MERKWAARDIGE SPOORWEGSITES |
|
Sites ferroviaires remarquables
Lusvormige spoortracés, opeenvolgende kunstwerken, uitgekiende spoorvertakkingen en -kruisingen… Ze hoeven niet spectaculair te zijn of Zwitserse allures te hebben om tot de verbeelding te spreken. Zelfs in België heeft het spoorwegnet nog steeds heel wat bijzonderheden te bieden, al laten tal van opmerkelijke tracés buiten onze grenzen ons niet onberoerd.
Toch willen wij veeleer op zoek gaan naar vergane glorie, spoorwegsites die in de vergetelheid verzonken of zelfs volledig opgeruimd zijn. Meer dan eens blijven in het landschap van die hardnekkige getuigen achter: brugpijlers, landhoofden, hoge bermen, diepe ingravingen, vergeten stationsgebouwen, verdoken tunnelportalen of... zo goed als niets meer.
Dáárnaar gaan we op zoek, vooral in België, maar ook in de buurlanden en zelfs verderop. Mogelijkheden genoeg, want naast de “grote” spoorwegen bieden de al langer verdwenen buurtspoorwegen (in België) en andere secundaire spoorwegnetten genoeg stof voor interessant en intrigerend opzoekingswerk.
|
Lacets ferroviaires, chapelets d'ouvrages d'art, bifurcations élaborées... Tout cela ne doit pas nécessairement être audacieux pour chatouiller l'imagination, voire la curiosité. Même le réseau belge actuel présente pas mal de sites dignes d'intérêt. C'est à la recherche de cette gloire passée que nous partons, en quête de sites tombés dans l'oubli, voire purement et simplement rayés de la carte: ces culées de pont, ces hauts remblais, ces tranchées profondes, ces gares oubliées, ces portails de tunnel perdus dans la nature, ou même plus rien du tout! Il n'y a pas qu'en Belgique et au-delà que l'on trouve de tels vestiges. Et vu le nombre de réseaux, y compris les secondaires comme feu les vicinaux et les anciens départementaux, ce n'est pas le travail de recherche qui manque. |
Hierna vind je de dossiers over het vormingsstation van VOROUX en het sporencomplex bij SINT-KATELIJNE-WAVER, gevolgd door een merkwaardige site, dat van de tunnel onder de COL DES CROIX, aan de zuidkant van de Franse Vogezen. Voor andere sites kijk je best naar de keuzebalk hierboven, al vind je ook een en ander onder andere rubrieken zoals 'Buurtspoor'.
het vormingsstation VOROUX |
la gare de formation de VOROUX |
|
Deze studie beperkt zich tot de verschillende tracéwijzigingen rond het inmiddels verdwenen vormingsstation van Voroux, met inbegrip van de verschillende locaties van de reizigershalte Voroux (-Goreux).
Meer over het ontstaan en de ondergang van de vorming zelf vind je in het boek ‘Le Chemin de Fer en Hesbaye Liégeoise’ (uitgave TSP) uit 1998, toen de werkplaats en een deel van de vorming nog plusminus in gebruik waren. |
Cette étude se limite aux différents tracés ferroviaires autour de la défunte formation de Voroux, y compris la halte voyageurs de Voroux (-Goreux).
Pour en savoir plus sur le concept et le déclin de ce complexe, voir l'ouvrage ‘Le Chemin de Fer en Hesbaye Liégeoise’ (édition PFT) de 1998. |
|
grootheid en verval
|
grandeur et déclin
|
Na WO l, toen de heropbouw van het spoorwegnet stilaan zijn beslag kreeg, werd een vooroorlogs plan opgediept om even buiten Liège/Luik, bij Voroux-Goreux op het Haspengouws plateau, een reusachtig vormingsstation te bouwen die de kleinere installaties in de omgeving zou vervangen. Gelijk zou naar de Maasvallei een nieuwe spoorverbinding met een beter profiel worden aangelegd, zodat het drukke goederenverkeer het bestaande hellend vlak tussen Ans en Liège kon omzeilen.
