BUURTSPOORWEGEN |
|
|
Onze zoektocht naar spoorse relicten heeft ons ook tal van overblijfselen van de voormalige buurtspoorwegen opgeleverd die we voortaan in deze aparte rubriek ‘Buurtspoorwegen’ onderbrengen. Let wel, met de nadruk op de restanten van dit ooit zo uitgestrekte spoorwegnet, en niet, zoals men zou kunnen denken, op het al dan niet bewaarde rollend materieel ervan. Daarover bestaan genoeg documenten en publicaties, uiteraard ook digitaal, al moeten we wel vaststellen dat de basisinfrastructuur van dit alles maar al te vaak onderbelicht blijft. Vandaar deze poging om, voor zover mogelijk, deze leemten wat op te vullen. In deze rubriek worden de door ons reeds gepubliceerde gegevens over de buurtspoorwegen gegroepeerd en verder aangevuld. Gelijk werden ook de bestaande dossiers hier ondergebracht, en zullen vanuit de huidige rubrieken zoals ‘oude tracés’, ‘tunnels’, ‘stations’, enz. de nodige links de continuïteit en de thematische samenhang zo goed mogelijk in stand trachten te houden. |
In eerste instantie vind je hierna een aantal BRUGGEN op het voormalige buurtnet, evenwel beperkt tot de oversteek van het 'grote' spoor, gevolgd door een paar losse items met betrekking tot de Buurtspoorwegen. Door het toenemende aantal items werd de oversteek van rivieren en kanalen samengebracht in een apart bestand 'BUURTSPOOR OVER HET WATER' ,
In bijlage, op een aantal aparte pagina's, vind je vooreerst ons almaar groeiende dossier over de OUDE STELPLAATSEN: in Vlaanderen, in Vlaams-Brabant, in West- en Oost-Vlaanderen, en verder in Wallonië, met de provincies Henegouwen, Waals-Brabant en Namur, Luik en Luxembourg. Gevolgd door de dossiers over de voormalige BUURTSPOORWEGSTATIONS, de vergeten buurtlijn van het NMBS-station NEUFVILLES naar de steengroeve van Clypot, de buurtspoorwegtracés van Nivelles naar SOIGNIES en naar VIRGINAL/REBECQ, de site van BOHAN, het circuit op de CITADELLE te Namur en de oude buurtlijn van Bastogne naar MARTELANGE.
Het nieuwe dossier 'BUURTSPOOR OVER DE GRENS' vind je dan weer onder de hoofdrubriek 'GRENSLIJNEN'
In bijlage, op een aantal aparte pagina's, vind je vooreerst ons almaar groeiende dossier over de OUDE STELPLAATSEN: in Vlaanderen, in Vlaams-Brabant, in West- en Oost-Vlaanderen, en verder in Wallonië, met de provincies Henegouwen, Waals-Brabant en Namur, Luik en Luxembourg. Gevolgd door de dossiers over de voormalige BUURTSPOORWEGSTATIONS, de vergeten buurtlijn van het NMBS-station NEUFVILLES naar de steengroeve van Clypot, de buurtspoorwegtracés van Nivelles naar SOIGNIES en naar VIRGINAL/REBECQ, de site van BOHAN, het circuit op de CITADELLE te Namur en de oude buurtlijn van Bastogne naar MARTELANGE.
