van Trazegnies naar Luttre |
(lijn 122*)
|
Textes français
au bas de la page |
en de vergeten industrielijn van Courcelles (Fosses) naar La Chaussée
|
Er is bitter weinig geweten over deze reeds in 1933-34 verdwenen spoorlijn, tot en met de precieze ligging van de twee tussenstops: Trazegnies (Nord) en Pont-à-Celles (Sud). Zelfs haar lijnnummer schijnt men te willen vergeten (122), allicht omdat deze in 1940 ‘gerecupereerd’ werd voor het baanvak Geraardsbergen-Melle van lijn 123. Het Spoorboekje van 1931 en de toenmalige netkaarten zijn hierover nochtans duidelijk genoeg.
(om verwarring met de huidige lijn 122 te voorkomen gebruiken we 122* als lijnnummer) Opmerkelijk nog hoe deze spoorlijn enkele gelijkenissen vertoont met het baanvak Jumet-Courcelles van lijn 121: aangelegd in dezelfde periode (ca. 1880) als onderdeel van hetzelfde project (spoorwegring rond Charleroi), vroegtijdig verdwenen (resp. 1933 en 1940), moeilijk te achterhalen ligging van de tussenstops, en bij elk van beide de connectie met een parallel verlopende industrielijn. Deze laatste komt verder aan bod, onderaan deze pagina. Wat de bediening betreft geeft het Spoorboekje van 1931 amper 3 à 4 treinen per dag (zie hierna), ook in het weekend, op één na allemaal afkomstig van of met bestemming Manage via de lijnen 113 (Piéton) en 120 (later 112A). Beide tussenstops werden toen al niet meer bediend, naar verluidt al sinds WO I, al werd Trazegnies (Nord) officieel pas in 1921 opgegeven, en Pont-à-Celles (Sud) zelfs 5 jaar later.
|
TRAZEGNIES vertakking en trambrug (18 februari 1983)
|
|
In 1934 werd het spoor uitgebroken vanaf de aansluiting naar de steenkoolmijn Courcelles-Nord tot voorbij Pont-à-Celles (Sud). Deze mijn werd verder bediend vanuit Trazegnies, via een reststuk van amper 1 km. Deze kreeg het lijnnummer 112C. Rond 1960 werd dit ineens 249, en bleef in dienst tot ca. 1980. Pas iIn 1989 werd het opgebroken, samen met lijn 112A (ex-120). Aan het andere uiteinde, kant Luttre, bleef het laatste baanvak eveneens bewaard, zij het in heel bijzondere omstandigheden (zie verder).
|
|
van Trazegnies naar Trazegnies (Nord)
|
(2,75 km)
|
|
De site van de vertakking vlak na de verdwenen overweg aan het station Trazegnies is vandaag ingenomen door een meubelzaak en zo goed als onherkenbaar, mede door het verdwijnen van de trambrug daar vlak boven. Tot de volgende overweg (Rue du Fichaux) is het tracé nog zichtbaar maar begroeid (hierna, op 18 januari 2019) of hier en daar ingenomen door de achtertuintjes van aanpalende woningen.
TRAZEGNIES Rue du Fichaux (18 februari 1983)
|
TRAZEGNIES vertakking - links lijn 112A (ex-120) (18 februari 1983)
Vanaf de Rue du Fichaux is het tracé vrij, zij het over amper 200 meter, en gemakkelijk te volgen van op de naastliggende Rue Verte (foto hierboven), tot even voor het overweghuisje van de Rue de Gosselies waar destijds tram 80-82 passeerde.
|
|
|
Voorbij deze eveneens verdwenen overweg is lijn 122* over zo'n 1600 meter goed te volgen van op de naastliggende veldweg, pal naast het oude spoorwegtracé (Rue Notre-Dame de Grâces). Pas voorbij de voormalige aftakking naar Courcelles-Nord (300 m voorbij de overweg) vind je de lage berm van de spoorlijn terug (hierboven rechts, 8 februari 2018). Maar vanaf de grote bocht voor de gedeeltelijk afgevlakte terril (hieronder links) liep de spoorwegbedding in een sleuf die na de sluiting ingepalmd werd door de storthoop van het naastliggende mijnbedrijf. En dus, waar je verderop meent een spoorwegberm te zien (hieronder rechts) is dat niet anders dan een ophoping aan de voet van de terril die de sleuf op die plek volledig heeft toegedekt.
|
|
Dit is ook het geval bij het naderen van de Avenue de Wallonie, waar de spoorlijn destijds onderdoor liep, met aan weerskanten een ingraving. Vandaag is dit alles opgevuld en zie je slechts een ophoping (hieronder links, met woonhuis).