Door de economische crisis van 1929 liepen de werken aanzienlijke vertraging op, zodat bij het uitbreken van WO ll alleen de terreinen voor de nieuwe vorming gereed waren. Ook voor de nieuwe lijn 36A naar Kinkempois waren alleen de grond- en kunstwerken gerealiseerd. Maar in het najaar van 1939 werden de sporen er in allerijl gelegd nadat de belangrijke brug van Val-Benoît over de Maas per ongeluk was opgeblazen. Na de oorlog werd het complex van Voroux eindelijk afgewerkt, met inbegrip van een gloednieuwe wagenwerkplaats op de site zelf. In de eerste helft van de jaren 50, op het toppunt van zijn bloei, waren in dit immense complex 35 rangeersporen en kregen de bundels dagelijks meer dan 2000 goederenwagens te rangeren!
Door de economische crisis van 1929 liepen de werken aanzienlijke vertraging op, zodat bij het uitbreken van WO ll alleen de terreinen voor de nieuwe vorming gereed waren. Ook voor de nieuwe lijn 36A naar Kinkempois waren alleen de grond- en kunstwerken gerealiseerd. Maar in het najaar van 1939 werden de sporen er in allerijl gelegd nadat de belangrijke brug van Val-Benoît over de Maas per ongeluk was opgeblazen. Na de oorlog werd het complex van Voroux eindelijk afgewerkt, met inbegrip van een gloednieuwe wagenwerkplaats op de site zelf. In de eerste helft van de jaren 50, op het toppunt van zijn bloei, waren in dit immense complex 35 rangeersporen en kregen de bundels dagelijks meer dan 2000 goederenwagens te rangeren!
Door de teloorgang van de steenkoolontginning in het Luikse, later gevolgd door dat van de staalindustrie, kreeg de goederentrafiek in Voroux echter forse klappen, en werden de rangeerbundels van deze vorming geleidelijk opgegeven. Rond de eeuwwisseling, voor de bouw van de hogesnelheidslijn naar Duitsland, werd een deel van het reusachtige emplacement heringericht als werkbasis, maar enkele jaren later voorgoed verlaten. Ook de grote werkplaats voor goederenwagens, naast de vorming, legde er het bijltje bij neer. Het enige wat vandaag nog overblijft van het hele project is de geëlektrificeerde lijn naar Kinkempois die nog steeds goede diensten bewijst, o.m. als alternatief voor hoofdlijn 36 bij werkzaamheden, maar vooral om voor het goederenverkeer de hellende vlakken te kunnen omzeilen.
|
Le projet d’une nouvelle gare de formation, à établir sur le plateau Hesbignon près de Liège, datait du début du 20e siècle, mais ne prit forme qu’au lendemain de la première guerre. Destiné à suppléer, voire à remplacer les installations existantes surchargées, le projet prévoyait aussi une ligne directe vers la vallée de la Meuse, permettant ainsi aux trains de marchandises d’éviter les plans inclinés entre Ans et Liège. La crise économique de 1929 freina le projet une nouvelle fois, ne laissant que tout au plus les terrains de la formation réalisés à l’aube de la seconde guerre. Quant à la nouvelle ligne, dont seuls la plate-forme et les ouvrages d'art étaient achevés, celle-ci vint bien à point lors du dynamitage accidentel du pont du Val-Benoît en 1939, et la voie y fut posée en un temps record. Ce n’est qu’au lendemain de la guerre que l'immense complexe de Voroux fut enfin achevé, y compris un nouvel atelier des wagons construit sur le site même. Au début des années 50, la formation vit passer plus de 2000 wagons par jour sur ses faisceaux. Las, dès le milieu de la décennie l’extraction charbonnière et le déclin de la sidérurgie eurent raison du trafic marchandises, entraînant l’abandon progressif des installations de Voroux. Vers la fin du siècle une partie de l’immense terrain fut toutefois récupérée pour y établir une base de travaux pour la construction de la LGV, après quoi elle fut abandonnée à son tour, tout comme l’atelier des wagons, après moins d’un demi-siècle d’existence. Ne reste donc plus que la nouvelle ligne qui, heureusement, vient toujours bien à point comme itinéraire de délestage et de secours vers la vallée, complémentaire aux plans inclinés toujours en service. |
|
|
De foto's hiernaast zijn gemaakt van op de toenmalige halte Voroux (Formation) op lijn 36A - vrijwel de enige plek waar onbevoegden een glimp konden opvangen van de bundels van deze reusachtige vorming. Links staat seinpost 5, vlakbij de Rue de l'Arrêt (zie schema hierna), met in de verte de bovenleidingsportieken van lijn 36. Vergis je niet: op het tijdstip van deze foto's (12 april 1988) was de bovenleiding van de bundels in de verte bijna volledig ontmanteld en werden de gerangeerde goederen-treinen aldaar in reserve geplaatst of waren ze allicht al afgeschreven. Desondanks wordt op dat ogenblik naarstig werk gemaakt van de vervanging van de oude armseinen door nieuwe lichtseinen - maar lang zullen deze hun nut niet meer kunnen bewijzen!
