BUURTSPOORWEGEN |
|
|
Onze zoektochten naar spoorse relicten hebben ons ook tal van overblijfselen van de voormalige buurtspoorwegen opgeleverd. Door de overvloed aan (mogelijke) locaties en de almaar groeiende berg aan concrete gegevens – al dan niet gepubliceerd op deze website – vonden wij het aangewezen om ze voortaan in deze aparte ‘Buurtspoorwegen’ onder te brengen. Let wel, met de nadruk op de restanten van dit ooit zo uitgestrekte spoorwegnet, en niet, zoals men verkeerdelijk zou kunnen denken, op het al dan niet bewaarde rollend materieel ervan. Hierover bestaan genoeg publicaties en fotodocumenten, uiteraard ook digitaal, waarbij we evenwel moeten vaststellen dat de basisinfrastructuur van dit alles maar al te vaak onderbelicht blijft. Vandaar onze pogingen om, voor zover mogelijk, deze leemten enigszins op te vullen.
In deze rubriek worden de door ons reeds gepubliceerde gegevens over de buurtspoorwegen gegroepeerd en verder aangevuld. Gelijk worden ook de bestaande dossiers hier ondergebracht, en zullen vanuit de huidige rubrieken zoals ‘oude tracés’, ‘tunnels’, ‘stations’, enz. de nodige links de continuïteit en de thematische samenhang zo goed mogelijk in stand trachten te houden. |
In eerste instantie vind je hierna een aantal merkwaardige BRUGGEN en VIADUCTEN op het voormalige buurtnet, gevolgd door de voorbije FOTO'S VAN DE MAAND met betrekking tot de Buurtspoorwegen - in bijlage vind je de dossiers over de oude BUURTSPOORWEGSTATIONS, de site van BOHAN, het circuit op de CITADELLE te Namur, de buurtspoorwegtracés van Bastogne naar MARTELANGE, van Nivelles naar SOIGNIES en naar VIRGINAL/REBECQ, alsook het driedubbele dossier over de OUDE STELPLAATSEN: in Vlaanderen - in de provincies Waals-Brabant en Henegouwen - en in de rest van Wallonië
Op termijn zullen andere dossiers dit rijtje komen aanvullen.
Op termijn zullen andere dossiers dit rijtje komen aanvullen.
|
Essentiellement consacrée aux vestiges de l'immense réseau vicinal, et non à son matériel roulant - rescapé ou non - cette rubrique n’a d’autre ambition que de combler les nombreuses lacunes existant à ce jour, l’infrastructure de ce réseau ayant trop souvent été le parent pauvre de bon nombre d'ouvrages consacrés aux anciens vicinaux. Cette rubrique regroupe et complète les données déjà publiées ici concernant les vicinaux belges, tout en y incluant la série de dossiers déjà élaborés à ce sujet. Vous trouverez ci-après plusieurs OUVRAGES D'ART REMARQUABLES sur l''ancien réseau vicinal, suivis des PHOTOS DU MOIS antérieures concernant les Vicinaux. En annexe les dossiers sur les anciennes GARES VICINALES, le site de BOHAN, le circuit de la CITADELLE de Namur, les anciens tracés de Nivelles à SOIGNIES et à VIRGINAL/REBECQ, et le triple dossier des ANCIENS DÉPÔTS VICINAUX: en Flandre - dans les provinces du Brabant-Wallon et de Hainaut - en dans le reste de la Wallonië D'autres dossiers seront créés à plus longue échéance. |
Buurtspoor over spoor
Het uitgestrekte secundair spoorwegnet kon moeilijk anders dan de 'grote' spoorweg op tal van plaatsen te kruisen. Aanvankelijk gebeurde dit vooral op gewone overwegen, maar naarmate het net zich verder ontwikkelde ook meer en meer op aparte spoorbeddingen met eigen kunstwerken over (soms ook onder) de hoofdspoorwegen. Naarmate na de jongste wereldoorlog het buurtnet inkromp en geleidelijk helemaal verdween, werden de meeste van die kunstwerken op hun beurt afgebroken. In die mate dat het vandaag zoeken is naar enige restanten ervan. De twee bruggen hierna zijn de enige intacte kunstwerken die we totnogtoe konden vinden. Wel blijven hier en daar nog enkele brughoofden verweesd achter nadat het brugdek verwijderd werd. Sommige ervan krijgen de eerstvolgende tijd een plaats in dit dossier.