Door deze brug bevond de stopplaats Trazegnies (Nord) zich niet langs deze verkeersader, maar op ruim 300 meter ervan, en enkel toegankelijk via een smal zijstraatje, de Rue Fonds de Corbeau. Geen wonder dat deze stopplaats weinig volk trok. Wel staat het wachthuisje er nog, vandaag mooi gerestaureerd en bewoond (foto hieronder).
Door deze brug bevond de stopplaats Trazegnies (Nord) zich niet langs deze verkeersader, maar op ruim 300 meter ervan, en enkel toegankelijk via een smal zijstraatje, de Rue Fonds de Corbeau. Geen wonder dat deze stopplaats weinig volk trok. Wel staat het wachthuisje er nog, vandaag mooi gerestaureerd en bewoond (foto hieronder).
de spoorwegsleuf (hier links) is nu volledig toegedekt
|
TRAZEGNIES (NORD), aan de Rue Fonds de Corbeau - 8 februari 2018
|
|
verder naar Pont-à-Celles (Sud)
|
(2,60 km)
|
|
Tegenwoordig lijkt Trazegnies (Nord) wel een eindpunt. Het zijstraatje loopt er dood en je kunt echt niet verder omdat het gebied daarachter volledig is ingenomen door het Parc d’Activités Economiques (PAE) van Courcelles, een immense bedrijvenzone die aanleunt bij de E42, de Autoroute de Wallonie. Er is geen doorkomen aan, zelfs niet de minste doorgang tussen twee bedrijven in. Dan maar terug, voor een trip van 2,5 km om voorbij de autoweg terug aan te knopen met het spoorwegtracé, in vogelvlucht hooguit 500 m verder. Veel zul je daar wel niet aan hebben, tenzij een kort stukje modderbedding van hooguit 100 m - de enige plek waar de spoorwegzate vrij toegankelijk is (foto hiernaast). Verderop is het oude tracé duidelijk afgetekend in het landschap en zo goed als intact, al is hier evenmin doorkomen aan door de dichte vegetatie die ruim 80 jaar de tijd kreeg om de spoorwegbedding volledig in te palmen (hierna).
|
|
Enige lichtpunt, het overweghuisje van de Rue Trieu-Braibant (hieronder), dat soms verkeerdelijk wordt voorgesteld als de halte Pont-à-Celles (Sud). Nee dus. Steek de voormalige overweg over, en je komt wat verder op de kaarsrechte Rue de la Chaussée of Chaussée Brunehaut, de antieke Romeinse heirbaan van Tongeren naar Bavay die evenmin ontzien werd door de E42.
TRIEU-BRAIBANT - links in de verte, een gegazonneerd stukje spoorwegberm
|
Rue Trieu-Braibant (30 januari 2014)
|
Tussenin het volledig dichtgegroeide spoorwegtracé, nog steeds onmogelijk te volgen tenzij van op het aanliggende akkerland (hieronder links). Zowat 1 km verder werd de brug over de Rue de l’Ecluse destijds afgebroken om deze smalle weg te kunnen verbreden tot een met momenten druk bereden sluipweg. 80 jaar na datum is de spoordijk aldaar nog steeds goed zichtbaar in het landschap, tot vlak voor de halte Pont-à-Celles (Sud).
in de verte het OW-huisje van de Rue Trieu-Braibant (23 maart 2018)
|
de oude spoorwegberm aan de Rue de l'Ecluse
|
|
Pont-à-Celles (Sud) - Luttre
|
(2,00 km)
|
|
Van de halte Pont-à-Celles (Sud) tot het station Luttre is het nog 2 km, waarvan het eindstuk parallel loopt met lijn 124 Brussel-Charleroi. Kort na de sluiting in 1933 (of 1934) werd het spoor uitgebroken, maar helemaal zeker is dat niet. Want in diezelfde periode, of niet zoveel later, startte men met de aanleg van lijn 124A van Luttre naar Charleroi-Sud, vlak naast lijn 124. Hiervoor moest deze laatste wat opgeschoven worden, waardoor de aftakking van lijn 119 richting Gosselies (hiernaast, groene kleur) wegens het hoogteverschil niet langer mogelijk was.