|
Vue lointaine de l'immense triage, prise depuis la halte de Voroux (Formation) en avril 1988. Ces faisceaux, désélectrifiés, ne servent plus que pour garer du matériel inutilisé ou réformé. A gauche le poste 5 près de la bosse de triage. Les signaux mécaniques sont sur le point d'être remplacés.
|
Dit schema - niet op schaal getekend - geeft enkel de structuren van het afgewerkte vormingscomplex. De 'k' is een keerdriehoek voor locomotieven, waarvan het tracé nog zichtbaar is op luchtfotos.
|
Ce schéma se limite aux structures de ce complexe à l'époque de son achèvement. Le 'k' est un triangle de retournement pour locomotives dont le tracé est toujours visible sur vues aériennes.
|
De aanleg van deze vorming (en later de HSL) had uiteraard grote gevolgen voor het tracé van lijn 36, een van de oudste van het hele net. In 1934 kreeg ze tussen Fexhe-le-Haut-Clocher en Bierset-Awans een meer noordelijk tracé om plaats te maken voor de spoorbundels van de nieuwe vorming. Deze werden aan de zuidkant omzoomd door een dubbelsporige zijlijn 36A die voorbij de vorming verder liep naar de in 1939 geopende lijn naar de Maasvallei (zie plan hierboven). Na de oorlog, in 1948, werd een deel van zijlijn 36A zuidwaarts opgeschoven, tot tegen het oude tracé, voor de bouw van een nieuwe wagenwerkplaats. In haar verlengde, voorbij de aftakking, was er ook nog een dubbelsporige parallellijn naar Bierset en Ans met het lijnnummer 36B, vlak naast hoofdlijn 36.
Blokpost 35 aan het uiteinde van de vorming, kant Fexhe. Vlnr de in 1934 verplaatste lijn 36, de aanzet tot de ontvangstbundel voor te rangeren goederentreinen, en zijlijn 36A vlak tegen de seinpost (28 maart 1996)
La ligne 36 déviée, côté Fexhe, contournant ainsi la gare de formation. |
Van op de halte Voroux (Formation) op lijn 36A (12 april 1988) merk je hoe deze zuidwaarts werd afgebogen voor de wagenwerkplaats (rechts in de verte). Vandaag loopt ze gewoon rechtdoor als lijn 36.
Le tracé modifié de la 36A contournant l'atelier des wagons. |
|
Bien-entendu, les grands projets évoqués ci-devant (Formation et LGV) eurent des effets considérables sur le tracé de la ligne 36 – une des plus anciennes du réseau. Ainsi, dès 1934, celle-ci reçut un nouveau tracé, plus au nord, entre les gares de Fexhe-le-Haut-Clocher et de Bierset-Awans, afin de dégager les terrains nécessaires pour les nouveaux faisceaux. Côté sud, ceux-ci furent contournés par une rocade secondaire 36A, également à double voie, et prolongée jusque la formation de Kinkempois par la nouvelle ligne mise en service en 1939. Toutefois, au lendemain de la guerre, son tracé fut modifié entre la halte de Voroux (Formation) et cette dernière pour le nouvel atelier des wagons. Enfin, longeant la 36, une ligne parallèle 36B vers Bierset et Ans vit le jour, elle aussi à double voie.
