Oude kanalen van de BORINAGE |
Anciens canaux du Borinage |
Van Blaton naar PommeroeulBlaton, deelgemeente van Bernissart, aan de rand van de Borinage, was destijds een knooppunt van spoorlijnen in vijf richtingen, maar ook van evenveel kanaalarmen. Dat laatste is het vandaag nog steeds, al zijn twee van die vijf kanalen al langer buiten gebruik, maar daarom nog niet helemaal verdwenen. Die twee vormden samen het 25 km lange kanaal van Pommeroeul naar Antoing, aangelegd tijdens het Hollandse bewind als verbinding tussen het steenkoolbekken van de Borinage en de Schelde. Dit om de ‘omweg’ over Frankrijk via het pas voltooide kanaal Mons-Condé en de bijhorende tolheffingen te omzeilen. 130 jaar lang stelde deze waterweg het redelijk goed, tot hij uiteindelijk moest wijken voor het plusminus parallelle kanaal van Nimy naar Péronnes (eveneens aan de Schelde) dat vanaf WO II werd aangelegd, zij het voor binnenschepen tot 1350 ton. |
BLATON (Grande Bruyère) - sluis nr.5 (29 januari 2008)
|
Deze verkenning beperkt zich tot het 5 km lange vak Pommeroeul-Blaton van de oorspronkelijke waterweg, dat na de gedeeltelijke demping van het kanaal Mons-Condé rond 1970 nog amper gebruikt werd, o.m. door de steenkoolmijn Hensies-Pommeroeul. Pas na de sluiting van deze mijn in maart 1976 werd dit kanaalvak definitief opgegeven om plaats te ruimen voor de nieuwe maar vrijwel nooit gebruikte verbinding tussen het kanaal Nimy-Péronnes en de Franse grens (zie verder bij Pommeroeul-Hensies). En terwijl de sluisnummers oplopen vanaf Pommeroeul, starten we deze verkenning andersom, vanop het hoogste punt, sluis nr.5 tussen Blaton en Bernissart (foto's hierboven en hierna).
|
Le canal de Pommeroeul à l’Escaut (Antoing), long de 25 km et construit sous le régime Hollandais afin d’éviter passage et redevances en territoire Français, dut finalement céder le pas au canal plus ou moins parallèle de Nimy à Péronnes, construit au lendemain de la dernière guerre au gabarit de 1350 tonnes. La section qui nous intéresse, de Pommeroeul à Blaton, fait 5 km et compte 5 écluses. A peine utilisée après l’abandon du canal de Mons à Condé, elle fut déclassée en 1976 afin de permettre la construction du canal à grand gabarit de Pommeroeul à la frontière Française, lui-même inutilisé à ce jour (voir ci-après). Nous explorons l’ancien canal depuis le bief supérieur, près de l’écluse n°5 de la Grande Bruyère, entre Blaton et Bernissart. |
|
van BLATON (Grande Bruyère) naar HARCHIES
|
en verder naar POMMEROEUL (zie hierna)
|
|
|
Met de site van sluis nr.5, vlakbij de oude spoorwegbrug - waarop de eerste foto gemaakt werd - maakten we vroeger al even kennis bij de verkenning van de voormalige spoorlijn nr.80 uit Bernissart. De sluis zelf ziet er nog gebruikt uit, maar fungeert enkel nog als een soort droogdok, zij het heel sporadisch. De onderste sluisdeur is trouwens al lang vervangen door een houten versperring (foto's hierboven, 25 januari 2016).
L'écluse n°5 n'est plus en service, malgré les apparences, mais fonctionne sporadiquement comme une sorte de cale sèche.
L'écluse n°5 n'est plus en service, malgré les apparences, mais fonctionne sporadiquement comme une sorte de cale sèche.
Panoramisch overzicht van het verlaten kanaal van op de brug van lijn 80, met achter elkaar de sluizen nr.4, 3 en 2
- en heel in de verte, amper zichtbaar wegens de lage zonnestand, ook nog sluis nr.1 (25 januari 2016)
Belle enfilée des 4 autres écluses, la n°1 à peine visible tout au fond.