Om dit op te lossen kreeg lijn 119 een nieuw tracé dat gedeeltelijk op de bedding van lijn 122* werd aangelegd, tot 400 m voor de halte Pont-à-Celles (Sud) (oranje kleur). Aldus werd de verlaten lijn 122* (rood) over een afstand van 1600 meter een onderdeel van lijn 119. |
|
|
HET NIEUWE BAANVAK VAN LIJN 119
Het nieuwe tracé van lijn 119 dat kort voor WO ll tot stand kwam was in hoofdzaak bedoeld om het hoogteverschil met de lijnen 124A en 124A te overbruggen, en vormde aldus een fly-over over beide lijnen (blauwe kleur), vlakbij de stopplaats La Chaussée. Te oordelen naar de breedte van de brug over de Rue Larmoulin werd het nieuwe baanvak op enkelspoor aangelegd, daar waar lijn 119 oorspronkelijk dubbelsporig was, al waren de bruggenhoofden van de nieuwe kunstwerken telkens voor dubbelspoor voorzien. In 1953 moest de nieuwe fly-over echter wijken voor de verbreding en rechttrekking van het Kanaal Brussel-Charleroi tussen Luttre en Roux. Ook de vroegere aftakking van lijn 119 werd hierbij volledig van de kaart geveegd. Meteen het doodvonnis van lijn 119 die verderop evenwel behouden bleef vanaf Viesville, later Thiméon, zij het enkel voor goederen. Het eindstuk van lijn 122* uit Trazegnies en het nieuw aangelegde baanvak van de fly-over bleven echter gespaard, zij het voor de bediening van een grote stortplaats tussen deze laatste en het oude kanaaltracé. Rond 1980 was de plek echter volgestort. Vandaag is dit terrein een weiland waarvan een van de afsluitingen langsheen het verdwenen tracé van de fly-over ligt (hiernaast) tot aan het oude en intussen gedempte kanaal, waar de spoorwegbrug nog aanwezig is (hieronder). Ook de brug over de lijnen 124A/124, waaraan de bovenleiding was bevestigd, bleef 60 jaar lang ter plaatse, om einde 2015 dan toch te worden afgebroken. 
Lijn 119 (fly-over) - het gedempte kanaal onder de spoorwegbrug (30 januari 2014)
|
Pont-à-Celles (Sud) - deze afsluiting volgt mooi het 'nieuwe' tracé van lijn 119 tussen de oude stortplaatsen in (23 maart 2018)
Lijn 119 (fly-over) - de brug over het oude kanaal...
...en die over de lijnen 124A/124 in 2014 (afgebroken einde 2015)
|
|
Ook tussen het nieuwe tracé en dat van lijn 122* werd er gestort, tot vlak tegen het haltegebouw van Pont-à-Celles (Sud) dat als het ware ingekapseld is door het thans toegedekte stort (foto hieronder). Van het stort zelf zijn nog vage restanten te zien vlak tegen de brug over het voormalige kanaal. Aan straatkant, even opzij van de Rue de la Chaussée (hiernaast), is de halte zelf alleen nog herkenbaar aan de vorm van het gebouw terwijl alle vensters er zijn dichtgemetseld en de gevel jaren geleden volledig herschilderd werd. Het eindstuk van lijn 122* (later 119) bestaat nog steeds, als kopspoor van het station Luttre, tot aan de brug over de Rue Larmoulin (Ferme du Cheval Blanc), naast lijn 124A (hieronder rechts), en is zelfs geëlektrificeerd!