|
BIERSET - rechts lijn 36B met perron, links kant station lijn 36 (12 april 1988)
|
|
het einde
|
la fin
|
|
Rond de jongste eeuwwisseling, naar aanleiding van de HSL-werken, werd dit schema compleet door elkaar gehaald. Vanuit Fexhe werd het bestaande tracé van lijn 36 (dat uit 1934) rechtgetrokken, eerst over dat van parallellijn 36A, dan dwars door de verlaten zuidelijke rangeerbundel, en voorbij de afslag naar Kinkempois verder naar Ans en Luik over de bedding van die andere parallellijn (36B). Gelijk kwam het aldus verlaten tracé van lijn 36 terecht in de werkbasis die met een driehoek verbonden werd met de HSL in aanleg. Vandaag zijn werkbasis en driehoek alweer verdwenen (hieronder) en is de voormalige lijn 36 bijna volledig ontmanteld, tot aan de HSL, waar deze het vanaf daar ingepalmd heeft richting Ans.
Hiernaast de thans verlaten brug over de Rue de l'Arrêt op het tweede tracé
van lijn 36 (uit 1934). In de verte de tweede brug, eerst van zijlijn 36A, thans met daarover het derde tracé van lijn 36, met inbegrip van de huidige halte Voroux. |
|
Ci-devant la Rue de l'Arrêt avec le pont du tracé abandonné de la ligne 36 - au loin celui de son tracé actuel (auparavant ligne 36A)
|
|
Hierboven het uiteinde van de opgebroken werkbasis op de ontmantelde lijn 36 richting Bierset (links) en Fexhe (rechts) op 11 februari 2009.
Hieronder de kort daarop afgebroken seinpost 5 en dienstgebouwen, met in de verte de verdwenen bundels, van op de huidige halte Voroux.
Hieronder de kort daarop afgebroken seinpost 5 en dienstgebouwen, met in de verte de verdwenen bundels, van op de huidige halte Voroux.
Ci-devant l'extrémité démantelée de la base des travaux LGV sur le tracé abandonné de la ligne 36 resp.vers Bierset et Fexhe, début 2009.
Ci-après l'ancien poste 5 avec bâtiments de service qui seront démolis quelques mois plus tard - au loin le site abandonné de la formation. .
Ci-après l'ancien poste 5 avec bâtiments de service qui seront démolis quelques mois plus tard - au loin le site abandonné de la formation. .
|
|
VOROUX - huidige toestand (de gekleurde tracés zijn volledig ontmanteld) - situation actuelle (les tracés coloriés sont tous démantelés)
|
A la fin du siècle dernier, en vue des travaux pour la LGV, ce schéma fut bouleversé de fond en comble. Passé Fexhe, le tracé de la 36 (celui de 1934) fut rectifié: d’abord en reprenant la 36A, puis filant tout droit par la formation abandonnée, donc sans contourner l’atelier des wagons, et enfin en poursuivant vers Bierset et Ans par le tracé de la 36B. La partie de la 36 ainsi délaissée fut incluse dans la base des travaux (voir ci-devant) et relié à la future LGV par un triangle ferroviaire. Après la fin des travaux, celui-ci fut démonté, laissant le second tracé de la ligne 36 à l’abandon entre Fexhe et la LGV, mais récupéré par celle-ci au-delà,
|
|
Afgezien van het immense terrein van de vorming waarop alle sporen thans verdwenen zijn, zijn de verlaten gebouwen van de werkplaats (hiernaast op 18 november 2009) zowat alles wat vandaag nog herinnert aan dit grootscheepse spoorcomplex. Wel zijn kant Fexhe een aantal opstelsporen van de voormalige ontvangstbundel nog aanwezig voor het uitrangeren van ongebruikte en/of afgeschreven goederenwagens.
