Langs de Strange naar Martelange |
Texte français
au bas de cette page |
Onderaan deze pagina vind je enkele foto's van het einde van de buurtlijn Basgtogne-Martelange, gemaakt tijdens en kort na de opbraak van de sporen, in resp. 1965, 1966 en 1967, deze laatste enkele weken voor het drama van Martelange waarbij ook de stelplaats ten prooi viel aan de vlammen. Alle drie foto's werden voordien op deze website gepubliceerd als foto van de maand.
Donkere naaldbossen, uitgestrekte weilanden, stille valleien en verloren dorpjes her en der op de dalflank. Bosbouw, veeteelt, leisteen en amper wat toerisme, op tal van zomerse jeugdkampen na. Dat is het zowat. Nu en dan gaat een volwassen dennenbos tegen de vlakte en ruimt zo plaats voor jonge aanplanten of terug wat meer open ruimte. Maar buiten de vallei is dit decor door de jaren heen nauwelijks veranderd. Zelfs na de opbraak van de rails, zowat een halve eeuw geleden, bleef het tracé van het buurtspoorlijntje uit Bastogne nagenoeg intact. Zeker toen in de verlaten bedding een waterleiding werd aangelegd, naar verluidt vanuit het stuwmeer van Nisramont, om de watervoorziening in de streek van Martelange veilig te stellen. Een rustige trektocht op dit oude tracé doet ons deze jachtige tijden even vergeten. Zo goed als geen asfalt, hooguit een eenzame trekker of een stille mountainbiker. Zelfs de vele scouts- en andere kampen lijken verzonken in een zalige rust en ook hun jeugdige bewoners laten zich dit gezapige ritme welgevallen. Een zomerse aanrader dus.
Bastogne-Martelange was (en is) in essentie een valleilijn, eerst langs de Strange, dan langs de Sûre. Bitter weinig kunstwerken dus, wel tal van verdoken bruggetjes onder de spoorberm door. Maar een tracé boordevol zalige Ardense rust, grotendeels op eigen bedding. Van de weinige gebouwen staan alleen die van de stelplaats Bastogne nog overeind. In Martelange werden ze grotendeels de prooi van de vlammen bij de ramp met een dolle tankwagen op 21 augustus 1967.
Van deze 26 km lange buurtspoorlijn laten we begin- en eindstuk voor wat ze waren, want op enkele honderd meter na lag het meterspoor er langs (relatief) drukke wegen: de eerste 3,5 km vanuit Bastogne, de laatste 2 tot Martelange. VAN VILLEROUX NAAR HOMPRÉ
Wij starten op het hoogste punt van het hele tracé (540 m), aan de voormalige overweg bij Villeroux (km.3,5). Hier stak het trammetje uit Bastogne de hoofdbaan naar Neufchâteau over en dook meteen naar het brongebied van de Strange, het riviertje dat de spoorlijn verder stroomafwaarts blijft volgen.
|
Een heel bebost en lommerrijk parcours over 2 km, met een vrij scherpe bocht vlakbij de E25. Een geluk dat de latere aanleg van de autoweg het buurtspoorwegtracé nipt ontweek, maar het verkeerslawaai, zelfs gedempt, laat je hier amper met rust. Maar eens voorbij het vroegere station van Assenois (km.5,5), grotendeels ingenomen door een speelpleintje en het dorpscafé ('Salle au Tram'), verstomt het achtergrondgeluid alweer.
Van zo'n landelijk buurtspoorwegstation, zeker in de Ardennen, moet je je niet te veel voorstellen. Hooguit een uitwijkspoor met kopspoor, beide bedoeld voor het lossen en laden van goederen (vooral hout, maar ook vee, veevoeders, grondstoffen, enz.).
|
Beneden breekt het spoortracé dwars door de harde leisteen die hier duidelijk ontgonnen werd als onderbouw voor de spoorlijn, te oordelen naar de aard van de bedding verderop. Een heerlijk rustig en lommerrijk oord, met enkele metalen zitbanken ter verpozing, want de weg is nog lang.
|
Daar rechtover, voorbij de vroegere overweg, blijkt het tracé ingelijfd bij de tuin van een alleenstaand huis, maar mits een ommetje van op de asfaltweg daar vlak naast vind je het 200 m verder al terug. Tussen glooiende weilanden door kom je nu aan een uitstulpende rotsheuvel met bovenop een vrij grote kapel. Een halve eeuw terug was deze 'Chapelle du Sacré-Coeur' van ver te zien, maar vandaag houdt ze zich schuil in de dichte bebossing.
