OUDE KANALEN |
Anciens canaux |
Waarom ook 'kanalen' bij Railations? Omdat tal van deze in hoofdzaak industriële verkeersaders, na een lange periode van bloei en evengoed als de spoorwegen, het slachtoffer werden van voortschrijdende modernisering en schaalvergroting. Omdat de meeste verlaten kanaaltracés nog steeds in belangrijke mate het huidige landschap markeren. En omdat her en der heel wat kanaalrelicten het verleden blijven oproepen. Het zijn uiteraard deze tracés en vooral die bouwkundige relicten die onze aandacht trekken en waarnaar we dan ook op zoek gaan voor het te laat is. Want ook hier, zij het in mindere mate dan bij de spoorwegen, betalen verlaten kanalen het gelag van hun vergane glorie. Maar ook nieuw aangelegde zij het tot vandaag ongebruikt gebleven kanalen brengen we hier te berde.
|
Hierna vind je enkele korte items over het kanaal Brussel-Charleroi, dit in afwachting van een meer uitgewerkt dossier over de vroegere tracés van deze waterweg. In Vlaanderen hebben we meer bepaald in en rond het Meetjesland enkele oude kanalen opgezocht, met als kroon op het werk de oude tracés van het kanaal Gent-Terneuzen in de doortocht van Zelzate - deze laatste evenwel ondergebracht in het dossier van het spoorwegkluwen aldaar.
Tenslotte vind je in bijlage twee omstandige kanaaldossiers. Een met een bondige samenvatting van de tragische geschiedenis van het mislukte kanaalproject van Ieper naar Komen en een beschrijving van de huidige situatie. De andere met een reeks verkenningen langs de afgedankte kanalen in en rond de Borinage.
Tenslotte vind je in bijlage twee omstandige kanaaldossiers. Een met een bondige samenvatting van de tragische geschiedenis van het mislukte kanaalproject van Ieper naar Komen en een beschrijving van de huidige situatie. De andere met een reeks verkenningen langs de afgedankte kanalen in en rond de Borinage.
Kanaal van Charleroi
|
Canal de Charleroi
|
Het verhaal van het kanaal Brussel-Charleroi is behoorlijk complex, met niet minder dan drie verschillende tracés. Hier en daar vind je nog overblijfselen van vroeger, al is het niet altijd duidelijk waarvan precies. In afwachting dat we daarin zelf wat klaarder zien vind je daar hierna enkele stille getuigen van, verspreid over heel uiteenlopende locaties.
L'histoire du Canal de Charleroi étant fort complexe, avec trois tracés construits ou modifiés à des époques très différentes, nous ne sommes pas encore prêts à en sortir. En attendant, voici quelques témoins discrets, captés tout au long de cette importante voie d'eau.
|
OisquercqAl enige tijd zijn we op zoek, soms letterlijk, naar restanten van de vroegere tracés van het kanaal Brussel-Charleroi. Onlangs was dit het geval hier bij Oisquercq, juist ten zuiden van Clabecq, waar een deel van het in de jaren 60 verlaten kanaaltracé nog enigszins zichtbaar is, verloren tussen een ietwat chaotische begroeiing. Uiteraard was het kanaal hier destijds een stuk breder dan wat je hier ziet (foto 23 februari 2019), maar kort na de ingebruikname van het huidige kanaal werd het oude tracé gedeeltelijk opgevuld door een aanzienlijke grondmassa die hier gedumpt werd tijdens de bouw van de toen ‘nieuwe’ staalfabriek van de Forges de Clabecq. Als bij wonder is het jaagpad hier over zo'n 500 meter bewaard als binnenweg voor een groepje huizen verderop, vlakbij de staalfabriek die pardoes op het verlaten kanaalgedeelte werd neergepoot.
|
A peine 500 mètres, c'est tout ce qui reste de ce tronçon abandonné et partiellement comblé du Canal de Charleroi, près de Oisquercq, tout comme cet ancien chemin de halage qui subsiste comme sentier d'accès direct vers un groupe d'habitations plus éloignées.