|
|
de halte Voroux-Goreux
|
Oorspronkelijk lag de halte Voroux-Goreux aan de rand van het dorp, op het eerste tracé van lijn 36, als kleine stopplaats met hooguit een paar afgedankte pakwagens als enige accommodatie, zowel voor de reizigers als voor het personeel. De site is vandaag nog enigszins zichtbaar (hiernaast op 11 februari 2009) maar inmiddels afgesloten.
|
|
|
In 1934 werd de halte verplaatst naar het nieuwe tracé van lijn 36, zowat 400 m verder (300 m tot de brug + 100 m naar boven op de spoordijk (hiernaast op 11 februari 2009). Gelijk kwam er een onthaalgebouwtje dat intussen alweer verdwenen is en vervangen werd door een paar perronhuisjes. Eén ervan heeft de recente omwentelingen overleefd maar is vandaag nog enkel zichtbaar in het laagseizoen , met daarop de naam "Voroux-Goreux" nog leesbaar in 2009, maar later gegraffiteerd.
|
|
Op deze foto's van 2009 is het tweede tracé van lijn 36 - dat enkele jaren uitstel kreeg voor de werkbasis van de HSL - nog maar pas opgebroken.
Sur ces vues de 2009, les voies du second tracé de la ligne 36 viennent d'être déposées après avoir bénéficié d'un sursis pour la base de travaux de la LGV.
|
11 februari 2009 (richting Bierset)
19 maart 2019
|
In 1956 verscheen in het Spoorboekje een aparte stopplaats op de ontdubbelingslijn 36A, 200 m dichter bij het dorp maar enkel bediend in de late uurtjes. Vanaf 1958 wordt deze halte almaar meer bediend, dus ook overdag, en kreeg in het Spoorboekje gaandeweg de naam Voroux (Formation), al vermeldden de naamplaten evengoed ‘Voroux-Goreux’. Ze was toegankelijk via een trap in het beton van de brug onder lijn 36A (hieronder op 11 februari 2009). Wellicht bestond ze al vroeger, zij het enkel voor het personeel van de Vorming.
Dat de stoptreinen vanaf de elektrificatie in 1955 ook hier halt hielden is allicht om de hoofdlijn vrij te houden voor bepaalde sneltreinen. Hierdoor werd de situatie vrij complex en moesten de reizigers naargelang het uur van de dag én de rijrichting nu eens in de ene, dan weer in de andere stopplaats in- of uitstappen. Gaandeweg ging de halte op lijn 36A gewoon ‘Voroux’ heten, maar zonder de toevoeging ‘Formation’ op de naamborden (hieronder op 12 april 1988). De halte op lijn 36 (hierboven) behield de naam ‘Voroux-Goreux’, maar werd naar het einde van de eeuw toe nog amper bediend.
Dat de stoptreinen vanaf de elektrificatie in 1955 ook hier halt hielden is allicht om de hoofdlijn vrij te houden voor bepaalde sneltreinen. Hierdoor werd de situatie vrij complex en moesten de reizigers naargelang het uur van de dag én de rijrichting nu eens in de ene, dan weer in de andere stopplaats in- of uitstappen. Gaandeweg ging de halte op lijn 36A gewoon ‘Voroux’ heten, maar zonder de toevoeging ‘Formation’ op de naamborden (hieronder op 12 april 1988). De halte op lijn 36 (hierboven) behield de naam ‘Voroux-Goreux’, maar werd naar het einde van de eeuw toe nog amper bediend.
|
|
|
Rond de eeuwwisseling, mede door de rechttrekking van lijn 36 op het tracé van lijn 36A, schoof de halte aldaar, die officieel Voroux was gaan heten, volledig op naar de westkant van de brug. Hiernaast met beide sporen naar de voormalige ontvangstbundel (kant Fexhe), gezien richting Bierset op 11 februari 2009 - seinpost 5 op de foto's werd wat later afgebroken. Gelijk werd Voroux-Goreux, op het sindsdien verlaten 2e tracé van lijn 36, voorgoed opgeheven.
|
|
richting Bierset
|
richting Fexhe
|
de beelden dateren van 1988, 2009 en 2019, maar de beschreven toestand bleef nadien ongewijzigd, op de begroeiing na
WORDT VERVOLGD (het eerste tracé van lijn 36 tot 1934) - A SUIVRE (le premier tracé de la ligne 36 jusqu'en 1934)
het SPORENCOMPLEX bij Sint-Katelijne-Waver
|
Een doolhof van onder en over elkaar swingende spoorlijnen, tunnels en bruggen. Dit is zowat het beeld dat sommige reizigers ten noorden van Mechelen geserveerd krijgen. Of kregen. Want sinds 10 juni 2012 rijden de IC-treinen uit Leuven weer braaf langs Mechelen-Centraal en zo over de hoofdlijn naar Antwerpen.