|
Chassart
Ergens op het platteland, te midden van het uitgestrekte akkerland, ligt deze spoorwegbrug al meer dan een halve eeuw weg te kwijnen, duchtig ondermijnd door de niets ontziende bomengroei die stelselmatig zijn tentakels (takken) doorheen de armzalige overblijfselen van dit kunstwerk zit te wringen.
Hierover liep tot in 1953 de buurtspoorlijn van Chastre naar Mellet. Daaronder, in een rechte hoek, spoorlijn 131 (Nivelles-Châtelineau), vlak naast het station Chassart, een van de meest afgelegen stations op het Belgische net - op de Ardennen na.
|
|
Beide spoorlijnen werden decennia geleden afgedankt en uitgebroken. Zo ook het stationsgebouw (hierboven, op 12 mei 1973). Op het spoorwegtracé na, en dan nog, is deze brug de enige nog zichtbare getuige van het spoorwegverleden van deze desolate plek (hieronder achtereenvolgens op 12 mei 1973 en 28 december 2017).
|
|
Met wat een meterspoor lijkt (maar slechts 75 cm breed) is boven op de brug de illusie perfect (12 mei 1973). Naast de rails de stalen rijplaten voor de tractoren.
|
Na stopzetting van de buurtspoorexploitatie werden de brug en de aanpalende spoorbedding verder gebruikt om te dienen als losweg voor de bietenpulp afkomstig van de suikerfabriek van Chassart daar vlakbij. De pulp, aangevoerd met landbouwtractoren, kon dan doorheen enkele openingen in het brugdek rechtstreeks in bakwagens van de spoorweg gelost worden die op het ongebruikte hoofdspoor stonden opgesteld (rechts op de foto hiernaast). Om de doorgang van de tractoren mogelijk te maken en hen in goede baan te leiden werden op het brugdek de overgebleven rails op zo’n 75 cm van elkaar gemonteerd. Dat daarboven het meterspoor nog als dusdanig aanwezig zou zijn klopt dus niet.
|
Naast de brug stond jarenlang een opvallend hoge portiek opgesteld (zie hoger). Wij vermoeden dat deze diende om de laadbakken vol pulp te lossen door ze boven de openingen in het brugdek te kantelen. Naar verluidt zou de brug destijds verkocht zijn aan de eigenaar van de suikerfabriek/distilleerderij een eind verderop. Wellicht de reden waarom de brug er nu nog staat, met die rails erbovenop. Maar deze zijn nu zo goed als onzichtbaar onder de overvloedige begroeiing!
|
Quelque part en pleine campagne, loin de tout village, gît ce pont tout en ruines, abandonné depuis plus d'un demi-siècle et de plus en plus envahi par une végétation que rien ne semble vouloir freiner. C'est sur cet ouvrage que la ligne vicinale de Chastre à Mellet passait au-dessus de la ligne SNCB n°131 (Nivelles-Châtelineau), juste à côté de la gare de Chassart. Tout cela a disparu depuis bien d'années déjà, y compris la gare, et cette ruine est le dernier vestige visible du passé ferroviaire en cet endroit bien désolé.
Après l'arrêt de l'exploitation vicinale, le pont fut racheté par la sucrerie de Chassart toute proche et réutilisé pour le déchargement de la pulpe dans des tomberaux du chemin de fer. Afin de faciliter le passage des tracteurs agricoles l'écartement de la portion de voie métrique subsistant sur l'ouvrage fut ramené à 75 cm environ. Nous supposons que la tour montée à l'extrémité du pont servait à culbuter les remorques de pulpe au-dessus des orifices aménagés dans le tablier du pont, au-dessus de la voie de débord passant en contrebas.
|
|
Houthalen
Op 13 maart 1987 (hiernaast, precies 32 jaar geleden) zijn onder de trambrug de rails van spoorlijn 18 reeds weggenomen. De rest zal weldra volgen. Nu 30 jaar later staat mogelijk het omgekeerde te gebeuren...
