BUURTSPOORWEGEN |
|
|
Onze zoektochten naar spoorse relicten hebben ons ook tal van overblijfselen van de voormalige buurtspoorwegen opgeleverd. In die mate dat de overvloed aan (mogelijke) locaties en de almaar groeiende berg aan concrete gegevens – al dan niet gepubliceerd op deze website – ons er eindelijk toe gebracht hebben om dan toch deze rubriek ‘Buurtspoorwegen’ op te starten. Let wel, met de nadruk op de restanten van dit ooit zo uitgestrekte spoorwegnet, en niet, zoals men verkeerdelijk zou kunnen denken, op het al dan niet bewaarde rollend materieel ervan. Hierover bestaan genoeg publicaties en fotodocumenten, uiteraard ook digitaal, waarbij we evenwel moeten vaststellen dat de basisinfrastructuur van dit alles maar al te vaak onderbelicht blijft. Vandaar onze pogingen om, voor zover mogelijk, deze leemten enigszins op te vullen.
In deze rubriek zullen de door ons reeds gepubliceerde gegevens over de buurtspoorwegen geleidelijk gegroepeerd worden en verder aangevuld. Gelijk worden ook de bestaande dossiers hier ondergebracht, en zullen vanuit de huidige rubrieken zoals ‘oude tracés’, ‘tunnels’, ‘stations’, enz. de nodige links de continuïteit en de thematische samenhang zo goed mogelijk in stand houden. |
In eerste instantie vind je hierna de eerste gegevens van ons nieuw dossier over de BUURTSPOORWEGSTATIONS, en nu ook de voorbije FOTO'S VAN DE MAAND met betrekking tot de Buurtspoorwegen - in bijlage vind je de dossiers over de site van BOHAN, het circuit op de CITADELLE te Namur, de buurtspoorwegtracés van Bastogne naar MARTELANGE, van Nivelles naar SOIGNIES en naar VIRGINAL/REBECQ, alsook het driedubbele dossier over de OUDE STELPLAATSEN:
in Vlaanderen - in de provincies Waals-Brabant en Henegouwen - en in de rest van Wallonië
Op termijn zullen nieuwe dossiers dit rijtje komen aanvullen.
in Vlaanderen - in de provincies Waals-Brabant en Henegouwen - en in de rest van Wallonië
Op termijn zullen nieuwe dossiers dit rijtje komen aanvullen.
|
Vu le nombre de données déjà publiées, en constante augmentation, nous avons entrepris de lancer cette nouvelle rubrique ‘Chemins de fer Vicinaux’. Essentiellement consacrée aux vestiges de cet immense réseau, et non à son matériel roulant - rescapé ou non - cette rubrique n’a d’autre ambition que de combler les nombreuses lacunes existant à ce jour, l’infrastructure de ce réseau ayant trop souvent été le parent pauvre de bon nombre d'ouvrages consacrés aux anciens vicinaux. Cette nouvelle rubrique regroupera et complétera au mieux les données déjà publiées ici concernant les vicinaux belges, tout en y incluant la série de dossiers déjà élaborés à ce sujet. Afin de sauvegarder la cohésion et la continuité avec les rubriques existantes - telles que ‘anciens tracés’, ‘tunnels’, ‘gares’ et autres - les liens nécessaires seront créés. Déjà vous trouverez ci-après les premières données de notre nouveau dossier sur les GARES VICINALES, ainsi que les PHOTOS DU MOIS antérieures concernant les Vicinaux, et en annexe les dossiers sur le site de BOHAN, le circuit de la CITADELLE de Namur, les anciens tracés de Nivelles à SOIGNIES et à VIRGINAL/REBECQ, et le triple dossier des ANCIENS DÉPÔTS VICINAUX: en Flandre - dans les provinces du Brabant-Wallon et de Hainaut - en dans le reste de la Wallonië D'autres dossiers seront créés à plus longue échéance. |
Buurtspoorwegstations |
Gares vicinales |
In tegenstelling tot de Staatsspoorwegen (hier de NMBS) en sommige lokale spoorwegnetten in de buurlanden, blonken onze buurtspoorwegen uit door een behoorlijk zuinig beheer, zeker wat de infrastructuur betrof. Zo was er bij de wisselplaatsen, tussen de stelplaatsen in, slechts zelden een stationsgebouw. Opvallende uitzondering is de ‘Groep Leuven’ dat het oosten van het huidige Vlaams-Brabant omvatte, alsook het grootste deel van Waals-Brabant – met uitzondering van Nivelles, dat een afzonderlijke eenheid vormde. In deze groep noteren we een tiental aparte stationsgebouwen. Daarbuiten tellen we slechts hier en daar zo’n gebouw, meer dan eens op een eindpunt of een relatief belangrijk knooppunt van buurtlijnen, of nog bij een grensovergang, met vooral aan de Nederlandse grens een apart douanegebouw.