Nu, van al die kunstwerken blijft heden ten dage nog juist geteld één tunnel en enkele spoorbruggen in dienst. De rest is afgebroken of dichtgegooid. De rest, dat zijn de aftakkingen van lijn 25A, de zo goed als vergeten rechtstreekse spoorlijn naar het verdwenen station Antwerpen-Zuid. Dit hele kluwen strekt zich uit tussen de stations Mechelen-Nekkerspoel en Sint-Katelijne-Waver, voor het overgrote deel op het grondgebied van deze gemeente. Ooit had je hier welgeteld vier vrijwel parallelle spoorlijnen, alle vier op dubbel spoor: - de rechtstreekse snellijn 25 Brussel-Antwerpen - de 'trage' ontdubbelingslijn 27 Brussel-Antwerpen - de aantakkende lijn 27B Weerde-Katelijne (vooral goederentrafiek) Ze zijn alle drie geëlektrificeerd en worden tot vandaag intens gebruikt. De vierde is de intussen verdwenen spoorlijn 25A Mechelen-Antwerpen Zuid. Het merkwaardige verloop van al die sporen vind je hiernaast terug. Opgelet! Dit schema is geen sporenplan, is niet op schaal getekend, en geeft enkel de onderlinge situatie weer van de vier spoorlijnen. |
|
|
|
Dubbele tunnel onder de lijnen 25 en 27 met resp. de ZO- en NW-portalen (T2 & T2') (26 maart 1987), en hieronder het NW-portaal op 9 april 2009
'
'
|
De lijnen 25A en 27B kwamen in 1907 tot stand en vormden een doorlopende verbinding, althans in goederendienst. We mogen aannemen dat de huidige configuratie van dit geheel pas tot stand kwam in dezelfde periode als de uitbouw van lijn 25 tot snellijn, dus rond 1935. Van die tijd dateert wellicht ook de westelijke verbinding met lijn 27 waarvan we veronderstellen, afgaande op het lijnenplan, dat dit oorspronkelijk de hoofdlijn was. Te meer daar het handvol reizigerstreinen op lijn 25A noodgedwongen langs daar moest om zo in station Mechelen te geraken. Na 1940-45 werd de reizigersdienst niet meer hervat en de verbinding met lijn 27 (blauwe kleur) opgebroken, wellicht in de jaren 50. De brug over de Duivenstraat stond er in 1965 nog, maar werd naderhand afgebroken.
|
|
Intussen bleven op lijn 25A (rode kleur) goederentreinen rijden, zij het via de verbinding met lijn 27B en zo naar het toenmalige vormingsstation Muizen (en verder). Einde jaren 60 werd deze trafiek op zijn beurt stopgezet met het oog op de aanleg van de E10 (thans E19) op de spoorbedding tussen Kontich en Wilrijk. Begin jaren 70 werd spoorlijn 25A opgebroken.
|
DE TUNNELS
Eigenlijk zijn het onderdoorgangen onder de andere sporen (zie schema hierboven). Maar ze zien er wel uit als echte tunnels. T1 op het schema is de enkelsporige tunnel van lijn 27B (spoor A richting Antwerpen) onder de hoofdlijnen door. Dit spoor is geëlektrificeerd en nog steeds in gebruik. Deze tunnel is dan ook gevaarlijk en strikt verboden voor onbevoegden.