Een geheel ander landschap nu, een en al laaggelegen hooi- en weiland, met de Strange nu eens rechts, dan weer links, langs het dorpje Salvacourt (km.8), tot het station van Hompré (km.9), op 500 m van dit dorp, hogerop op de lichtglooiende helling.
|
Verdere afdaling naar Salvacourt, tussen de graslanden door (resp. op 24 juli 2015, 12 juli 2013 en 23 juli 2015)
Tot de aanleg van de waterleiding in de spoorbedding was het tracé van Villeroux tot Hompré (gemeente Vaux-sur-Sûre) grotendeels afgesloten door aangelanden, in hoofdzaak als weiland. Vandaag is het een aangename landweg, alleen toegankelijk voor voetgangers, fietsers en ruiters, en als dusdanig ook afgebakend en bewegwijzerd.
VAN HOMPRÉ NAAR STRAINCHAMPS
Hompré - vergezicht op de vallei van de Strange, eerst met het oude buurtspoorwegtracé in het weiland, daarna met het geasfalteerde gedeelte naar de 'Etangs de la Strange', helemaal beneden in de vallei - met rondom, zover het oog reikt, alleen bossen en weilanden (15 juli 2016)
Na Hompré (km.8,4) wordt het wat moeilijker, toch over de eerste 700 m, tenzij je kiest voor het asfaltbaantje daar vlakbij. Eerst is het tracé ingenomen door weiland, maar dient vervolgens als toegangsweg voor verder liggende percelen. De laatste 100 m, inclusief een lage brug over de Strange, is in de zomer dan weer dicht begroeid. Daarna is de zate over 500 m geasfalteerd als toegangsweg tot een aantal visvijvers, maar verkeert duidelijk in niet al te beste conditie. |
Eens voorbij het onthaalgebouw is het tracé versperd voor motorverkeer en ben je weer helemaal alleen in dit afgelegen deel van de vallei. Een oase van rust over ruim 2 km, zonder zichtbaar teken van bewoning of verkeer. Hooguit een of ander zomers scoutskamp, en dan nog... Wel opmerkelijk hoe in 20 jaar tijd het landschap hier evolueerde, vooral waar hele naaldbossen opnieuw plaats ruimden voor open ruimte - zoals ten tijde van de spoorexploitatie.
Van Hompré naar Sainlez langs de oude buurtspoorlijn door de vallei van de Strange, eerst op 9 augustus 1995, daarna op 15 juli 2016
Onderweg kom je voorbij de stopplaats Sainlez (km.11), in volle natuur en quasi onbereikbaar vanuit het dorp, anderhalve km daarvandaan. Ver van deze jachtige wereld, zou je denken. Toch loopt de drukke N4 hier in de buurt, maar wel boven op het plateau, buiten gehoorsafstand. Merkwaardige paradox...
Tussen twee kleine overwegen in, kort achter elkaar, staat het bakstenen schuilhuisje nog steeds overeind, geklemd tussen wat aanbouw. Mogelijk dient dit nu als jachthuis. Amper 500 m verder bereik je het stationsemplacement van Chaumont, vlak over de baan naar het dorp dat bijna 2 km verderop ligt, boven aan de rand van de vallei.
|
De halte Sainlez, nu richting Hompré (resp. op 6 augustus 1965 en op 23 juli 2015, een halve eeuw later!)
|
Het volgende dorp zul je eveneens in de hoogte moeten zoeken. Maar eer je zover bent passeer je nog een paar kampplaatsen, althans in de zomer. Verderop kom je aan een schuine overweg met een paar metalen rustbanken, vlakbij de eerste huizen van Hollange. En ja, hier was wel degelijk een stopplaats - eigenaardig genoeg 'Chaumont (halte)' genoemd, te meer omdat het naar dat dorpje langs de kortste weg (via veldwegen) bijna 3 km stappen was!
