SPOOKTRACÉS |
onafgewerkte spoorwegprojecten
projets ferroviaires inachevés |
Een vlakke landweg met breed uitdijende bochten, nu eens op een opgehoogde berm, dan weer in een uitgraving. Er is niet veel nodig om de nieuwsgierigheid van de argeloze wandelaar te wekken. Vaak genoeg is er niets aan de hand. Maar er kunnen ook aanwijzingen zijn waar je niet omheen kunt: een eenzame brug zonder zichtbare functie, een paar landhoofden zonder brugdek, verloren in het landschap, een spoors uitziend gebouw(tje)... zoveel tekenen dat er wat meer aan de hand is. En toch nergens iets te vinden op oude landkaarten. Tenzij misschien op een topografische kaart? Vaak genoeg zijn zij het die uitsluitsel geven.
|
En dan? Een industriële verbinding? Een oorlogslijn? Of nog: een nooit afgewerkt spoorwegtracé? Ook al hebben op deze laatste nooit rails gelegen, tenzij zo'n werfspoor met mini-locomotiefjes, kan zo'n onafgewerkt tracé heel wat allure hebben. Sommige waren zo goed als voltooid. Alleen het spoor moest nog gelegd worden. Tot in heel veel gevallen de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Na het conflict kreeg heropbouw alle prioriteit. Nieuwe projecten moesten maar wachten, tot... tot de economische crisis uitbrak, in 1929. Daarna begon het vervoer over de weg volop aan zijn opmars. De lijnen in aanbouw waren niet altijd de meest rendabele, en dus gingen deze projecten als eerste voor de bijl.
En dan de militaire lijnen. Aangelegd voor oorlogsdoeleinden, meestal zonder veel economische betekenis, met de Montzenroute als grandioze uitzondering. Naderhand leidden de meeste een kwijnend bestaan om uiteindelijk roemloos te verdwijnen. Als ze al niet meteen opgedoekt waren. En de frontlijnen dan? Meestal in zeven haasten aangelegd, zonder veel grondwerken, en daarna even snel weer opgebroken, zodat daar weinig of niets van overblijft - op wat foto's na... Hierna een overzicht van de reeds afgewerkte dossiers (klik op de foto) (de met ** gemerkte items zijn slechts een onderdeel van dat dossier) |
|
het vertakkingsproject bij Melle (la grande bifurcation de Melle)
|
|
** Gouvy - de onvoltooide driehoek (le triangle inachevé)
|
het buurtspoorwegproject van Nivelles naar Soignies (projet vicinal jamais achevé)
|
** het ontdubbelingsproject tussen Nismes en Treignes (projet de dédoublement abandonné)
|
Albi - St-Affrique, spooklijn zonder sporen (ligne fantôme sans rails)
|
** spooktracé naar het paleis van Laken
(tracé fantôme vers le palais royal) |
de 'Rechte Moselstrecke' bij Cochem
(Rheinland-Pfalz, Duitsland) |
het nooit gebruikte kanaal van Ieper naar Komen(un canal jamais mis en service)
|
|
Bon nombre de projets ferroviaires n'ont jamais été achevés, bien que plus d'une fois les travaux de terrassement aient été quasiment achevés, comme ce fut le cas pour la ligne Albi - St-Affrique dans le Midi de la France. Les raisons sont diverses: manque de capitaux, la guerre de 1914-18, la crise économique de 1929, ou tout simplement le désintéressement des administrations concernées. Le plus souvent, certains vestiges de ces projets abandonnés continuent de défier le temps et les éléments. En sus, il y a les lignes militaires, établies en hâte pendant cette même guerre, et disparues peu après la fin du conflit, et dont parfois il reste quelque trace. Bon nombre de ces 'lignes fantômes' ont déjà été explorées par nos soins (cliquez sur les vues ci-devant - les sites marqués de ** se trouvent plus loin dans ce dossier). Néanmoins il en reste encore beaucoup d'autres que nous n'avons pu visiter jusqu'à présent, faute de temps ou de moyens. La liste est longue, et nous la donnons ci-après à titre d'information, même si elle n'est guère exhaustive. Certains de ces projets ont déjà été étudiés antérieurement, sans réalisation concrète de notre part jusqu'à présent. |
In de lijst hieronder vind je een aantal ons bekende onafgewerkte projecten. Sommige werden vroeger al ter plaatse onderzocht, al dan niet gedeeltelijk, zonder dat daarover totnogtoe een concreet dossier werd opgestart.
|
|
SANKT VITH - LOSHEIM
Dit is het laatste nog niet besproken onafgewerkte project op het hoofdspoornet in België. De overige werden voordien al behandeld (zie hoger).