Tunnel onder de lijnen 25-27 (T2) (9 april 2009)
|
Dubbele tunnel (T2) - links doorgang naar de tweelingtunnel (hieronder)
T2/T2' zijn de portalen van de twee enkelsporige tunnelkokers onder beide hoofdlijnen (25-27). Na opbraak van lijn 25A bleven ze decennia lang ongebruikt maar intact. Vandaag zijn deze tunnelportalen grotendeels volgestort, maar blijven van buitenaf nog heel gedeeltelijk zichtbaar. Dankzij de ruime portieken op de zijflanken en tussen beide kokers onderling (zie foto's) zijn deze laatste nog niet van de buitenwereld afgesloten.
|
De enkelsporige tunnel T3 (hieronder) was een onderdeel van de ongelijkgrondse vertakking waar beide armen van lijn 25A bijeenkwamen. Een opmerkelijke opstelling als je weet dat de vertakking met de lijnen 27 & 27B telkens gelijkgronds gebeurde.
Thans verdwenen tunnel op lijn 25A (T3) (26 maart 1987)
|
Dezelfde tunnel (T3), met in de verte de berm van lijn 27 (26 maart 1987)
|
Hoewel de sporen bovenop deze tunnel al langer uitgebroken waren bleef dit bouwsel decennia lang intact. In 1987 stond het nog recht, en werd (vermoedelijk) in de loop van de jaren 90 afgebroken. Vandaag is hiervan niets meer terug te vinden en de opgehoogde bermen zijn voor een groot deel afgegraven, ook verderop op dit oude spoortracé.
PRAKTISCH
Komende van Mechelen via de Liersesteenweg (of van bushalte Meerminnenstraat op lijn 552) volg je de Duivenstraat tot aan de verdwenen brug van lijn 25A op de grens met Katelijne-Waver, vlak voor de brug onder de lijnen 27 en 25. Linksaf heb je een zandweg die in noordelijke richting loopt, langs de oude bedding van lijn 25A, tot even voor de N15 die het landschap aldaar grondig omgewoeld heeft. Onderweg kom je vlakbij het grotendeels dichtgegooide maar herkenbare noordwestelijk portaal (T2') van de dubbele tunnel.
Volg verder de Duivenstraat richting Katelijne, onder de spoorbrug door. Op het einde van de lus over lijn 27B passeer je rakelings langs de verdwenen oostelijke vertakking op deze lijn en ontwaar je wat verder, onder de lijnen 25-27, de bovenkant van de (bijna) dichtgegooide zuidoostelijke portalen van de oude lijn 25A.
Komende van Mechelen via de Liersesteenweg (of van bushalte Meerminnenstraat op lijn 552) volg je de Duivenstraat tot aan de verdwenen brug van lijn 25A op de grens met Katelijne-Waver, vlak voor de brug onder de lijnen 27 en 25. Linksaf heb je een zandweg die in noordelijke richting loopt, langs de oude bedding van lijn 25A, tot even voor de N15 die het landschap aldaar grondig omgewoeld heeft. Onderweg kom je vlakbij het grotendeels dichtgegooide maar herkenbare noordwestelijk portaal (T2') van de dubbele tunnel.
Volg verder de Duivenstraat richting Katelijne, onder de spoorbrug door. Op het einde van de lus over lijn 27B passeer je rakelings langs de verdwenen oostelijke vertakking op deze lijn en ontwaar je wat verder, onder de lijnen 25-27, de bovenkant van de (bijna) dichtgegooide zuidoostelijke portalen van de oude lijn 25A.
le COL DES CROIX
Chemins de Fer Vicinaux de la Haute-Saône, oude postkaarten uit een ver verleden, met van links naar rechts: departementaal treintje op weg naar de tunnel - het bijna afgewerkte zuidportaal (kant Haute-Saône) - het opvallende noordportaal (zie verder) met een terugrit naar Haut-du-Them.