Hollange zelf ligt boven op de volgende heuvel, terwijl de voormalige spoorbaan beneden in de vallei blijft en na een discreet haasje-over met de Strange de laatste huizen aan de zuidrand van het dorp bereikt. Van de voormalige stationssite aldaar (km.13) is echter niets meer terug te vinden, evenmin als van de spoorbedding verderop. |
Gelukkig is deze ontbrekende schakel vlot te omzeilen. Want wat verder, langs de baan naar Burnon, kunnen we de draad weer opnemen, letterlijk dan, onder de dubbele hoogspanning door.
|
Want wat verder staat opnieuw zo’n schuilhuisje in baksteen, deze keer helemaal alleen, in originele versie. Ooit was dit de stopplaats Burnon (km.15,3), op ruim 1 km van het dorp.
|
En zo genieten we verder van de rust in deze stille vallei, tussen bos en wei, langs een steile rotswand (leisteen) en dan over een metalen brug - een van de weinige kunstwerken van betekenis op dit parcours, maar wel de belangrijkste, met name over de Sûre, vlakbij de monding van de Strange.
|
Het eindstuk, vlak voor de baan uit Hotte, is geasfalteerd. Hier stak de buurtlijn nogmaals de Sûre over, ditmaal gelijk met de rijbaan, om dan het station Strainchamps (km.17) te bereiken, met links een voormalig hotel en rechts een alleenstaand herenhuis.
|
NAAR MARTELANGE
|
Voorbij Strainchamps is het oude tracé van een heel ander gehalte, ook al loopt het nog steeds door de vallei, nu die van de Sûre, door een heel verlaten gebied, ver van bewoning en verkeer. Wel is de zate hier gedeeltelijk privébezit én dichtgegroeid, vooral in de nabijheid van een vervallen brugje zowat halfweg Bodange. Gelukkig heb je op de flank van de helling een gelijklopende bosweg, met mooie uitzichten op de vallei van de Sûre en het moeilijk te volgen gedeelte van de spoorzate daar beneden.
|
PRAKTISCH
Tussen Bastogne en Martelange is er, behalve dan in Villeroux (bus 163b), Assenois (bus 413) en langs de N4, zo goed als geen openbaar vervoer meer, op een paar ritten na op schooldagen. Ook wie zich met de wagen verplaatst houdt daar best rekening mee, vooral dan om terug te keren naar zijn vertrekpunt. Onze tip: vertrek uit Bastogne of Villeroux - terukeer met bus 80 of expressbus 1011 uit Martelange, of uit een van de weinige bushaltes langs de N4: Warnach (Radelange, Wisembach, Bodange), Malmaison (Strainchamps), Sainlez (Hollange) of Losange (Hompré, Salvacourt - enkel bus 80), met alles bijeen een vijftal heen- en terugritten per weekdag, drie in het weekend. Reken wel telkens op een stevige trip van gemiddeld 2 km tussen de dorpen en de haltes op de N4. In omgekeerde zin kan uiteraard ook.
TOT SLOT
Bastogne-Martelange is een van de best bewaarde buurtspoorwegbeddingen van het land. Bovendien is het tracé grotendeels toegankelijk en mooi geïntegreerd in de omgeving, met bitter weinig landschapsstorende aanpassingen. Zo geeft het iedereen de kans om volwaardig aan zijn trekken te komen en van de rustige omgeving te genieten. Houden zo!
terug naar de homepagina
En longeant la Strange vers MartelangeUn tracé en site propre presque intact et en grande partie accessible. Voilà ce que nous présente aujourd'hui l'ancienne ligne vicinale Bastogne-Martelange (26 km), un demi-siècle après son démontage, surtout depuis la pose d'une conduite d'eau dans l'assiette de la voie. Bien peu d'ouvrages d'art, car elle suit rigoureusement les vallées de la Strange et de la Sûre. Des rares bâtiments ne subsistent que ceux du dépôt de Bastogne, celui de Martelange ayant été en grande partie ravagé par la catastrophe avec un camion fou en août 1967. Mais sinon, un parcours agréable et non-asphalté, et donc de tout repos, dans un coin très reculé, fort prisé pour les camps de jeunesse. . DE VILLEROUX À HOMPRÉ
|
La section longeant la route de Neufchâteau depuis Bastogne ne présente que peu d'intérêt, et c'est donc au-delà de l'ancien passage à niveau de Villeroux (km.3,5) que nous entamons notre périple. D'emblée le tracé s'engage dans la haute vallée de la Strange. Il n'y a que le vrombissement du trafic sur l'autoroute E25 toute proche pour troubler le calme et la solitude sur ce parcours fort boisé et par endroits très ombragé. Sur le site de la station d'Assenois (km.5,5) nous longeons la 'Salle au Tram' et contournons l'habitation d'en face pour retrouver le tracé vicinal.