Een groot aantal van deze gebouwen hebben we kunnen traceren en gelijk een balans opmaken van de huidige toestand. Sommige zijn gewoon verdwenen, andere zijn behoorlijk ‘ingekapseld’ (hoge haag, groenscherm). En dus hadden we in beide gevallen geen andere keuze dan terug te vallen op oude postkaarten of foto’s, voor zover beschikbaar (cfr. Sprimont).
Een groot aantal van deze gebouwen hebben we kunnen traceren en gelijk een balans opmaken van de huidige toestand. Sommige zijn gewoon verdwenen, andere zijn behoorlijk ‘ingekapseld’ (hoge haag, groenscherm). En dus hadden we in beide gevallen geen andere keuze dan terug te vallen op oude postkaarten of foto’s, voor zover beschikbaar (cfr. Sprimont).
|
Contrairement aux ‘grands’ chemins de fer et même certains réseaux locaux chez nos voisins, l’infrastructure des vicinaux belges était établie et gérée de la manière la plus économique, surtout en matière de bâtiments. Ainsi, et hormis ceux des (nombreux) dépôts, il est plutôt rare de trouver un bâtiment de gare isolé sur un réseau comptant plus de 5000 km de lignes vicinales à son apogée, exception faite pour le ‘Groupe de Louvain’ englobant la moitié orientale du Brabant d’alors, ou encore les gares frontières vers la France et (surtout) vers les Pays-Bas. Des quelques dizaines de ces gares que nous avons repérées, bon nombre existent encore. Toutefois, certaines étant à ce jour cachées derrière une haute haie ou un rideau d’arbres, nous nous contenterons d’une vue ancienne (si disponible), tout comme pour les gares aujourd'hui disparues.
|
Vossem (verdwenen)Wie op 23 april 1988 het voormalige station-met-wachtzaal van Vossem op de gevoelige plaat zette, samen met het elektrische onderstation, kon niet vermoeden dat dit mooie relict van de elektrische buurtlijn Brussel-Leuven enkele jaren later zonder meer gesloopt zou worden. Bouwvallig? Ziet er niet naar uit. Komaf maken met het verleden? Wie weet. Een groot bouw- of woonproject werd het alvast niet. Feit is dat het jeugdlokaal dat er toen voor in de plaats kwam deze afbraak moeilijk kan verklaren. Ook al was Vossem een belangrijk knooppunt van buurtlijnen, een stelplaats was het niet. En dus verdween alzo een van de weinige Vlaams-Brabantse stationsgebouwen van de voormalige ‘Groep Leuven’ – de andere liggen in Waals-Brabant. Naar ons weten is Overhespen nu de laatste (zie hierna), afgezien van de aan stelplaatsen gebonden stations (Kessel-Lo, Haacht, enz.).
|
|
OverhespenAls vertakking van de lijn naar Jodoigne was het station Overhespen een belangrijke wisselplaats zowat halfweg tussen Tienen en St-Truiden. Deze rol bleef het vervullen tot en met de laatste suikerbietencampagne, einde 1961, voor de laatste baanvakken, van Tienen naar resp. Halle-Booienhoven (St-Truiden) en Noduwez (Jodoigne). Vandaag staat het behoorlijk gedimensioneerde stationsgebouw, thans taverne (4 december 2016), als laatste getuige van de eens zo intense bietentrafiek, daar waar het sporenemplacement volledig is ingenomen door een reeks eengezinswoningen (links van het station, richting Tienen).
|
|
Neufvilles-Etat
Neufvilles-Etat, op de buurtlijn van Casteau naar Horrues (Ardoisier), was een belangrijk uitwisselingsstation met het ‘grote’ spoor (lijn 96) voor de steengroeve van Clypot voorbij het dorp, zo’n 4 km verderop. Hiervoor werden aan weerszijden van het meterspoor twee bijkomende rails aangelegd voor de wagons op normaalspoor (cfr. onze foto van de maand november).
|
Dit bizarre gebouw, station en waterpomp aan elkaar geklonken, vandaag een woonhuis, stond in functie van de lokwissel op deze plek, allicht om losse heen- en terugritten te vermijden naar de stelplaats Casteau, zo’n 6 km daarvandaan.