Het nieuwe dossier 'BUURTSPOOR OVER DE GRENS' vind je dan weer onder de hoofdrubriek 'GRENSLIJNEN'
|
Essentiellement consacrée aux vestiges de l'immense réseau vicinal, et non à son matériel roulant - rescapé ou non - cette rubrique n’a d’autre ambition que de combler les nombreuses lacunes existant à ce jour, l’infrastructure de ce réseau ayant trop souvent été le parent pauvre de bon nombre d'ouvrages consacrés aux anciens vicinaux. Cette rubrique regroupe et complète les données déjà publiées ici concernant les vicinaux belges, tout en y incluant la série de dossiers déjà élaborés à ce sujet. Ainsi, vous trouverez ci-après plusieurs OUVRAGES D'ART de l'ancien réseau vicinal, suivis de quelques sujets épars concernant les Vicinaux. En annexe, le gros dossier des ANCIENS DÉPÔTS VICINAUX, suivi des dossiers sur les anciennes GARES VICINALES, le vicinal traversant les COURS D'EAU, la ligne oubliée de la gare de NEUFVILLES vers la carrière de Clypot, les tracés abandonnés de Nivelles à SOIGNIES et à VIRGINAL/REBECQ, le site de BOHAN, le circuit de la CITADELLE de Namur, et l'ancienne ligne de Bastogne à MARTELANGE. Quant au nouveau dossier sur les PASSAGES TRANSFRONTALIERS VICINAUX, nous l'avons placé sous la rubrique 'lignes transfrontalières'. |
Buurtspoor over het grote spoor
Het uitgestrekte secundair spoorwegnet kon moeilijk anders dan de 'grote' spoorweg op tal van plaatsen te kruisen. Aanvankelijk gebeurde dit vooral op gewone overwegen, maar naarmate het net zich verder ontwikkelde ook meer en meer op aparte spoorbeddingen met eigen kunstwerken over (soms ook onder) de hoofdspoorwegen. Naarmate na de jongste wereldoorlog het buurtnet inkromp en geleidelijk helemaal verdween, werden de meeste van die kunstwerken op hun beurt afgebroken. In die mate dat het vandaag zoeken is naar enige restanten ervan. De twee bruggen hierna zijn de enige intacte kunstwerken die we totnogtoe konden vinden. Wel blijven hier en daar nog enkele brughoofden verweesd achter nadat het brugdek verwijderd werd. Sommige ervan krijgen de eerstvolgende tijd een plaats in dit dossier.
|
Inévitablement, le réseau vicinal croisait le 'grand' chemin de fer en de nombreux endroits. D'abord à même niveau, mais au fur et à mesure que ce réseau secondaire se développait de plus en plus sur des ouvrages propres au vicinal. Aujourd'hui, presque tous ont disparu, à deux exceptions près (voir ci-après), si l'on excepte quelque culée perdue par-ci, par-là, tombant le plus souvent en ruine.
|
Chassart
|
Ergens op het platteland, te midden van het uitgestrekte akkerland, ligt deze spoorwegbrug al meer dan een halve eeuw weg te kwijnen, duchtig ondermijnd door de niets ontziende bomengroei die stelselmatig zijn tentakels (takken) doorheen de armzalige overblijfselen van dit kunstwerk zit te wringen.
Hierover liep tot in 1953 de buurtspoorlijn van Chastre naar Mellet. Daaronder, in een rechte hoek, spoorlijn 131 (Nivelles-Châtelineau), vlak naast het station Chassart, een van de meest afgelegen stations op het Belgische net - op de Ardennen na.
|
|
Beide spoorlijnen werden decennia geleden afgedankt en uitgebroken. Zo ook het stationsgebouw (hierboven, op 12 mei 1973). Op het spoorwegtracé na, en dan nog, is deze brug de enige nog zichtbare getuige van het spoorwegverleden op deze desolate plek (hieronder achtereenvolgens op 12 mei 1973 en 28 december 2017).
|
|
Met wat een meterspoor lijkt (maar slechts 75 cm breed) is boven op de brug de illusie perfect (12 mei 1973). Naast de rails de stalen rijplaten voor de tractoren.
|
Na stopzetting van de buurtspoorexploitatie werden de brug en de aanpalende spoorbedding verder gebruikt om te dienen als losweg voor de bietenpulp afkomstig van de suikerfabriek van Chassart daar vlakbij. De pulp, aangevoerd met landbouwtractoren, kon dan doorheen enkele openingen in het brugdek rechtstreeks in bakwagens van de spoorweg gelost worden die op het ongebruikte hoofdspoor stonden opgesteld (rechts op de foto hiernaast). Om de doorgang van de tractoren mogelijk te maken en in goede baan te leiden werd een van de overgebleven rails op het brugdek op zo’n 75 cm van de ander gemonteerd. Dat daarboven het meterspoor nog als dusdanig aanwezig zou zijn klopt dus niet.
