecoreerde tunnelportalen vind je even voorbij het station, richting Verviers, waar de stoomtram dwars doorheen een rotswand de scherpe afslag naar Banneux en Louveigné vermeed. Deze buurtlijn, een van de weinige op normaalspoor, was echter geen groot succes. Reeds in 1937 werd het lijnvak Trooz-Sprimont gesloten en de rails niet lang daarna uitgebroken. De sectie Sprimont-Poulseur had meer geluk en zou het tot in 1965 uitzingen, maar dat is een ander verhaal.
|
Trooz (Mosbeux) - tunnelportaal zuidkant
|
Buurtspoorwegtunnel Trooz - het fraaie noordportaal in heroïsche tijden
|
TROOZ - wijnproeven in een oude tunnel, ingang langs het noordportaal - helaas met nepsteunmuur (12 december 2013)
|
|
Vandaag gaat de buurtspoorwegtunnel van Trooz (niet verwarren met zijn naamgenoot op de ‘grote’ spoorweg) door het leven als wijnkelder, en mits je echt belangstelling toont voor wijnproeven (en kopen) mag je deze oude tunnel ineens vanbinnen een bezoekje brengen. Open vanaf woensdag, enkel in de namiddag. Alleen jammer dat aan het noordportaal de fraaie steunmuur in natuursteen inmiddels verdwenen is en vervangen door een constructie in cementblokken. Aan de andere kant daarentegen zijn de steunmuren vrijwel intact maar zo goed als onzichtbaar achter de begroeiing. En wie de foto's aandachtig bekijkt zal meteen vaststellen dat beide tunnelmonden een vrij ingrijpende facelift ondergingen...
|
Trooz (Mosbeux) - zuidportaal of nooduitgang? (17 okt 2006)
|
|
Retour à Trooz pour un cas d’espèce, le seul tunnel vicinal à voie normale du pays, sur l’ancienne ligne Trooz-Poulseur. Cet ouvrage unique, aux portails ornés de tourelles pseudo médiévales, se trouve un peu au-delà de la gare, en direction de Verviers. Là, le tram à vapeur se frayait jadis un passage à travers un éperon rocheux afin de couper court le carrefour de la route de Banneux (Ry de Mosbeux). Aujourd'hui, l'avenir du tunnel semble assuré comme cave de dégustation (et de vente) de vin. Dommage que le mur de soutènement à l'entrée de l'ouvrage (portail nord) ait disparu, remplacé depuis par un mur en blocs de béton. Par contre, ceux du portail sud sont toujours en place, mais masqués par une végétation envahissante. |