- en heel in de verte, amper zichtbaar wegens de lage zonnestand, ook nog sluis nr.1 (25 januari 2016)
Belle enfilée des 4 autres écluses, la n°1 à peine visible tout au fond.
|
|
|
VAN SLUIS NAAR SLUIS [a] van nr.3 naar nr.4 - [b] van nr.4 naar nr.3 - [c] overzicht nrs.3 en 4 (en nr.5 achter de spoorbrug) van op sluis nr.2
|
|
SLUIS NR.3 [a] met de ruïnes van het oude pompgebouw - [b] oversteken op eigen risico... (25 januari 2016)
|
|
SLUIS NR.2 [a] richting Blaton - [b] richting Pommeroeul (25 januari 2016)
|
|
|
en tenslotte SLUIS NR.1, met van daaruit nog een laatste vergezicht naar sluis nr.2, richting Blaton (22 oktober 2011)
Met sluis nr.1 sluiten we het meest spectaculaire deel van dit kanaal af. Hierover vind je trouwens ook elders heel wat foto's.
Is hiermee dan alles getoond en gezegd? Verre van. Want voorbij sluis nr.1 kom je ineens terecht in het begroeide kanaalgedeelte, waar al dat water geleidelijk verdwijnt naar de vlakbij gelegen moerassen van het natuurgebied 'Les Marais d' Harchies'. Deze is ons niet onbekend, want de moerassen rond de voormalige steenkoolmijn 'Hensies-Pommeroeul' maken daar ook deel van uit, samen met het vervolg van het oude kanaal dat we bij een volgende gelegenheid zullen gaan verkennen.
Is hiermee dan alles getoond en gezegd? Verre van. Want voorbij sluis nr.1 kom je ineens terecht in het begroeide kanaalgedeelte, waar al dat water geleidelijk verdwijnt naar de vlakbij gelegen moerassen van het natuurgebied 'Les Marais d' Harchies'. Deze is ons niet onbekend, want de moerassen rond de voormalige steenkoolmijn 'Hensies-Pommeroeul' maken daar ook deel van uit, samen met het vervolg van het oude kanaal dat we bij een volgende gelegenheid zullen gaan verkennen.
|
van HARCHIES naar POMMEROEUL
Eens voorbij de sluis van Harchies komen we in een heel andere wereld terecht. Daar waar het bovenstuk van het kanaal (sluizen 5 tot 1) helemaal open is, met mooie vergezichten in de lengte en ook rondom, zijn de bermen van het lange benedenvak grotendeels begroeid en is het kanaal zelf grotendeels aan het oog onttrokken, tenzij je een van de jaagpaden volgt. Neem nu het westelijke jaagpad (foto hieronder, 22 oktober 2011). Maar reeds 350 meter voorbij sluis nr.1 heeft deze in de jaren 80 plaats moeten ruimen voor een nieuwe verbindingsweg tussen Bernissart en Pommeroeul. De welluidende naam “Chemin de la Nature” ten spijt, is deze asfaltbaan op amper een paar meter naast het kanaal geen pretje om te volgen, al was het maar door het voorbijrazende wegverkeer.
|
het kanaal voorbij sluis nr.1 (7 februari 2020)
|
|
|
|
Au-delà de l'écluse n°1 (Harchies) nous pénétrons dans un autre monde, où les berges du canal se cachent derrière la végétation. Un des halages a cédé le pas à une nouvelle route, appelée ironiquement le 'Chemin de la Nature' mais où le trafic n'incite guère à s'y balader. Une première interruption nous permet de rejoindre l'autre bord et de poursuivre la randonnée, le halage devenu sentier peu après se faufilant le long des berges et frôlant quelques vestiges de l'ancien charbonnage d'Harchies. Au-delà, une nouvelle interruption permet à l'asphalte de cette route 'de la Nature' de traverser l'ancien canal à pieds secs.