|
Naast de brug stond jarenlang een opvallend hoge portiek opgesteld (zie hoger). Wij vermoeden dat deze diende om de laadbakken vol pulp te lossen door ze boven de openingen in het brugdek te kantelen. Naar verluidt zou de brug destijds overgekocht zijn door de eigenaar van de suikerfabriek/distilleerderij een eind verderop. Wellicht de reden waarom de brug er nu nog staat, met die rails erbovenop. Al zijn deze nu zo goed als onzichtbaar onder de overvloedige begroeiing!
|
Quelque part en pleine campagne, loin de tout village, gît ce pont tout en ruines, abandonné depuis plus d'un demi-siècle et de plus en plus envahi par une végétation que rien ne semble vouloir freiner. C'est sur cet ouvrage que la ligne vicinale de Chastre à Mellet passait au-dessus de la ligne SNCB n°131 (Nivelles-Châtelineau), juste à côté de la gare de Chassart. Tout cela a disparu depuis bien d'années déjà, y compris la gare, et cette ruine est le dernier vestige visible du passé ferroviaire en cet endroit bien désolé.
Après l'arrêt de l'exploitation vicinale, le pont fut racheté par la sucrerie de Chassart toute proche et réutilisé pour le déchargement de la pulpe dans des tomberaux du chemin de fer. Afin de faciliter le passage des tracteurs agricoles l'écartement de la portion de voie métrique subsistant sur l'ouvrage fut ramené à 75 cm environ. Nous supposons que la tour montée à l'extrémité du pont servait à culbuter les remorques de pulpe au-dessus des orifices aménagés dans le tablier du pont, au-dessus de la voie de débord passant en contrebas.
|
|
Houthalen
Op 13 maart 1987 (hiernaast, precies 32 jaar geleden) zijn onder de trambrug de rails van spoorlijn 18 reeds weggenomen. De rest zal weldra volgen. Nu 30 jaar later staat mogelijk het omgekeerde te gebeuren...
|
|
Deze sierlijke brug is een van de laatste getuigen van het onafgewerkte buurtspoorwegproject van Hasselt naar Beringen, of beter gezegd van Zonhoven naar Koersel, want er was al een rechtstreekse buurtlijn tussen beide centra. Deze nieuwe verbinding, aangelegd in oorlogstijd, liep plusminus parallel met het bestaande Kolenspoor en gelijk langs de mijnen van Beringen, Zolder en Houthalen. Na de oorlog begon men aan de elektrificatie, maar deze raakte niet verder dan Heusden, want in 1955 werd ineens de volledige verbinding opgedoekt.
Deze betonnen brug over de toenmalige spoorlijn 19 (later 18) van Houthalen naar Eindhoven ligt op de 3 km lange aparte trambedding tussen Houthalen-Centrum en de mijn van Zolder. Ruim de helft van dit tracé maakt nu deel uit van het Limburgse fietsnetwerk, al is de trambrug zelf aan één kant volledig dichtgegroeid (13 februari 2018). Misschien wordt dit wel anders wanneer een deel van de 30 jaar geleden ontmantelde spoorlijn ooit terug wordt aangelegd – wat trouwens al geruime tijd voorzien is, maar wanneer dan wel?