Cette ligne est le seul projet inachevé du réseau principal non encore traîté sur ce site. Pour les autres, voir l'aperçu illustré en haut de la page.
Deze strategische verbinding moest het verlengstuk vormen tussen de nog maar pas geopende oorlogslijn uit Gouvy (163) en de voordien reeds aangelegde strategische spoorlijn van Weywertz naar Jünkerath (45), als onderdeel van de grote oorlogsverbinding tussen de Rijn en Verdun. Het einde van WO l besliste daar anders over, en het bleef bij weliswaar duidelijk uitgetekende plannen (zie hiernaast).
|
Toch zouden, volgens verschillende bronnen, de werken reeds zijn aangevat. Maar volgens de een bleven ze vooralsnog beperkt tot twee stationsgebouwen (Schönberg en Manderfeld), volgens de ander tot een paar woningen voor de werfleiders. Deze laatste bevinden zich echter niet op het ontworpen tracé, maar gewoon langs de baan, weliswaar in beide ex-gemeenten (thans S.Vith en Büllingen), waar in elk inderdaad een station voorzien was. Bovendien vloekt de voorafgaande bouw van stations met de urgentie van het project op het einde van de oorlog, maar ook met de materiaalschaarste in die periode, zeker wanneer we vaststellen dat het reeds aangelegde baanvak uit Gouvy slechts lichte, wellicht voorlopige stationsconstructies kreeg. Hooguit dienstwoningen dus, maar allicht geen stations.
Maar als de aanleg van het tracé dan toch in de zomer van 1918 aangevat werd, waar lag die werf dan? |
(doc. Geschichtsverein 'Zwischen Venn und Schneifel')
|
|
Cette ligne de guerre devait faire partie de la rocade stratégique entre le Rhin et Verdun, en prolongement de la ligne Gouvy-S.Vith en voie d'achèvement en 1918. Selon une source, quelques bâtiments de gare auraient déjà été érigés (Schönberg et Manderfeld). Selon une autre ce n'étaient que des bâtiments de chantier, situés le long de la route, et non sur le tracé projeté. Vu l'urgence de l'opération et la pénurie de matériaux, il est curieux que de tels bâtiments aient déjà été construits. Tout le contraire donc de la ligne 163 de Gouvy quasiment achevée, mais avec des constructions légères au lieu de gares en dur. Mais alors qu'en août 1918 la construction de la ligne vers Losheim venait à peine de démarrer, où donc se trouvait ce chantier?
|
|
ONAFGEWERKTE BUURTSPOORPROJECTEN
|
Projets vicinaux inachevés
|
|
Op een NMVB-document van 31-12-1936 vinden we, naast een lijst van de toen bestaande buurtlijnen (A), gerangschikt volgens kapitaalnummer, een tweede lijst met ‘lijnen in aanleg’ (B), waarvan de meeste effectief in bedrijf kwamen. Langemark-Bikschote (150) echter niet, evenmin als Grandglise-Pommeroeul (162) waarvan het vrijwel vaststaat dat de aanleg nooit werd opgestart. Van Montignies-Beaumont (159), Nivelles-Arquennes (169) en Clavier-Maffe (192) werden de grondwerken zo goed als voltooid, maar werden geen sporen gelegd. Daarnaast is er nog een derde lijst met ‘aan te leggen lijnen’ (C): buurtlijnen die al vergund waren maar waarvan de werken nog moesten beginnen. Twee ervan werden effectief in bedrijf genomen: Quaregnon-Douvrain (127) (in 1938) en Leuven-Herent (177) (in 1937). Volgens ingewijden werd het korte baanvak Ougrée-Seraing(Haut-Pré) (164) volledig afgewerkt, op de spoorlegging na, al is daarvan vandaag niets terug te vinden. Twee andere projecten moeten nog worden onderzocht: La Roche-Baconfoy (179) en de volledige verbinding Clavier-Maffe-Melreux/Marche (192). Soignies-Arquennes (169) werd reeds behandeld in ons dossier Nivelles-Soignies. En dan is er nog het baanvak Dour-Quiévrain-Pommeroeul (162) waarvan Quiévrain-Pommeroeul reeds in lijst A voorkomt maar nog steeds niet afgewerkt was, en Dour-Quiévrain dat nog moest starten. Hierover later