|
|
Dan maar het oostelijke jaagpad gevolgd, meteen bereikbaar vanaf sluis nr.1, of nog 250 meter verder, waar het kanaal versperd is en beide jaagpaden onderling verbonden zijn (2e foto hierboven, 7 februari 2020) – meteen ook het einde van het westelijke jaagpad. Een overloop doorheen deze dwarsverbinding voorziet het kanaal verderop van het nodige water. Deze is vrij gemakkelijk te volgen, ook wanneer het oude jaagpad 500 meter verderop overgaat in een smal voetpad. Dit is veruit het interessantste traject, want deze loopt rakelings langs restanten van de steenkoolmijn van Harchies, met naar het einde toe, 650 meter verder, een gedeeltelijk overgroeide laadkaai met een oude controlepost(foto's 7 februari 2020). |
|
|
|
|
Wat verder komen we aan een overbrugging waarop destijds een smalspoortje moet gelopen hebben voor het dumpen van de schisten in de moerassen daar rondom – vandaag het uitgestrekte natuurgebied “Les Marais d’Harchies”.
|
Op deze plek is het kanaal dichtgegooid (hierboven, op 7 februari 2020) om de “Chemin de la Nature” en zijn weinig (milieu)vriendelijk verkeer in een wijde bocht ongehinderd door te laten.
|
Aan de overkant, 150 meter verderop, vind je het oude kanaal terug, maar nu zonder water, althans in het begin, en grotendeels dichtgegroeid. Dit droge gedeelte geeft je een idee hoe diep de kanaalsleuf wel was. Hier vind je het westelijke jaagpad terug, maar als voor het publiek afgesloten deel van het natuurgebied. Geen nood, het andere jaagpad is er ook nog, ook hier vrij toegankelijk voor wandelaars. Onderweg vind je hier en daar nog een meerpaal voor de binnenscheepvaart (8 maart 2019).
|
|
|
Verder langsheen het nu grotendeels opgedroogde kanaal - [1] het oostelijke jaagpad [2] de oude bedding [3] het afgesloten westelijke jaagpad
Wat verder ligt de kanaalbodem nog onder water (hiernaast op 29 januari 2008), al is dit 'vochtige' gedeelte als gevolg van de droge zomers geleidelijk gekrompen tot hooguit 750 meter. Al bij al een mooie maar wat eentonige wandeling, kaarsrecht langs het oude kanaaltracé, tot het abrupte einde 1600 meter verder, vlakbij de verdwenen 'Pont Cocu'. Daar lag destijds een hefbrug op de Chaussée Brunehault, de oude heirbaan naar Bavai. Wat verder loopt het brede en voorlopig niet-gebruikte kanaal Pommeroeul-Hensies (zie verder), dwars op het oude kanaaltracé waarvan je het eindstuk vergeefs zult zoeken.
|
|
het kanaal bij Pommeroeul en het oostelijke jaagpad vlakbij de 'Pont Cocu' (29 januari 2008)
|
Ayant traversé ce soi-disant 'Chemin de la Nature', nous retrouvons l'ancien canal, totalement envahi par la végétation et le lit mis à sec, du moins au début. Un des halages nous permet toutefois de poursuivre la randonnée, tout en longeant la réserve naturelle des Marais d'Harchies, l'autre côté étant barré, évidemment. Quelques bornes d'attache nous rappellent la présence de ce canal déchu, dont le fond toujours humide s'est rétréci au fil des années de sécheresse. C'est en suivant cette longue ligne droite (1600 m) que l'on atteint le site du 'Pont Cocu' où jadis la Chaussée Brunehault traversait le canal sur un pont-levis, disparu lui aussi. |
(wordt vervolgd - à suivre)
Van Pommeroeul naar Hensies
|
|
|
|
|
Grootse kunstwerken, machtige sluizen, weidse watervlakken, en dat voor een kanaal van 3000 ton. En toch zie je hier niet de minste trafiek,
|
HENSIES
|
|
Het kanaal Pommeroeul-Condé ter hoogte van de oude steenkoolmijn Hensies-Pommeroeul, en kort daarop de sluis van Hensies (27 sept. 2018)
|
En precies daar wringt het schoentje, pal op de Franse grens. Want, te oordelen naar de luchtfoto’s en ook de situatie ter plaatse, werd de verbinding tussen beide kanaaldelen nauwelijks afgewerkt. Erger, doordat aan de grens het afleidingskanaal van de rivier de Haine rechtstreeks in het Franse kanaal uitmondt is deze bij gebrek aan trafiek en aan onderhoud geleidelijk gaan dichtslibben. Ten langen leste werd het nieuwe kanaalgedeelte in 1992 officieel op non-actief gezet, ook al had het voordien nooit enige trafiek van betekenis gekend. Zo is het al meer dan 25 jaar een spookkanaal, met twee werkloze sluizen (Pommeroeul en Hensies) en dito controleposten, deze van Hensies zelfs volledig dichtgespijkerd wegens vandalisme.