|
|
Deze sierlijke brug is een van de laatste getuigen van het onafgewerkte buurtspoorwegproject van Hasselt naar Beringen, of beter gezegd van Zonhoven naar Koersel, want er was al een rechtstreekse buurtlijn tussen beide centra. Deze nieuwe verbinding, aangelegd in oorlogstijd, liep plusminus parallel met het bestaande Kolenspoor en gelijk langs de mijnen van Beringen, Zolder en Houthalen. Na de oorlog begon men aan de elektrificatie, maar deze raakte niet verder dan Heusden, want in 1955 werd ineens de volledige verbinding opgedoekt.
Deze betonnen brug over de toenmalige spoorlijn 19 (later 18) van Houthalen naar Eindhoven ligt op de 3 km lange aparte trambedding tussen Houthalen-Centrum en de mijn van Zolder. Ruim de helft van dit tracé maakt nu deel uit van het Limburgse fietsnetwerk, al is de trambrug zelf aan één kant volledig dichtgegroeid (13 februari 2018). Misschien wordt dit wel anders wanneer een deel van de 30 jaar geleden ontmantelde spoorlijn ooit terug wordt aangelegd – wat trouwens al geruime tijd voorzien is, maar wanneer dan wel?
Deze betonnen brug over de toenmalige spoorlijn 19 (later 18) van Houthalen naar Eindhoven ligt op de 3 km lange aparte trambedding tussen Houthalen-Centrum en de mijn van Zolder. Ruim de helft van dit tracé maakt nu deel uit van het Limburgse fietsnetwerk, al is de trambrug zelf aan één kant volledig dichtgegroeid (13 februari 2018). Misschien wordt dit wel anders wanneer een deel van de 30 jaar geleden ontmantelde spoorlijn ooit terug wordt aangelegd – wat trouwens al geruime tijd voorzien is, maar wanneer dan wel?
Merkwaardige kunstwerken |
Ouvrages remarquables |
|
|
Chassepierre
Een merkwaardige constructie, deze voetbrug over de Semois, die het mogelijk maakt het schilderachtig dorpje Chassepierre te omzeilen. Waarom? Zo druk is het daar ook weer niet. En trouwens, het autoverkeer mag er nog steeds door. Maar wie dat destijds blijkbaar niet mocht was de buurttram uit Florenville. Liever dan hem door de smalle straatjes te wringen had men rond het dorp een eigen spoorbedding aangelegd, maar wel een die tweemaal de Semois overstak, eerst over een eigen viaduct, en kort daarna opnieuw, gelijk met een landweg, zodat deze tweede brug nog steeds in gebruik is. Maar nadat tijdens de jongste oorlog de rails waren opgebroken en het viaduct ontdaan van zijn brugdekken bleef de stenen infrastructuur 70 jaar lang de tand des tijds ondergaan. Tot men dan toch besloot te redden wat er nog te redden viel, zij het dan in een eigentijds jasje. En zo werd in 2013 deze voetbrug gemonteerd op wat van het oude tramviaduct overbleef. Over het opzet en de esthetiek zullen de meningen ongetwijfeld verdeeld zijn. Feit is wel dat de afbrokkelende viaductruïne op die manier van de totale ondergang werd gered (20 aug.2010 & 16 juli 2016). |
Goé (Béthane)
|
Tot in 1963 reed vanuit Dolhain (Limbourg) een heuse stoomtram, op normaalspoor nog wel, al werd hij enkel nog gebruikt om goederenwagons te slepen, vroeger tot Eupen, op het laatst nog slechts tot Goé. Daar moest hij via dit viaduct de Vesdre over, in het gehucht Béthane, tot in het bedrijf op de andere oever (thans Corman). Nadat de sporen waren verwijderd kwam er asfalt in de plaats. Maar de toestand van het kunstwerk en vooral van de betonnen pijlers in de rivier is zorgwekkend. Vandaag is hij trouwens afgesloten (28 nov. 2014) en kan men enkel nog naar de overkant via de brug rechts op de foto. Zijn toekomst is dan ook hoogst onzeker.