Le bruit routier s'estompe, et c'est par le fond de la vallée que nous atteignons une colline dominée par la chapelle du Sacré-Coeur, jadis visible de loin, aujourd'hui perdue entre les arbres. En-bas, le vicinal se frayait un passage parmi les roches ardoisières, où quelques bancs invitent à la pause en ce coin tranquille et ombragé. Au-delà, toujours parmi les pâtures, nous atteignons Salvacourt (km.7,3) puis l'ancienne station de Hompré (km.8,4), à 500 mètres du village.
Notons encore que jusqu'ici le tracé vicinal, clôturé pendant des décennies au-delà du bois de Villeroux, est devenu un agréable chemin campagnard, uniquement accessible aux piétons, aux cyclistes et aux cavaliers.
Le bruit routier s'estompe, et c'est par le fond de la vallée que nous atteignons une colline dominée par la chapelle du Sacré-Coeur, jadis visible de loin, aujourd'hui perdue entre les arbres. En-bas, le vicinal se frayait un passage parmi les roches ardoisières, où quelques bancs invitent à la pause en ce coin tranquille et ombragé. Au-delà, toujours parmi les pâtures, nous atteignons Salvacourt (km.7,3) puis l'ancienne station de Hompré (km.8,4), à 500 mètres du village.
Notons encore que jusqu'ici le tracé vicinal, clôturé pendant des décennies au-delà du bois de Villeroux, est devenu un agréable chemin campagnard, uniquement accessible aux piétons, aux cyclistes et aux cavaliers.
DE HOMPRÉ À STRAINCHAMPS
Au-delà de Hompré, sur 700 m, l'ancien tracé n'est que partiellement accessible, avant de servir comme chemin d'accès aux 'Etangs de la Strange'. Après quoi il s'engage dans une des parties les plus reculées de la vallée. Aucune habitation ni voie carrossable, ni même le vrombissement de la N4 toute proche, mais sur le plateau. Et c'est en toute quiétude que sur près de 2 km nous longeons la Strange, passons par ce qui fut l'abri de la halte de Sainlez (km.11) avant d'atteindre l'ancien passage à niveau de la station de Chaumont, à 2 km du village perché lui aussi sur les hauteurs.
Près des premières habitations de Hollange se situait autrefois un arrêt appelé curieusement Chaumont (halte), où quelques bancs métalliques rendent la pause plus agréable. Puis nous dépassons le village perché sur la colline, mais là la station vicinale (km.13) et une partie du tracé ont disparu. Ce n'est que 300 m plus loin, sur la route de Burnon, que nous le retrouvons, sous la double ligne à haute tension.
VERS MARTELANGE
Au-delà de Strainchamps, l’ancienne ligne vicinale longe la vallée de la Sûre. Bien que inaccessible sur une bonne partie du parcours jusque Bodange, le tracé peut néanmoins être suivi depuis un chemin forestier assez escarpé, offrant de belles vues sur la vallée et sur la plate-forme abandonnée située en contrebas. A partir de Bodange (km.20,3) celle-ci est aménagée en chemin touristique passant par Wisembach et son camping (km.21,7), puis Radelange (km.22,8), à partir d’où la piste a été asphaltée jusqu’à la N848. Comme l'accotement vicinal a disparu lors de l’élargissement de cette route, la commune de Martelange a entrepris d’aménager une piste alternative de l’autre côté de la rivière. Asphaltée elle aussi, elle aboutit à l’entrée du village, peu avant le site du dépôt aujourd’hui disparu (km.26,2). Pour conclure...