meer. Wel dient opgemerkt dat er meer dan eens tegenspraak is tussen deze NMVB-lijst en externe bronnen. Het klopt inderdaad dat de (officiële) NMVB-informatie niet altijd overeenkwam met de realiteit op het terrein, zoals de exacte locatie van het rijtuigenpark of nog de daadwerkelijke stopzetting van een exploitatie, maar het is onmogelijk om dit vandaag nog na te gaan. Voor terreingegevens hebben we geen andere keus dan ons te wenden tot historische luchtfoto’s en (niet altijd even accurate) plannen en kaarten, waar mogelijk aangevuld met recent terreinonderzoek, zij het steeds met het nodige voorbehoud. NB - Ook op de toenmalige gemeentelijke kadasterplannen moet informatie te vinden zijn, voor zover deze ook effectief werd ingetekend – een monnikenwerk voor wie daar veel tijd en middelen voor over heeft, maar dit summiere overzicht ruim overschrijdt. |
(B) NMVB-lijnen in aanleg - lignes SNCV en construction (1936)
(C) aan te leggen NMVB-lijnen - lignes SNCV à construire (1936)
|
|
Sur un document SNCV du 31-12-1936 nous trouvons une liste complète des lignes vicinales existant à cette époque (A), rangées d’après leur numéro du capital. Puis vient une liste de ‘lignes en construction’ (B) (ci-devant), dont la plupart furent effectivement mises en service, sauf Langemark-Bikschote (150), ainsi que Grandglise-Pommeroeul (162) dont il est quasi certain que les travaux ne furent jamais engagés. Par contre, sur Montignies-Beaumont (159), Nivelles-Arquennes (169) et Clavier-Maffe (192) ces travaux furent quasiment achevés mais les rails jamais posés.
Enfin il y a la liste des ‘lignes à construire’ (C) avec les lignes vicinales déjà concédées et dont les travaux étaient sur le point de débuter. Deux d’entre elles furent effectivement mises en service: Quaregnon-Douvrain (127) (en 1938) et Leuven-Herent (177) (en 1937). Le court tronçon Ougrée-Seraing(Haut-Pré) (164), dont il ne reste plus la moindre trace, aurait lui aussi été achevé, mais sans les rails, Deux autres projets doivent encore être étudiés : La Roche-Baconfoy (179) et Clavier-Maffe-Melreux/Marche (192). Arquennes-Soignies (169) a déjà été traité dans notre dossier Nivelles-Soignies. Enfin il reste la section Dour-Quiévrain-Pommeroeul (162) dont Quiévrain-Pommeroeul figure déjà dans la liste A mais n’était toujours pas achevée au-delà de Montroeul, alors que sur Dour-Quiévrain les travaux devaient encore débuter. Remarquons encore que plus d’une fois il y a contradiction entre cet inventaire SNCV et les sources externes. Il est exact que l’information officielle (SNCV) ne concordait pas toujours avec la réalité sur le terrain, comme l’attribution du matériel roulant ou encore l’arrêt effectif d'une l’exploitation, ce qui est impossible à vérifier aujourd’hui. Quant aux tracés des lignes, nous n’avons d’autre choix que de consulter des photographies aériennes d’après-guerre, ainsi que des cartes topographiques, voire certains plans pas toujours précis de cette époque, le tout complété par des investigations sur place relativement récentes, et donc avec les réserves d’usage. NB - Il y a aussi les plans cadastraux communaux de l’époque, pour autant qu’ils aient été effectivement mis à jour – ce travail de moine requiert beaucoup de temps et de moyens, mais déborde largement de cet aperçu plutôt sommaire. |
Hierna volgt een samenvatting van deze projecten, in afwachting van een meer uitgewerkte analyse van sommige onder hen.
Ci-après vous trouverez un résumé de ces différents projets, en attendant une analyse plus élaborée de certains d'entre eux.
Ci-après vous trouverez un résumé de ces différents projets, en attendant une analyse plus élaborée de certains d'entre eux.
WORDT VERVOLGD - A SUIVRE