Jusqu'en 1963 le viaduc sur la Vesdre à Goé (Béthane) était régulièrement emprunté par une locomotive vicinale à vapeur à voie normale afin d’acheminer depuis Dolhain (Limbourg) les wagons destinés à l’usine située sur l’autre rive. Après, les rails furent enlevés et le passage goudronné. Mais l’état de l’ouvrage laissant fort à désirer, le passage est condamné depuis des années, et l’accès à l’usine Corman se fait exclusivement par le pont visible à droite.
|
|
|
Nimelette
Dit fraaie viaduct met vier bogen over de Eau Noire (14 april 2015) ligt in het gehucht Nimelette (bij Rièzes), in het uiterste zuiden van de provincie Henegouwen. Tot in 1960 tufte hier nu en dan een goederentram voorbij richting Chimay, vooral houttransport uit het omliggende bosgebied, terwijl de weinige reizigers in deze afgelegen streek zich sinds 1954 tevreden moeten stellen met een busdienst, vandaag nog hooguit een paar ritten op weekdagen. De lijn Chimay - Cul-des-Sarts - Couvin lag volledig afgezonderd van de rest van het buurtspoorwegnet en verdween met stukjes en beetjes, in alle discretie, tussen 1953 en 1960, ruim een halve eeuw geleden. Het viaduct van Nimelette is ei zo na het enige kunstwerk op deze voormalige buurtlijn waarvan het tracé, goeddeels op eigen bedding, niet altijd gemakkelijk terug te vinden is.
Jusqu’en 1960 le viaduc sur l’Eau Noire à Nimelette (Rièzes), le seul ouvrage d'art de la ligne, voyait passer de rares convois de bois sur ce qui restait de la ligne vicinale Chimay – Cul-des-Sarts – Couvin, abandonnée par étapes à partir de 1953.
|
|
Het viaduct van Groot-Loon
Dit is alles wat vandaag overblijft van het massieve viaduct van Groot-Loon, vlakbij Borgloon, op de buurtlijn van Oreye naar Kortessem. Een van de weinige bakstenen buurtspoorwegviaducten – en met zijn drie bogen wellicht het enige van dat type – in het Vlaamse landgedeelte. Al in de jaren 50 was dit kunstwerk een puinhoop en leek o.m. de middelste boog ingestort. Werd het in de oorlog misschien beschadigd? Maar deze buurtlijn ging pas dicht in 1949. Mogelijk werd de site met het viaduct gewoon verkocht. Hoe dan ook, de bakstenen werden daarna een voor een gerecupereerd om er een woning van te bouwen, dwars op de site van het viaduct nog wel. Vandaag staat het huis er, al vele jaren afgewerkt, vlak naast deze desolate ruïne. De foto dateert van 4 maart 2010, maar ruim 6 jaar later is de situatie nog steeds dezelfde, op wat weelderiger begroeiing na.