L'ancien tracé vicinal Bastogne-Martelange est un des mieux conservés du pays. En grande partie accessible au public non-motorisé, il présente un parcours en harmonie avec le paysage environnant, à peine troublée par un équipement touristique réduit au strict minimum. Ainsi, chacun pourra jouir pleinement d'une belle balade dans la solitude de cette contrée attachante. Qu'il puisse en rester ainsi! |
Heureusement, celle-ci nous quitte peu avant un pont en pierre de taille sur la Strange, restauré depuis peu. Au-delà, ce ne sont que prairies et parties boisées, où nous replongeons dans cette délicieuse solitude, aucunement troublée par la présence d'un autre abri vicinal (km.15,3), celui du village de Burnon, à 1 km de là. Finalement, après avoir longé une paroi rocheuse, nous traversons la Sûre sur un beau pont métallique, restauré lui aussi. Plus loin encore, après un court tonçon asphalté, nous traversons de nouveau la Sûre sur un pont que la voie partageait avec la route de Hotte, pour atteindre la gare de Strainchamps (km.17) entre un ancien hotel (à gauche) et ce qui fut l'imposante demeure de la famille Lebeau.
NOTE PRATIQUE - Entre Bastogne et Martelange il ne reste que quelques rares services de bus, les jours scolaires. Sur la N4 par contre, deux lignes (80 et 1011) offrent ensemble cinq aller-retour en semaine, trois le week-end, desservant à partir de Martelange les arrêts de Warnach (Radelange, Wisembach, Bodange), Malmaison (Strainchamps), Sainlez (Hollange) et Losange (Hompré, Salvacourt - uniquement bus 80). Des villages aux arrêts sur la N4 comptez une distance moyenne de 2 km. Ainsi, en partant le matin de Bastogne ou de Villeroux (bus 163b) il est possible en fin de journée de rejoindre son point de départ au gré de la distance parcourue.
|
Bastogne-Martelange in 1965, 1966 en 1967
Hierna drie foto's van het einde van de buurtlijn Bastogne-Martelange, gemaakt tijdens en kort na de opbraak van de sporen, in resp. 1965, 1966 en 1967, deze laatste enkele weken voor het drama van Martelange waarbij ook de stelplaats ten prooi viel aan de vlammen. Alle drie foto's werden op deze website gepubliceerd als foto van de maand, telkens precies een halve eeuw na datum. Hieronder vind je telkens ook de bijhorende tekst.
Ci-après trois vues marquant la fin de la ligne vicinale Bastogne-Martelange, toutes trois publiées antérieurement comme photos du mois, exactement un demi-siècle plus tard, avec les textes d'accompagnement respectifs.
|
SAINLEZ
Er was een tijd, lang geleden, dat je hier en daar nog zo’n meterspoor tegenkwam. Niet-elektrisch, met wat gras tussen de rails, maar nog steeds in gebruik. Zelden nog voor reizigers, wel met nu en dan een goederenkonvooi: zand, hout, suikerbieten… De laatste verdwenen zo’n halve eeuw geleden – een paar uitzonderingen niet te na gesproken. Zo ook Bastogne-Martelange, begin de jaren 60 stilgelegd als laatste ‘reguliere’ buurtspoorlijn van de provincie Luxemburg. Op de foto zie je de overweg bij de halte Sainlez op 6 augustus 1965, precies 50 jaar geleden. Alles lijkt normaal, maar de illusie is compleet, want zopas kwam op deze plek het trammetje langs met de arbeiders die wat verder, voorbij het station Chaumont, gezapig enkele tientallen meter rails zouden uitbreken. Om later op de dag langs dezelfde weg terug te rijden naar hun standplaats Bastogne. Op die manier, en zo nu en dan, zou het nog ruim één jaar duren vooraleer de laatste rails van deze buurtlijn definitief zouden verdwijnen. Maar niet het mooie tracé, overwegend op eigen bedding en vandaag grotendeels toegankelijk als wandelpad (augustus 2015). |
Une voie métrique vicinale parmi d’autres, non électrifiée, sur un tracé de plus en plus herbeux, mais encore en service pour l’un ou l’autre convoi de marchandises: du sable, du bois, du charbon, des betteraves… Cela fait maintenant un demi siècle que les derniers disparurent – à quelques exceptions près. Ainsi Bastogne-Martelange, dont l’exploitation cessa au début des années 60, comme dernière ligne ‘régulière’ de la province de Luxembourg. Ci-devant un passage à niveau près de la halte de Sainlez, le 6 août 1965. Tout semble normal, mais l’illusion est complète, car l’autorail qui vient de passer transporte l’équipe qui va démonter plusieurs dizaines de mètres de rails au-delà de la station de Chaumont. Après, c’est par la même voie qu’ils regagneront Bastogne, leur gare d’attache. En procédant ainsi, de temps à autre, ce n’est qu’un an plus tard qu'ils enlèveront les tout derniers rails de cette ligne vicinale dont le tracé est devenu aujourd'hui une magnifique parcours de randonnée (août 2015).