PONT-A-CELLES (SUD) - wachtershuisje en spoorweghalte tegen elkaar gebouwd - ooit was daar een overweg, maar die is al lang verdwenen (23 maart 2018)
|
Pont-à-Celles (Sud) - de halte aan straatkant
Lijn 119/122* - het allerlaatste eindje
|
PONT-A-CELLES (SUD) / LA CHAUSSÉE - voormalig jaagpad langs het gedempte tracé van het oude kanaal naast de spoorwegberm van lijn 122* (30 januari 2014)
|
LARMOULIN - brug met kopspoor van lijn 122* (zie hierboven), later met nieuw brugdek als lijn 119, rechtover de Ferme du Blanc Cheval - daarachter de veel oudere brug van de lijnen 124A en 124
|
|
voor de vergeten industrielijn van Courcelles (Fosses) naar La Chaussée
zie verder, na de Franse tekst |
|
De Trazegnies à Luttre (ligne 122*)
Quoi que l’on en dise, la ligne de Trazegnies à Luttre, ouverte en 1879, portait bien le n°122 (et non 120), numéro attribué par après à la section Geraardsbergen-Melle de la ligne 123, jusqu’à nos jours. En 1931 la desserte voyageurs comprenait 3 à 4 parcours aller-retour journaliers, presque tous originaires de Manage et Pièton, et vice-versa, alors que les deux haltes intermédiaires ne survécurent pas à la guerre de 14-18, quoique officiellement abandonnées en 1921 pour Trazegnies(Nord) et 1926 pour Pont-à-Celles (Sud). La fermeture intervint en 1933, suivie du démontage un an plus tard, sauf le premier kilomètre au départ de Trazegnies, pour la desserte des Charbonnages de Courcelles-Nord sous le n°112C. Ce raccordement survécut à son tour à l’abandon de la houillère et reçut le n°249 au début des années 60, jusqu’au début des années 80, pour disparaître à son tour en 1989, simultanément au démontage de la ligne 112A (ex-120). Signalons encore la présence d’une ligne industrielle parallèle au départ de ce Charbonnage, et ce jusqu’aux abords de la halte de Pont-à-Celles (Sud). Nous y reviendrons plus tard, ainsi que sur le cas très particulier de la section terminale de cette ligne 122*. (afin d'éviter certaine confusion avec l'actuelle ligne 122 nous utilisons ici le numéro 122*) de Trazegnies à Trazegnies (Nord) (2,75 km)
Le site de la bifurcation près de la gare de Trazegnies, débarrassé du pont vicinal, est aujourd’hui occupé par un magasin de meubles. Au-delà, et jusqu’à la Rue du Fichaux, le tracé est toujours visible mais envahi par la végétation, sinon récupéré ça et là par les riverains. Ensuite la plate-forme est inoccupée sur 200 m, jusqu’aux abords de la maisonnette de la Rue de Gosselies.
vers Pont-à-Celles (Sud) (2,6 km)
Au-delà de Trazegnies (Nord), plus la moindre trace de l'ancienne ligne, le secteur étant totalement occupé par le Parc d’Activités Economiques (PAE) de Courcelles, littéralement collé à l'E42. Un détour de 2,5 km nous mène de l'autre côté de l'autoroute, où nous retrouvons l'assiette ferroviaire, à peine 500 m au-delà du point d'arrêt. Suit une portion boueuse de 100 m environ, après quoi l'ancien tracé, bien visible de loin, est totalement inaccessible, car envahi par une végétation très dense, et ce jusqu'aux abords de la halte de Pont-à-Celles (Sud). A mi-chemin toutefois, nous rencontrons une maisonnette de garde-barrières sur la Rue Trieu-Braibant, au-delà de laquelle nous rejoignons la longue Rue de la Chaussée (Brunehaut), l'antique voie Romaine vers Bavay. 1 km plus loin, le pont surplombant la Rue de l'Ecluse a disparu depuis belle lurette. A cet endroit, le talus ferroviaire est encore bien visible, quoique toujours inaccesible, et ce jusqu'à l'ancienne halte, 400 m plus loin.