NEUFVILLES - het buurtspoorwegemplacement bevond zich rechts van het stationsgebouw (2 april 2009)
|
|
Melreux
|
De site aan het spoorwegstation Melreux-Hotton was destijds een belangrijk overlaadpunt voor de twee buurtlijnen die er toekwamen, vooral wat het houttransport betrof. Voor de reizigers was dit bovendien het aangewezen overstappunt voor wie naar La Roche-en-Ardenne wilde. Vandaar dit eigen stationsgebouw voor de NMVB, maar een stelplaats was hier niet. Die vond je aan het andere uiteinde van beide lijnen, resp. in La Roche en Manhay, waar de meeste gebouwen nog steeds aanwezig zijn. Een derde buurtlijn, van Clavier naar Melreux, was wel in aanbouw, maar door WOI werden de werken onderbroken, en daarna niet meer hervat. 
|
Les Forges
|
La gare de Gomzé-Andoumont (Les Forges), bien conservée comme maison d'habitation, sur l'ancienne ligne vicinale à voie normale de Poulseur à Trooz.
|
Het station van Gomzé-Andoumont (Les Forges) ligt op de voormalige normaalsporige buurtlijn van Poulseur naar Trooz. Het gebouw, thans woonhuis, is goed bewaard en in uitstekende staat. Het oude tracé wordt hier gebruikt als exploitatieweg en is ter hoogte van het station licht opgehoogd om aan te sluiten op het jaren geleden hertekende wegenkruispunt (12 april 2017).
Sprimont (verdwenen)
|
|
Op dezelfde buurtlijn was er ook een tussenstation in Sprimont. Na de sluiting van het laatste baanvak (Poulseur-Sprimont) in 1965 verdween ook dit typische gebouw uit het landschap. Het lag dan ook pal op het kruispunt met de hoofdbaan van Liège naar Bastogne (2e postkaart), zodat het niet moeilijk te raden is waarom het uiteindelijk werd afgebroken.
L'autre gare intermédiaire de cette ligne, située à Sprimont, fit les frais de sa situation en plein carrefour sur la route nationale Liège-Bastogne.
Foto van de maand (vorige jaren) |
Photos du mois (antérieures) |
|
NIEUWKERKE (september 2014) Nu de Westhoek de jongste tijd in de actualiteit staat kan het geen kwaad ook eens op zoek te gaan naar oude spoorwegtracés en –relicten in deze regio. Oude kaarten en schema’s uit de tijd van de Grote Oorlog zullen je ongetwijfeld leren dat de laatste morzel onbezette grond doortrokken was van een dicht netwerk van spoorlijnen en –lijntjes. Vele ervan waren oorlogs- en frontlijnen die met een minimum aan grondwerken en in een mum van tijd werden aangelegd. Na de oorlog verdwenen de meeste al even gauw als ze ontstaan waren. Vandaag is van dit indrukwekkende netwerk zo goed als niets meer terug te vinden. Zelfs van de ‘historische’ spoortracés, op enkele na de enige die de wereldbrand overleefden, blijft zo goed als niets over. Dit geldt des te meer voor de buurtlijnen die doorgaans langs de toenmalige steenwegen liepen, voordat deze verbreed werden tot wat we kennen als het huidige wegennet. Groot was dan ook onze verrassing toen we op 18 september 2011 geheel bij toeval terechtkwamen bij deze oude spoorbrug vlakbij Nieuwkerke (thans gemeente Heuvelland). |
Deze ligt op de voormalige buurtspoorlijn van Ieper naar Kemmel en Steenwerck, een grensoverschrijdende lijn nog wel, want Steenwerck ligt in Frans-Vlaanderen, op de spoorlijn van Lille(Rijsel) naar Calais. Het korte eindstuk op Frans grondgebied, van De Seule naar Steenwerck, verdween reeds in 1932. De reizigersdienst van Ieper naar De Seule werd opgeheven in 1949. In 1951 verdween ook de goederenbediening, waarna de lijn voorgoed dichtging. Deze brug over een lokale weg (voetpad) ligt op een kort stukje eigen spoorbedding, zo’n 600 meter, vlak voor het centrum van Nieuwkerke. Bij nazicht blijken hier en daar in West-Vlaanderen wel meer van die stukjes eigen baan bestaan te hebben, maar de meeste werden niet lang nadien ingepalmd door wegenuitbreiding en nieuwbouw, of gewoon ingelijfd bij de aanpalende landerijen.