Deze betonnen brug over de toenmalige spoorlijn 19 (later 18) van Houthalen naar Eindhoven ligt op de 3 km lange aparte trambedding tussen Houthalen-Centrum en de mijn van Zolder. Ruim de helft van dit tracé maakt nu deel uit van het Limburgse fietsnetwerk, al is de trambrug zelf aan één kant volledig dichtgegroeid (13 februari 2018). Misschien wordt dit wel anders wanneer een deel van de 30 jaar geleden ontmantelde spoorlijn ooit terug wordt aangelegd – wat trouwens al geruime tijd voorzien is, maar wanneer dan wel?
|
Cet ouvrage fort gracieux, un des derniers témoins du projet éphémère de ligne vicinale entre Zonhoven et Koersel (Beringen), surplombe aujourd'hui la plate-forme de l'ancien chemin de fer n°18 (ex-19) de Hasselt à Eindhoven. Ce projet, lancé en pleine guerre de 1940-45, devait relier les différents charbonnages campinois au réseau vicinal. Bien que situé en plein sur un piste cycliste asphaltée, ce pont est interdit à toute circulation.
|
Vergeten of verdwenen buurtspoorwegsites
|
Het viaduct van Groot-Loon
Dit is alles wat vandaag overblijft van het massieve viaduct van Groot-Loon, vlakbij Borgloon, op de buurtlijn van Oreye naar Kortessem. Een van de weinige bakstenen buurtspoorwegviaducten – en met zijn drie bogen wellicht het enige van dat type – in het Vlaamse landgedeelte. Al in de jaren 50 was dit kunstwerk een puinhoop en leek o.m. de middelste boog ingestort. Werd het in de oorlog misschien beschadigd? Maar deze buurtlijn ging pas dicht in 1949. Mogelijk werd de site met het viaduct gewoon verkocht. Hoe dan ook, de bakstenen werden daarna een voor een gerecupereerd om er een woning van te bouwen, dwars op de site van het viaduct nog wel. Vandaag staat het huis er, al vele jaren afgewerkt, vlak naast deze desolate ruïne. De foto dateert van 4 maart 2010, maar ruim 6 jaar later is de situatie nog steeds dezelfde, op wat weelderiger begroeiing na.
Voilà tout ce qui reste du viaduc en maçonnerie à trois arches sur la ligne Oreye-Kortessem, fermée en 1949 - un des rares ouvrages vicinaux de ce genre en région Flamande. Les briques ont toutefois été récupérées pour la construction d'une habitation sur le site même de l'ouvrage démoli. |
|
Nieuwkerke
Deze brug over een lokale landweg ligt op de voormalige buurtspoorlijn van Ieper naar Kemmel en Steenwerck (Frans-Vlaanderen), waar de reizigersdienst van Ieper tot de grens reeds werd opgeheven in 1949. De goederenbediening, verdween twee jaar later. Dit bescheiden kunstwerk ligt op een kort stukje eigen spoorbedding, zo’n 600 meter lang, vlak voor het centrum van Nieuwkerke (gemeente Heuvelland) (18 september 2011). Bij nazicht blijken hier en daar in West-Vlaanderen wel meer van die stukjes eigen baan bestaan te hebben, maar de meeste werden niet lang nadien ingepalmd door wegenuitbreiding en nieuwbouw, of gewoon ingelijfd bij de aanpalende landerijen.
|
|
Baulers (Nivelles)
|
Brug of tunnel? Deze 15 à 20 meter lange doorgang onder de huidige N27 (toen N6) lag vlak naast de buurtspoorwegstelplaats van NIVELLES, aan de noordrand van de stad, vlakbij Baulers. Tot begin juli 1959 lag hier de buurtlijn naar Braine-l’Alleud, volledig op eigen bedding en door open veld tot Bois-Seigneur-Isaac. Een jaar later werd het spoor opgebroken. De stelplaats, met haar stationsgebouw in perfecte villastijl, bleef tot begin deze eeuw in gebruik als busdepot. Het buurtspoorwegtracé zelf had minder geluk. Niet zo heel lang na deze foto, gemaakt, op 13 april 1965, werd de eigen bedding volledig van de kaart geveegd voor de bouw van een intussen alweer verdwenen autorenbaan en de aanleg van de huidige verbindingsweg vanuit de E19. Deze weg ligt pal op het oude tracé, met een brede doorgang onder de N27 precies op de site van de tunnel. Creusé sous l'actuelle N27, près du dépôt de Nivelles, ce tunnel de 15 à 20 m (13 avril 1965) permettait au vicinal venant de Bois-Seigneur-Isaac d’entrer en ville après un joli parcours en site propre à travers champs, jusqu'en 1959. La ligne fut démontée peu après, mais le dépôt resta en service, jusqu’au début du siècle, comme garage pour autobus. Aujourd'hui c'est une bretelle de l'E19 qui s'est substituée à l'ancien tracé, avec un large passage sous la N27 au même endroit que l'ancien tunnel.