|
Het tweelingkanaal bij AsquempontEen spiegelbeeld? Of gewoon een oude zijarm? Geenszins, en een eiland is het al evenmin, die vind je alleen in rivieren. Tenzij – denk aan het kanaal Gent-Terneuzen in Zelzate – het om een tracéverlegging zou gaan. En inderdaad, hier in Asquempont, een gehucht van Ittre, zou deze langgerekte vijver (rechts in beeld) een van de zeldzame overblijfselen zijn van het oorspronkelijke kanaal (70 ton)(I) van Brussel naar Charleroi. Om een ons onbekende reden werd dit stukje kanaal, amper 150 meter lang, niet gedempt maar in stand gehouden, vermoedelijk als visvijver, en bleef het verbonden met zijn opvolger voor schepen tot 300 ton (II), ruim 100 jaar geleden. Op zijn beurt werd deze laatste een halve eeuw later vervangen, en wat je links in beeld ziet is een ruim 400 meter lange overblijfsel van dit tweede tracé. In tegenstelling tot wat met het eerste kanaal gebeurde vind je langsheen de huidige waterweg van 1350 ton (III) wel meer dergelijke afsnijdingen, vooral dan het ca. 20 km lange gedeelte naar Arquennes en Seneffe (zie hierna) dat rond 1967 de duimen moest leggen voor een gloednieuw tracé, via het hellend vlak van Ronquières.
|
Sluis 21 (Feluy)
De verlaten sluis nr.21 nabij Feluy, op het oude tracé van het kanaal Brussel-Charleroi (3 december 2015). Het sas werd grotendeels opgevuld en de sluisdeuren verwijderd nadat dit stuk kanaal tussen Ronquières, Seneffe en Godarville in onbruik geraakte na de opening van het hellend vlak aldaar, nu al bijna een halve eeuw geleden. Maar los daarvan is het kanaal zelf nog zo goed als intact, zij het hier en daar al wat dichtgeslibd, en langs beide oevers goed te volgen. Een langgerekte groene strook vol rust, ideaal voor natuurliefhebbers, wandelaars, fietsers en hengelaars.
|
|
Godarville - verzonken tunnelportaalEen wat vreemd tafereel in een niet alledaagse omgeving. Duidelijk een verlaten en bovendien stevig vergrendelde tunnelportaal, te oordelen naar de stalen poort die deze constructie hermetisch afsluit. Wat toch niet kon beletten dat ‘men’ er uiteindelijk in slaagde daar een opening in te forceren. Wanneer je doorheen de schaduwvlekken goed toekijkt zul je bovendien merken dat de poort voor een deel bedolven is door een flink pak grond. Sommigen zullen dit al herkend hebben als de minder bekende ‘andere kant’ van de verlaten kanaaltunnel bij Godarville. Dit deel van het kanaal Brussel-Charleroi werd zowat een halve eeuw geleden afgedankt, toen het nieuwe kanaal met het hellend vlak van Ronquières in gebruik kwam. De tunnel zelf is nog intact, evenals het portaal kant Seneffe.
|
Peu connue du public, contrairement à l'entrée, voici la 'sortie' du tunnel de Godarville, dûment barricadée par les portes placées de part et d'autre de cet ouvrage qui jadis livrait passage aux péniches sur la section de 300 t du Canal de Charleroi, aujourd'hui abandonnée.
Halle, ruim 40 jaar geleden
Deze rustige plek langs het Kanaal Brussel-Charleroi, even voorbij HALLE, zul je vandaag vergeefs zoeken. Het kanaal ligt er nog, dat wel, samen met de spoorlijn naar Mons en deze naar Tournai, waaronder deze foto gemaakt werd, op 6 januari 1979. Maar wanneer nieuwe infrastructuren daar om vroegen werd deze rustige plek telkens weer omgewoeld. Rond 1930, toen het kanaal verbreed en de scherpe bocht op deze plek werd rechtgetrokken. Dan op het einde van de jaren 60, voor de expresweg (thans E429) op de achtergrond..Tot het einde van vorige eeuw, toen beide bruggen vervangen moesten worden voor de hogesnelheidslijn naar Lille/Rijsel. En nog is het niet gedaan, want nu staat alweer een verbreding en/of verdieping van dit kanaal op stapel, nu voor binnenschepen volgeladen met containers. En daarna?