L’extension du dépotoir de l’autre côté, vers l’ancienne ligne de Trazegnies, s’arrêta net en face de la halte de Pont-à-Celles (Sud), dont la bâtiment se voit aujourd’hui acculé à cette masse recouverte de terre. Enfin, détail curieux, l’amorce de l’ancienne ligne 122*/119 existe toujours et est même électrifiée, jusque sur le pont de la Rue Larmoulin, en face de la Ferme du Cheval Blanc, comme tiroir lointain (près d’un km) des voies accessoires de la gare de Luttre!
|
|
De vergeten industrielijn
van Courcelles (Fosses) naar La Chaussée Vlakbij Pont-à-Celles (Sud) en La Chaussée, op amper 200 meter van de voormalige lijn 122* uit Trazegnies, ligt een zo goed als vergeten spoorwegtracé dat daar grosso modo evenwijdig mee loopt en, sterker nog, een stuk ouder is dan zijn naaste buur. Wanneer precies deze lijn werd aangelegd zijn we niet te weten gekomen, maar op de topografische kaart van 1866 staat ze reeds ingetekend als aftakking van de huidige lijn 124, vlakbij de latere stopplaats La Chaussée, pas geopend in 1895. Ook op de kaart van 1879, waarop lijn 122* nog in aanleg is, vinden we deze spoorlijn terug. Amper 400 meter verder stak ze het toenmalige kanaal Brussel-Charleroi over ter hoogte van sluis nr.9 en diende voor de ontsluiting van de steenkoolmijnen van Courcelles Nord, een van de meest noordelijke van het bekken van Charleroi en meteen het feitelijke beginpunt van deze industrielijn.
|
|
De pas in 1879 geopende lijn 122* (zie hoger) liep rakelings langs deze mijnonderneming, die er meteen dankbaar gebruik van maakte om daarop aan te sluiten, en niet langer op hoofdlijn 124. Wel bleef dit industriespoor grotendeels in gebruik voor de bediening van een paar bedrijven die zich inmiddels daarlangs gevestigd hadden, en verviel alleen het eindstuk van 400 meter tussen het kanaal en het latere La Chaussée. Ter hoogte van sluis nr.9 bevond zich destijds een overslaginstallatie, wellicht tot het einde van de steenkoolontginning (datum ons onbekend), waarna de industrielijn vermoedelijk werd overgenomen door de NMBS. Toen in 1933-34 lijn 122* werd opgedoekt bleef vanuit Trazegnies een kort baanvak in dienst met het nummer 122C voor de aansluiting met deze mijnsite, die in spoorwegjargon de naam Courcelles (Fosses) kreeg, en begin de jaren 60 het nummer 249. Zo ook het reststuk van de industrielijn, ca. 2 km tot een bedrijf bij het gehucht Braibant, tot dit lijntje enkele jaren later voorgoed verdween.
|
|
|
|
Het eerste overweghuisje, aan de Rue du Nord (rechts het tracé uit Courcelles Fosses) en dat aan de Avenue de Wallonie (29 oktober 2019)
|
Evenals lijn 122* is dit al ruim een halve eeuw verlaten spoorwegtracé nog grotendeels zichtbaar in het landschap en op luchtfoto, en zelfs voor een deel toegankelijk. Samen met de verbinding met lijn 122* is het emplacement Courcelles (Fosses) grotendeels dichtgegroeid. Over de eerste 350 meter is de spoorwegbedding van de oude industrielijn echter zo goed als intact maar wel geprivatiseerd, tot de Rue du Nord. Op deze plek ligt een eerste overweghuisje, opvallend genoeg met de typische NMBS-architectuur. Vanaf dit punt is het oude tracé volledig dichtgegroeid. Amper 350 meter verder ligt een tweede huisje, aan de Avenue de Wallonie. Tot voorbij de E42 vormt het flink begroeide tracé de zuidoostelijke grens van het grote Parc d’Activités Economiques (PAE) dat tot vlak tegen de oude spoorwegberm werd aangelegd.
|
Het derde overweghuisje, aan de Rue du Grand Hamal (Braibant), met achteraan de huidige bedrijfsgebouwen (23 maart 2018)
|
|
|
|
Het tracé van de voormalige industrielijn in een uitgesproken landelijke omgeving, van het gehucht Braibant naar het oude kanaal
Pas bij het gehucht Braibant vinden we het oude tracé terug, gelijk met een derde overweghuisje. Paradoxaal genoeg is dit al langer verlaten baanvak mooi toegankelijk als veldweg en verderop als deels geasfalteerde binnenweg, tot aan het oude kanaal. Ook op het eindstuk, tot aan de thans verdwenen stopplaats La Chaussée, is het oude tracé nog gemakkelijk te volgen. Van de aansluiting zelf of van enig emplacement aldaar is echter niets meer terug te vinden.