de gauche à droite: convoi départemental en route vers le tunnel (Haute-Saône) - le portail sud presque achevé - le curieux portail côté nord
|
|
|
|
Een spoorwegtunnel dwars door de berg, zoals er in dergelijke streken wel meer zijn, maar niet of amper in de Vogezen. Vandaag vind je er wel enkele tunnels in en rond de vallei van de Zorn, op de hoofdlijn naar Strasbourg, met daar vlakbij de recente TGV-tunnels. Maar verder zal je ze vergeefs zoeken – op de onlangs opgeknapte tunnel van Lubine na, helemaal op de rand. De dwarstunnel van Ste-Marie daar vlakbij werd in de jaren 70 gekaapt voor een wegtunnel, en zoals we weten werd de grote tunnel van Urbès nooit afgewerkt. Niet ver van deze laatste ligt nog een tunnel, zo goed als onbekend, metersporig en toch nog zo’n 1087 m lang. Hij werd in 1912 geopend om de departementale lijn uit Lure door te trekken van Haut-du-Them (Haute-Saône) naar Le Thillot (Vosges), alwaar aansluiting met de toenmalige ‘grote’ spoorweg naar Epinal, uitgerekend degene die vergeefs heeft moeten wachten op de tunnel van Urbès.
|
|
|
|
Deze tunnel nu, onder de Col des Croix en het Fort van Château-Lambert, werd al einde 1937 opgegeven, gelijk met zowat het hele departementale (buurt)spoorwegnet van de Haute-Saône. Tot in 1962 bleef hij echter toegankelijk voor sensatiezoekers en op avontuur beluste wandelaars, waarna hij werd afgesloten en ingericht als drinkwaterwinning, zoals voordien al het geval was met zijn grote buur bij Urbès.
Zo bekeken een niet eens zo uitzonderlijk kunstwerk. Tot je via het bospad langsheen de diepe spoorwegsleuf (hierboven links) naar omhoog klimt, tot boven het zuidelijke tunnelportaal. Daar sta je ineens voor drie recent dichtgemetselde tunneltjes, mooi naast elkaar, twee van hen met een obligate opening voor het vleermuizenvolkje (alle foto's 3 juli 2017). |
|
Blijkt nu dat elk tunneltje toegang geeft tot een springkamer: de middelste vlak boven het tunnelgewelf, de twee andere, bereikbaar via een trap, elk aan een kant van de tunnel. Zo te zien hebben de tunnelbouwers, de immer militair-strategische ligging van het Vogezenmassief indachtig, geen enkel risico willen nemen. En of dat allemaal nog niet voldoende was, hebben ze aan de andere kant, boven het noordportaal, precies dezelfde opstelling voorzien (hieronder). Je kon maar nooit weten…
|
Hierboven een van de springkamers naast de tunnel, vlakbij het noordportaal, en de trap ernaartoe (doc. ITFF)
Wel spijtig dat we niet tot daar geraakt zijn, vooral omdat ons verzekerd was dat men de tunnelsleuf aldaar had dichtgegooid. Wat naderhand slechts gedeeltelijk het geval bleek (foto’s en info ITFF). En zo kwamen we ook niet te weten of de drie springkamers daarboven inmiddels werden afgesloten zoals aan de andere kant. Uniek dit alles? Misschien niet, maar toch wel hoogst merkwaardig.
|
|
Le massif des Vosges n'est guère riche en tunnels ferroviaires, et encore. Que l'on pense à celui de Ste-Marie, transformé en ouvrage routier, ou à celui d'Urbès, resté inachevé. Celui-ci, long de 1087 m et un des moins connus, fut creusé sous le Col des Croix pour les CFV de la Haute-Saône. Ouvert en 1912 entre Haut-du-Them et Le Thillot, il, passe des Vosges Saônoises à la haute vallée de la Moselle avec la ligne du 'grand' chemin de fer d'Epinal à Bussang, à deux pas du tunnel d'Urbès. Abandonné fin 1937, il est aujourd'hui fermé et aménagé pour le captage d'eau potable. Ce qui le marque, c'est son gabarit réduit, mais encore plus le dispositif prévu au-dessus de chacun de ses portails: trois petites galeries aboutissant chacune à un fourneau de minage, celui du milieu au-dessus du tunnel, les deux autres situés plus bas, de part et d'autre de celui-ci (info ITFF). Décidément, vu le rôle stratégique du massif des Vosges, on n'a vraiment rien voulu laisser au hasard. |