|
BASTOGNE
|
Op 16 augustus 1966 poseert deze dieseltram in de stelplaats Bastogne naast een stapel opgebroken rails. Nog 300 meter, en een van de allerlaatste Ardense buurtlijnen zal nog slechts een herinnering zijn. Maar wel een herinnering die vandaag opvallend standhoudt, met een grotendeels gevrijwaarde én toegankelijke spoorbedding in een prachtige en rustige omgeving, voorzien van tal van infopanelen over het wel en wee van deze unieke buurtspoorlijn - heel anders dan de grotendeels verloederde bedding van ex-spoorlijn 163 daar vlakbij. De gebouwen van deze stelplaats zijn vandaag zo goed als intact, inclusief het mooi bewaarde stationsgebouw, achteraan op de foto, waarnaast de vervangende bus geduldig staat te wachten op het tweede (en laatste!) vertrek van die dag (augustus 2016).
|
Op 25 juli 1967, naar het einde toe van een zomerse namiddag, wacht een NMVB-bus op het vertrek in de stelplaats Martelange. Daar zijn de sporen al een drietal jaren voordien uitgebroken, maar alle gebouwen staan er nog, ook de loodsen (achter de fotograaf). Het emplacement is echter grotendeels in gebruik voor een constructiebedrijf gespecialiseerd in bovengrondse elektrische leidingen. Opvallend zijn de twee stationsgebouwen, rechtover elkaar. Gebeurt wel meer in een grensstation bij de buurtspoorwegen. Het Groothertogdom ligt inderdaad heel vlakbij, vlak achter beide gebouwen, maar de voor de hand liggende verbinding met het eindpunt van de lokale spoorlijn naar Redange en de Attertlijn, aan de overkant van de N4, kwam er niet.
Vier weken later, op 21 augustus, vloog een dolle tankwagen uit de scherpe bocht van de N4 en zette een deel van het dorp in lichtelaaie. Inclusief de twee stationsgebouwen, die daarna gewoon zullen worden afgebroken. Vandaag is de stelplaats Martelange herleid tot een dienstgebouwtje met een lapje asfalt waarop een paar bussen de nacht doorbrengen. Deze ramp kostte aan meer dan 20 mensen het leven en leidde tot een reeks nieuwe veiligheidsrichtlijnen voor gevaarlijke transporten, en in uitgesproken reliëfgebieden tot een aantal gerichte veiligheidsmaatregelen langs de hoofdwegen waarop het zware vrachtverkeer almaar bleef toenemen, toen al (juli 2017). |
MARTELANGE
|
Le 25 juillet 1967, trois ans après la disparition des rails, le dépôt vicinal de Martelange est toujours intact, même si le terrain est en grande partie occupé par une entreprise de conduites électriques. La présence d’un deuxième bâtiment de gare, près duquel stationne un autobus de la SNCV, peut paraître insolite. Mais la frontière Grand-Ducale se trouve juste au-delà de la N4, derrière le dépôt. Moins d’un mois plus tard, le 21 août, un camion-citerne fou dévala la N4 et manqua le virage prononcé à cet endroit, embrasant une bonne partie du village, y compris les bâtiments vicinaux. Ceux-ci seront par après démolis, laissant aujourd’hui tout juste un lopin asphalté derrière un petit bâtiment de service, où stationnent quelques autobus avant de reprendre le service le jour suivant. Cette catastrophe coûta la vie à plus de 20 personnes et fut suivie d’une série de nouvelles dispositions au niveau sécurité (juillet 2017).
|