|
BAULERS (NIVELLES) (april 2015) Brug of tunnel? Deze 15 à 20 meter lange doorgang onder de huidige N27 (toen N6) is uitgegraven in de valleiflank van de Thines, vlakbij de buurtspoorwegstelplaats van NIVELLES, aan de noordrand van de stad, niet ver van Baulers. Structureel vertoont dit kunstwerk alvast de nodige gelijkenissen met de tunnel van Merkhof op het plateau van Herve. Tot begin juli 1959 lag hier de buurtlijn naar Braine-l’Alleud, volledig op eigen bedding en door open veld tot even voor Bois-Seigneur-Isaac. De opbraak van het spoor begon het jaar daarop. De stelplaats, bekend om haar stationsgebouw met het uitzicht van een villa, bleef tot voor enkele jaren in gebruik als busdepot. Het buurtspoorwegtracé zelf had minder geluk. Niet zo heel lang na deze foto - precies 50 jaar geleden gemaakt, op 13 april 1965 - werd de eigen bedding volledig van de kaart geveegd voor de bouw van een intussen alweer verdwenen autorenbaan en de aanleg van de huidige N252, de verbindingsweg vanuit de afrit Nivelles-Nord op de E19. Bij het naderen van de stad ligt deze weg pal op het oude tracé, met een brede doorgang onder de N27 op dezelfde plek als de tunnel. De foto is gemaakt in de richting van de stelplaats. Achteraan volgt een scherpe bocht naar rechts, in een diep uitgegraven sleuf die destijds plaats moest ruimen voor diezelfde N252 op dezelfde plek. |
|
SAINLEZ (augustus 2015)
Er was een tijd, lang geleden, dat je hier en daar nog zo’n meterspoor tegenkwam. Niet-elektrisch, met wat gras tussen de rails, maar nog steeds in gebruik. Zelden nog voor reizigers, wel met nu en dan een goederenkonvooi: zand, hout, suikerbieten… De laatste verdwenen zo’n halve eeuw geleden – een paar uitzonderingen niet te na gesproken. Zo ook Bastogne-Martelange, begin de jaren 60 stilgelegd als laatste ‘reguliere’ buurtspoorlijn van de provincie Luxemburg. Op de foto zie je de overweg bij de halte Sainlez op 6 augustus 1965, precies 50 jaar geleden. Alles lijkt normaal, maar de illusie is compleet, want zopas kwam op deze plek het trammetje langs met de arbeiders die wat verder, voorbij het station Chaumont, gezapig enkele tientallen meter rails zouden uitbreken. Om later op de dag langs dezelfde weg terug te rijden naar hun standplaats Bastogne. Op die manier, en zo nu en dan, zou het nog ruim één jaar duren vooraleer de laatste rails van deze buurtlijn definitief zouden verdwijnen. Maar niet het mooie tracé, overwegend op eigen bedding en vandaag grotendeels toegankelijk als wandelpad. |
|
GRIMDE (Tienen) (april 2016) Hoewel de Buurtspoorwegen er destijds geen graten in zagen om de ‘grote spoorweg’ op gelijk niveau over te steken, zeker op lokale en minder drukke spoorlijnen, waren er minstens evenveel plaatsen waar trein en buurtspoor elkaar veilig konden kruisen zonder elkaars sporen te moeten dwarsen. Zo ook hier even buiten Tienen, op de lijn naar Diest, ooit op dubbelspoor tot Drieslinter. Even ten noorden van het station GRIMDE, dat op deze 21 april 1975 nog bediend werd door goederentreinen, lag deze fraaie maar typische brug over de voormalige buurtlijn naar Sint-Truiden. Helaas, ook de spoorwegen zagen toen al geen brood meer in hun secundaire lijnen, en voorbij Grimde waren de rails op hun beurt uitgebroken, vijf jaar voordien. Vandaag heeft een industrieweg dit restant van de buurtspoorweg volledig van de kaart geveegd, en is het bedrijvige stationsemplacement van Grimde nog slechts een herinnering. Maar buiten deze brug is de oude spoorbedding intact gebleven, zij het nu als fietspad. |
|
HAMBRAINE (maart 2017) Waar is de tijd dat je langs een provinciebaan bij verrassing een dergelijk relict tegenkwam dat wellicht te maken had met een (buurt)spoorlijn die ooit langs daar passeerde. Over onze grenzen, zeker in het Franse achterland, kan je dit vandaag nog wel eens meemaken. Maar hier bij ons hebben verstedelijking en moderniteit zodanig huisgehouden dat je iets dergelijks nog alleen te zien krijgt bij een museum of een toeristische spoorexploitatie, meer dan eens mooi gerestaureerd, Hier in Hambraine, op 1 maart 1972, staat dit waterreservoir uit het stoomtijdperk langs het tracé van de voormalige buurtlijn Andenne-Eghezée geduldig weg te roesten. 45 jaar geleden was het Haspengouwse buurtnet nog niet zo lang voordien ontmanteld. Blijkbaar had het afbraakbedrijf dit roestige relict maar minnetjes gevonden, en liet het dan maar aan zijn lot over. En dus bleef het nog vele jaren in het landschap achter, tot een of ander gemeentebestuur het welletjes vond. |
Al vond men het overigens banale pompgebouwtje dat het water uit de aanliggende beek in het reservoir moest krijgen nog goed genoeg om het van de sloophamer te vrijwaren en zelfs wat op te knappen. Maar of dit zeldzame relict bij het voorbijrazende verkeer nog enige herinnering aan wijlen de buurtspoorwegen oproept valt sterk te betwijfelen…