Ce lieu aux apparences pourtant tranquilles se vit maintes fois troublé par des travaux d'infrastructure d'envergure. D'abord l'élargissement du canal vers 1930. Ensuite, le contournement de HALLE – l'actuelle E429 – en arrière-plan, vers la fin des années 60. Puis, vers la fin du 20e siècle, la ligne à grande vitesse vers Lille, pour laquelle les deux ponts ferroviaires par-dessus le canal furent remplcés, dont celui sous lequel cette photo fut prise le 6 janvier 1979. Et bientôt ce seront les travaux d'approfondissement du, pour les bateaux à conteneurs. Et après?
|
Waas- en Meetjesland
Het onvoltooide LeopoldkanaalHet Leopoldkanaal werd in het midden van de 19e eeuw gegraven (onder koning Leopold I) en zou een verbinding maken tussen Zeebrugge en het kanaal Gent-Terneuzen in Zelzate. Immers, de Westerschelde was toen door Nederland afgesloten voor de scheepvaart. Gelijk moest het ook voor de afwatering zorgen van het tussenliggende poldergebied. Verder dan Boekhoute geraakte men echter niet. Na WO I, toen de relaties met Nederland al een tijdje genormaliseerd waren, werd vanuit Boekhoute het korte Isabellakanaal aangelegd, als dwarsverbinding met de Braakman, een zijarm van de Westerschelde. Vandaag is het 46 km lange Leopoldkanaal niet langer bevaarbaar, maar vormt het met zijn jaagpad wel een mooie maar kaarsrechte wandel- en fietsroute doorheen het poldergebied waarvan het nog steeds de afwatering verzekert.
|
Noot - Over de eerste 20 km loopt het Leopoldkanaal vlak naast het kanaal van Zeebrugge naar de Leie in Deinze, beter bekend als het Schipdonkkanaal, dat in dezelfde periode werd gegraven.
Zelzate en zijn 3 kanalenDe drie tracés van het zeekanaal Gent-Terneuzen doorheen Zelzate kwamen eerder al vrij uitvoerig ter sprake ter inleiding van ons lijvig dossier over het spoorwegkluwen in en rond Zelzate.
We verwijzen dan ook graag naar het dossier terzake. |
Tussen Daknam en EksaardeIn volle zomerse hitte kan wat verkoeling bij het water soms heel welkom zijn. En halfweg tussen twee opeenvolgende winters in mogen we niet vergeten dat deze zomer binnen enkele maanden al voorbij zal zijn. Op een koude winterdag, einde januari 2017, heeft de behoorlijk overgedimensioneerde Spletterenbrug enige moeite om zijn spiegelbeeld scherp te krijgen in de stille waters van de Moervaart, ergens tussen Daknam en Eksaarde in het Waasland. Twee gewezen verkeersaders, althans wat commercieel verkeer betreft. Veel meer dan lokale of pleziervaart ga je hier niet meer tegenkomen, en daarboven heeft het enkelspoor van lijn 57 Aalst-Zelzate – voor ons niet echt een onbekende – plaats moeten ruimen voor een grauwe laag asfalt. Wel bieden enkele parallelle landwegen meer dan eens een welgekomen afwisseling ten behoeve van wandelaar en trekker. En zo kan iedereen in alle rust genieten van het stille en bijwijlen drassige laagland daar rondom. |
Turnhout
Het kanaal van Schoten naar Dessel vlakbij Turnhout, daar waar de internationale spoorlijn naar Tilburg passeerde voor ze in 1978 dichtging (zie ons dossier). De hefbrug over het kanaal werd pas in 1986 ontmanteld. Toch blijven de betonnen landhoofden tot vandaag stevig overeind. Onlangs werd hier een nieuwe brug voor fietsers (en voetgangers) in gebruik genomen, wat (op 19 februari 2015) deze overzichtsfoto mogelijk maakte. Toemaatje: het bakstenen muurtje onderaan rechts, vlak tegen de oever en met de voeten in het water, is een restant van de eerste brug die tijdens de oorlogsjaren vernield werd. Er zijn in België nog maar enkele bruggen van dit type, waarvan die van Balgerhoeke de meest bekende is, op de toeristische spoorlijn naar Maldegem.