|
Grimde
|
Even buiten Tienen, voorbij het station Grimde (21 april 1975), liet deze fraaie onderdoorgang de buurtlijn naar St-Truiden toe om onder spoorlijn 22 naar Diest te duiken. Dergelijke onderdoorgangen kwamen hier en daar wel voor, in functie van de plaatselijke topografie, al gaf men doorgaans de voorkeur aan een eigen tracé met brug over het spoor (zie hoger). Vandaag is deze brug afgebroken en zijn beide spoorlijnen nog slechts een herinnering, met inbegrip van het ooit zo .bedrijvige stationsemplacement van Grimde De oude spoorwegbedding is echter nog aanwezig, zij het als gebetonneerd fietspad. Wel heeft een industrieweg het buurtspoorwegtracé volledig van de kaart geveegd.
|
|
Hambraine
|
Hier in Hambraine, op 1 maart 1972, staat dit waterreservoir uit het stoomtijdperk langs het tracé van de buurtlijn Andenne-Eghezée geduldig weg te roesten. Een halve eeuw geleden was het Haspengouwse buurtnet nog maar kort voordien ontmanteld. Blijkbaar had het afbraakbedrijf dit roestige relict maar minnetjes gevonden. En dus bleef deze nog vele jaren in het landschap achter, tot een of ander gemeentebestuur het welletjes vond. Al vond men het pompgebouwtje dat het water uit de beek in het reservoir moest krijgen nog goed genoeg om het van de sloophamer te vrijwaren en zelfs wat op te knappen. Maar of dit eenzame relict bij het voorbijrazende verkeer nog enige herinnering aan wijlen de buurtspoorweg oproept valt sterk te betwijfelen… Bien longtemps après le démontage de la ligne vicinale Andenne-Eghezée, ce réservoir d’alimentation en eau des locomotives à vapeur continua de défier les outrages du temps. Jusqu'au jour où ce malheureux vestige tombé en ruine succomba sous la pioche des démolisseurs, le petit bâtiment abritant la pompe alimentant la citerne restant toutefois intact. Quelque peu retapé depuis, il perpétue la mémoire du vicinal disparu, |
Buurtspoorwegtracé door het Meerdaalwoud
Fietspiste op oude buurtspoorwegbedding (21 januari 2016)
|
In de laatste maanden van 2015 werd aan de rand van het Meerdaalwoud, ter hoogte van Valduc, vlakbij Hamme-Mille, werk gemaakt van een nieuwe fietspiste langsheen de Chaussée de Louvain, in Vlaanderen beter gekend als de N25 of Naamsesteenweg. Het merkwaardige is dat deze piste gebruik maakt van de al ruim 60 jaar verlaten bedding van de buurtspoorlijn uit Leuven, en bovendien niet geasfalteerd is, maar gebetonneerd. Even rees de hoop dat ze zou aansluiten op haar reeds bestaande evenknie noordelijk van de gewestgrens daar vlakbij. Maar de brug over de Kromme Dreef is al ruim een halve eeuw afgebroken, en bovendien ligt de begroeide spoorberm daar vlak achter in het andere gewest, waar men blijkbaar niet stond te popelen.
Inmiddels werd de plek van de verdwenen brug gewoon opgevuld en de piste dan toch noordwaarts doorgetrokken. |