Links het oude tracé vlak na het grotendeels gedempte kanaal. Achteraan de gebouwen van sluis nr.9 (29 oktober 2019).
|
140 jaar later is het oude spoorwegtracé nog steeds goed zichtbaar, hier vlakbij de voormalige stopplaats La Chaussée.
|
TOT SLOT
Wat hier zeker opvalt is de uitgesproken landelijke omgeving van beide spoorlijnen, vooral dan tussen de huidige E42 en het oude kanaal. Hierbij liggen de voormalige kolenmijnen van Courcelles Nord zowat aan de uiterste noordrand van het steenkoolbekken van Charleroi, vlak tegen het Brabants-Henegouwse leemplateau.
Merkwaardig: terwijl lijn 122* al na een halve eeuw weer dichtging (1879-1934), op de eerste kilometer na vanuit Trazegnies richting Courcelles (Fosses), bleef het laatst overgebleven baanvak van de industrielijn zowat een volle eeuw actief!
Wat hier zeker opvalt is de uitgesproken landelijke omgeving van beide spoorlijnen, vooral dan tussen de huidige E42 en het oude kanaal. Hierbij liggen de voormalige kolenmijnen van Courcelles Nord zowat aan de uiterste noordrand van het steenkoolbekken van Charleroi, vlak tegen het Brabants-Henegouwse leemplateau.
Merkwaardig: terwijl lijn 122* al na een halve eeuw weer dichtging (1879-1934), op de eerste kilometer na vanuit Trazegnies richting Courcelles (Fosses), bleef het laatst overgebleven baanvak van de industrielijn zowat een volle eeuw actief!
Wil je meer weten over de totstandkoming van dit dossier? Lees dan onze tussenstand van november 2019.
|
une ligne industrielle oubliée
de Coucelles (Fosses) à La Chaussée Bien avant la mise en service de la ligne 122* une ligne industrielle parallèle existait déjà, reliant les charbonnages de Courcelles Nord à la ligne 124 Bruxelles-Charleroi à hauteur de la future halte La Chaussée, ouverte en 1895 seulement. Peu avant cette jonction, la voie traversait le tracé aujourd’hui abandonné du canal Bruxelles-Charleroi à hauteur de l’écluse n°9. Dès l’ouverture de la ligne 122* en 1879, le charbonnage y fut directement raccordé, permettant ainsi de supprimer les derniers 400 mètres, entre le canal et la ligne 124. Le reste de la ligne resta cependant en service pour la desserte du rivage charbonnier près de l’écluse, ainsi que plusieurs raccordés en cours de route, jusqu’au début des années 60. Depuis, seule la desserte de l’ancien site charbonnier - sous la dénomination Courcelles (Fosses) - restait en service à partir de la section subsistante de la ligne 122* (voir plus haut), sous le numéro 249, et ce jusqu’au début des années 80. Actuellement, la majeure partie de cet ancien tracé reste bien visible sur photos aériennes, alors que la plate-forme ferroviaire est soit privatisée, soit envahie par la végétation jusqu’au-delà du Parc d’Activités Economiques (PAE). Toutefois, deux maisonnettes de garde-barrière existent toujours aux anciens PN de la Rue du Nord et de l’Avenue de Wallonie. Au-delà d’une troisième, au hameau Braibant, l’ancien tracé reste accessible, en grande partie comme chemin de campagne, jusqu’à l’ancienne écluse n°9 et même au-delà, jusqu’aux abords de la ligne 124. (122* = pour ne pas confondre avec l’actuelle ligne 122 Gent-Geraardsbergen) |
GERAADPLEEGDE BRONNEN (sources consultées)
Spoorboekje NMBS uit 1931
150 ans de rail à Charleroi (PFT/TSP, 1993)
Topografische kaarten (MGI/NGI) (1866, 1879, 1905 en 1964)
Luchtfoto 064 (Charleroi) uit 1952
Terreinonderzoek ter plaatse
Spoorboekje NMBS uit 1931
150 ans de rail à Charleroi (PFT/TSP, 1993)
Topografische kaarten (MGI/NGI) (1866, 1879, 1905 en 1964)
Luchtfoto 064 (Charleroi) uit 1952
Terreinonderzoek ter plaatse