La mise en service d’une nouvelle passerelle pour cyclistes (et piétons) au-dessus du canal au nord de Turnhout nous a permis de prendre cette belle vue plongeante des culées de l’ancien pont ferroviaire sur la ligne internationale vers Tilburg – voir notre dossier à ce sujet. Ce pont levant fut démantelé en 1986, en même temps que la voie, inutilisée depuis 1978. Un pont du même type est toujours en service sur la ligne touristique Eeklo-Maldegem.
|
Chanxhe
Het Canal de l’Ourthe van Angleur (Liège) naar Comblain, zo’n 20 km lang, is alles wat overblijft van een veel ambitieuzer project, stroomopwaarts langs de vallei van de Ourthe, over de kam van de Ardennen, en dan weer naar omlaag, tot aan de Moezel. Zo ver kwam het echter niet, en terwijl de eerste spoorwegen in gebruik kwamen stierf het project een stille dood. Dat dit kanaal al behoorlijk oud is merk je aan zijn uiterst bescheiden afmetingen. En terwijl diepgang en volume van de binnenschepen almaar bleven toenemen raakte dit kanaaltje stilaan in onbruik. Einde vorige eeuw werden de sluizen ontmanteld en hier en daar zelfs een stuk gedempt. Intussen heeft men daar vlak naast een fiets- en voetpad aangelegd, zoals hier in Chanxhe, vlakbij Poulseur, waar de drie vervoersmodi elkaar kruis(t)en. Op het voorplan de brug van de baan naar Sprimont, en daar juist achter die van een buurtspoorlijn die tot in 1965 nog actief was in goederenverkeer, eveneens tot Sprimont, met stoomlocomotieven uit de begindagen van de exploitatie (1887).
|
Lotharingen
Deze bizarre plek vind je vlakbij HENRIDORFF (Moselle), op het verlaten gedeelte van het Canal de la Marne au Rhin in de vallei van de Zorn, vlak voor het Massif des Vosges (Vogezen). In januari 1969 werd dit kanaal omgelegd via het nieuwe hellend vlak van St-Louis-Arzviller, met bakken dwars op de helling en dus een verre neef van het twee jaar eerder ingehuldigde vlak van Ronquières. Hierdoor wordt het hoogteverschil van ca. 45 m overbrugd in 4 minuten. Op het oude kanaaltracé van 4 km met zijn 17 sluizen dat er sindsdien verlaten bijligt duurde dit een volle dag. Op deze foto van 2 mei 2009 zie je sluis nr.14, vlak onder de brug van de spoorlijn Metz-Strasbourg, met daarnaast het 15 meter lange tunneltje van het thans geasfalteerde jaagpad. Na de oorlog werd deze uitgerust met een smalspoor waarover elektrische tractoren reden om motorloze schepen voort te trekken. Omdat deze locomotiefjes iets te breed waren moest men de tunnel onderaan breder maken, vandaar die eigenaardige vorm. Dit spoorverkeer verdween einde de jaren 60, zowat een halve eeuw geleden. Aan het andere uiteinde van dit verlaten kanaalgedeelte, niet ver van de nog steeds gebruikte kanaaltunnel van Arzviller, is nog een portie smalspoor te zien in het asfalt van het jaagpad, thans wandel- en fietspiste.
|