Voilà tout ce qui reste du viaduc en maçonnerie à trois arches sur la ligne Oreye-Kortessem, fermée en 1949 - un des rares ouvrages vicinaux de ce genre en région Flamande. Les briques ont toutefois été récupérées pour la construction d'une habitation sur le site même de l'ouvrage démoli. |
Foto van de maand (vorige jaren) |
Photos du mois (antérieures) |
|
NIEUWKERKE (september 2014) Nu de Westhoek de jongste tijd in de actualiteit staat kan het geen kwaad ook eens op zoek te gaan naar oude spoorwegtracés en –relicten in deze regio. Oude kaarten en schema’s uit de tijd van de Grote Oorlog zullen je ongetwijfeld leren dat de laatste morzel onbezette grond doortrokken was van een dicht netwerk van spoorlijnen en –lijntjes. Vele ervan waren oorlogs- en frontlijnen die met een minimum aan grondwerken en in een mum van tijd werden aangelegd. Na de oorlog verdwenen de meeste al even gauw als ze ontstaan waren. Vandaag is van dit indrukwekkende netwerk zo goed als niets meer terug te vinden. Zelfs van de ‘historische’ spoortracés, op enkele na de enige die de wereldbrand overleefden, blijft zo goed als niets over. Dit geldt des te meer voor de buurtlijnen die doorgaans langs de toenmalige steenwegen liepen, voordat deze verbreed werden tot wat we kennen als het huidige wegennet. Groot was dan ook onze verrassing toen we op 18 september 2011 geheel bij toeval terechtkwamen bij deze oude spoorbrug vlakbij Nieuwkerke (thans gemeente Heuvelland). |
Deze ligt op de voormalige buurtspoorlijn van Ieper naar Kemmel en Steenwerck, een grensoverschrijdende lijn nog wel, want Steenwerck ligt in Frans-Vlaanderen, op de spoorlijn van Lille(Rijsel) naar Calais. Het korte eindstuk op Frans grondgebied, van De Seule naar Steenwerck, verdween reeds in 1932. De reizigersdienst van Ieper naar De Seule werd opgeheven in 1949. In 1951 verdween ook de goederenbediening, waarna de lijn voorgoed dichtging. Deze brug over een lokale weg (voetpad) ligt op een kort stukje eigen spoorbedding, zo’n 600 meter, vlak voor het centrum van Nieuwkerke. Bij nazicht blijken hier en daar in West-Vlaanderen wel meer van die stukjes eigen baan bestaan te hebben, maar de meeste werden niet lang nadien ingepalmd door wegenuitbreiding en nieuwbouw, of gewoon ingelijfd bij de aanpalende landerijen.
|
BAULERS (NIVELLES) (april 2015) Brug of tunnel? Deze 15 à 20 meter lange doorgang onder de huidige N27 (toen N6) is uitgegraven in de valleiflank van de Thines, vlakbij de buurtspoorwegstelplaats van NIVELLES, aan de noordrand van de stad, niet ver van Baulers. Structureel vertoont dit kunstwerk alvast de nodige gelijkenissen met de tunnel van Merkhof op het plateau van Herve. Tot begin juli 1959 lag hier de buurtlijn naar Braine-l’Alleud, volledig op eigen bedding en door open veld tot even voor Bois-Seigneur-Isaac. De opbraak van het spoor begon het jaar daarop. De stelplaats, bekend om haar stationsgebouw met het uitzicht van een villa, bleef tot voor enkele jaren in gebruik als busdepot. Het buurtspoorwegtracé zelf had minder geluk. Niet zo heel lang na deze foto - precies 50 jaar geleden gemaakt, op 13 april 1965 - werd de eigen bedding volledig van de kaart geveegd voor de bouw van een intussen alweer verdwenen autorenbaan en de aanleg van de huidige N252, de verbindingsweg vanuit de afrit Nivelles-Nord op de E19. Bij het naderen van de stad ligt deze weg pal op het oude tracé, met een brede doorgang onder de N27 op dezelfde plek als de tunnel. De foto is gemaakt in de richting van de stelplaats. Achteraan volgt een scherpe bocht naar rechts, in een diep uitgegraven sleuf die destijds plaats moest ruimen voor diezelfde N252 op dezelfde plek. |
|
SAINLEZ (augustus 2015)