|
|
DE SLUIS VAN HENSIES
|
Vlak achter de sluis, pal op de grens, de 'overgang' naar het Franse kanaalgedeelte, waar we ons moeilijk enige scheepvaart kunnen inbeelden. Rechts in beeld de onlangs aangevatte verbredings-werken (27 sept. 2018), met heel in de verte de brug van St-Aybert.
|
ST-AYBERT
ST-AYBERT - De brug over het kanaal op 21 oktober 2011, vandaag afgesloten als gevolg van de werkzaamheden
|
Het aangeslibde kanaal richting Condé vanop de thans afgesloten brug van St-Aybert (21 oktober 2011)
|
Pas in 2017 werd met de regio Hauts-de-France een akkoord bereikt om de aanslibbing weg te werken en beide kanaalgedeelten op elkaar af te stemmen met het oog op een toename van het goederenvervoer te water, en aldus vanuit Frankrijk de grote omweg via de Schelde, Péronnes en Blaton af te snijden. Onlangs zijn de werken dan ook gestart om het Franse gedeelte op zijn beurt op 3000 ton te brengen. Deze zullen tot 2026 duren, al zou de heropening al voorzien zijn voor 2022, in principe toch.
NOOT – het afleidingskanaal van de Haine, dat parallel loopt met het huidige kanaal, althans in België, moet je niet verwarren met het oorspronkelijke kanaal Mons-Condé.
NOOT – het afleidingskanaal van de Haine, dat parallel loopt met het huidige kanaal, althans in België, moet je niet verwarren met het oorspronkelijke kanaal Mons-Condé.
|
LE CANAL DE POMMEROEUL A HENSIES
Lorsque la partie belge du canal de Mons à Condé fut comblée pour y aménager l’autoroute E19, une liaison fut établie entre le canal Nimy-Péronnes et la partie Française grâce à un nouveau canal, de Pommeroeul à Hensies. Prévu pour 3000 tonnes, ce mastodonte d’à peine 6 km resta toutefois bien isolé, aucune des voies d’eau y aboutissant ne dépassant les 1350 tonnes, dont la section Française vers Condé. Et c’est là que la bât blesse. Car sur les photos aériennes il apparaît que la jonction entre les deux sections n’ait pas été achevée, ou peu s’en faut, rendant le trafic de bout en bout bien aléatoire. De plus, à hauteur de la frontière, le canal de dérivation de la Haine se jette sans plus dans la section vers Condé, enclenchant ainsi son enlisement par manque de trafic et d’entretien. Finalement, en 1992 le nouveau canal avec ses deux grandes écluses (Pommeroeul et Hensies), à peine utilisé, fut déclaré impraticable, et ce depuis plus de 25 ans déjà. Ce n’est qu’en 2017, grâce à de nouvelles perspectives de trafic, qu’un accord fut enfin conclu avec la région Hauts-de-France afin de réaménager la section Française en vue d’un itiniraire plus direct vers Charleroi et au-delà. Depuis, les travaux engagés portent avant tout sur l’élargissement à 3000 tonnes côté Français, pour une mise en service dès 2022 (?), la fin des travaux étant prévue vers 2026 seulement. ATTENTION – ne pas confondre le canal de dérivation de la Haine, strictement parallèle au canal actuel et en territoire Belge, avec l'ancien canal de Mons à Condé. |