Er was een tijd, lang geleden, dat je hier en daar nog zo’n meterspoor tegenkwam. Niet-elektrisch, met wat gras tussen de rails, maar nog steeds in gebruik. Zelden nog voor reizigers, wel met nu en dan een goederenkonvooi: zand, hout, suikerbieten… De laatste verdwenen zo’n halve eeuw geleden – een paar uitzonderingen niet te na gesproken. Zo ook Bastogne-Martelange, begin de jaren 60 stilgelegd als laatste ‘reguliere’ buurtspoorlijn van de provincie Luxemburg. Op de foto zie je de overweg bij de halte Sainlez op 6 augustus 1965, precies 50 jaar geleden. Alles lijkt normaal, maar de illusie is compleet, want zopas kwam op deze plek het trammetje langs met de arbeiders die wat verder, voorbij het station Chaumont, gezapig enkele tientallen meter rails zouden uitbreken. Om later op de dag langs dezelfde weg terug te rijden naar hun standplaats Bastogne. Op die manier, en zo nu en dan, zou het nog ruim één jaar duren vooraleer de laatste rails van deze buurtlijn definitief zouden verdwijnen. Maar niet het mooie tracé, overwegend op eigen bedding en vandaag grotendeels toegankelijk als wandelpad. |
|
GRIMDE (Tienen) (april 2016) Hoewel de Buurtspoorwegen er destijds geen graten in zagen om de ‘grote spoorweg’ op gelijk niveau over te steken, zeker op lokale en minder drukke spoorlijnen, waren er minstens evenveel plaatsen waar trein en buurtspoor elkaar veilig konden kruisen zonder elkaars sporen te moeten dwarsen. Zo ook hier even buiten Tienen, op de lijn naar Diest, ooit op dubbelspoor tot Drieslinter. Even ten noorden van het station GRIMDE, dat op deze 21 april 1975 nog bediend werd door goederentreinen, lag deze fraaie maar typische brug over de voormalige buurtlijn naar Sint-Truiden. Helaas, ook de spoorwegen zagen toen al geen brood meer in hun secundaire lijnen, en voorbij Grimde waren de rails op hun beurt uitgebroken, vijf jaar voordien. Vandaag heeft een industrieweg dit restant van de buurtspoorweg volledig van de kaart geveegd, en is het bedrijvige stationsemplacement van Grimde nog slechts een herinnering. Maar buiten deze brug is de oude spoorbedding intact gebleven, zij het nu als fietspad. |
|
HAMBRAINE (maart 2017) Waar is de tijd dat je langs een provinciebaan bij verrassing een dergelijk relict tegenkwam dat wellicht te maken had met een (buurt)spoorlijn die ooit langs daar passeerde. Over onze grenzen, zeker in het Franse achterland, kan je dit vandaag nog wel eens meemaken. Maar hier bij ons hebben verstedelijking en moderniteit zodanig huisgehouden dat je iets dergelijks nog alleen te zien krijgt bij een museum of een toeristische spoorexploitatie, meer dan eens mooi gerestaureerd, Hier in Hambraine, op 1 maart 1972, staat dit waterreservoir uit het stoomtijdperk langs het tracé van de voormalige buurtlijn Andenne-Eghezée geduldig weg te roesten. 45 jaar geleden was het Haspengouwse buurtnet nog niet zo lang voordien ontmanteld. Blijkbaar had het afbraakbedrijf dit roestige relict maar minnetjes gevonden, en liet het dan maar aan zijn lot over. En dus bleef het nog vele jaren in het landschap achter, tot een of ander gemeentebestuur het welletjes vond. |
Al vond men het overigens banale pompgebouwtje dat het water uit de aanliggende beek in het reservoir moest krijgen nog goed genoeg om het van de sloophamer te vrijwaren en zelfs wat op te knappen. Maar of dit zeldzame relict bij het voorbijrazende verkeer nog enige herinnering aan wijlen de buurtspoorwegen oproept valt sterk te betwijfelen…
Buurtspoorwegtracé door het Meerdaalwoud
Fietspiste op oude buurtspoorwegbedding (21 januari 2016)
|
In de laatste maanden van 2015 werd aan de rand van het Meerdaalwoud, ter hoogte van Valduc, vlakbij Hamme-Mille, werk gemaakt van een nieuwe fietspiste langsheen de Chaussée de Louvain, in Vlaanderen beter gekend als de N25 of Naamsesteenweg. Het merkwaardige is dat deze piste gebruik maakt van de al ruim 60 jaar verlaten bedding van de buurtspoorlijn uit Leuven, en bovendien niet geasfalteerd is, maar gebetonneerd. Even rees de hoop dat ze zou aansluiten op haar reeds bestaande evenknie noordelijk van de gewestgrens daar vlakbij. Maar de brug over de Kromme Dreef is al ruim een halve eeuw afgebroken, en bovendien ligt de begroeide spoorberm daar vlak achter in het andere gewest, waar men blijkbaar niet stond te popelen.
Inmiddels werd de plek van de verdwenen brug gewoon opgevuld en de piste dan toch noordwaarts doorgetrokken. |