Van NIVELLES naar VIRGINAL en verder |
De doorsnee Belgische buurtspoorlijnen waren niet meteen een afspiegeling van grote broer de Staatsspoorwegen (later NMBS) of nog van de secundaire spoorlijnen in buurland Frankrijk: de spoorbaan in het wegdek of langs het bestaande wegennet, nu en dan een kort stukje eigen baan met slechts heel uitzonderlijk een klein kunstwerk of een duiker, en weinig of geen stationsgebouwen - op de 'groep' Leuven na. De enige uitschieters waren de stelplaatsen, waarvan tot vandaag hier en daar nog wat gebouwen overeind staan als veruit de laatste getuigen. Zelfs in de Ardennen lagen heel wat buurtlijnen gewoon langs de baan. Bij golvend reliëf (Vlaamse Ardennen, Haspengouw) en langs de steile hellingen van een aantal valleien, zeker in de Ardennen (Maas, Semois…), werden wel eigen tracés aangelegd om het hoogteverschil te kunnen overbruggen, met navenant hier en daar ook wat kunstwerken.
|
De buurtlijnen rond Nivelles, in het westelijk deel van Waals-Brabant, vormen zowat een categorie apart. Zo was voor de nooit voltooide buurtlijn naar Soignies, eens buiten de stad, over quasi heel de lengte een eigen tracé voorzien. Dit was evengoed het geval voor de hoofdlijn, van Nivelles naar Braine-l’Alleud, behalve in de doortocht van Bois-Seigneur-Isaac, alsook voor het grootste deel van de zijlijn naar Virginal en verder. Het aantal kunstwerken, kleinere en grote, was hier navenant. Meteen de reden waarom we van dit lijnencomplex vooral deze laatste onder de loep nemen. Met de voor de hand liggende vraag wat daarvan nog overblijft, meer dan een halve eeuw na de uiteindelijke opheffing (1959).
NIVELLES - BRAINE-L'ALLEUD
|
Nivelles/Baulers - de verdwenen tunnel onder de N6 (13 april 1965)
|
Bois-Seigneur-Isaac - de spoorbedding naar Ophain (20 maart 1966)
|
|
Hoewel deze een vergelijkbare verbinding verzekerde als NMBS-lijn 124, zij het langs een andere weg, was ze onmiskenbaar de hoofdas. Na WO II werd trouwens elektrificatie overwogen, maar het tij keerde al gauw.
Afgezien van de gedeeltelijk bewaarde stelplaats, vlak buiten de stad, en 2 km eigen bedding tussen het knooppunt Bois-Seigneur-Isaac en Ophain, deels landweg, deels wandelweg (Bois du Drape), is van dit mooie tracé zo goed als niets meer terug te vinden. De tunnel onder de N27 (ex-N6) bij Baulers, voorbij de stelplaats Nivelles (foto van de maand april), verdween op het einde van de jaren 60. In Braine-l’Alleud werd de brug over de Rue des Saussois kort na de opbraak van het spoor volledig afgebroken. Van de brug over de Rue Longue, pal naast lijn 124, bleven de brughoofden al die tijd intact, evenals een deel van het eigenaardige betonnen viaduct - eigenlijk meer een hellend vlak - naast het voormalige goederenstation (zie hiernaast foto op 15 augustus 2008). Uiteindelijk hebben allebei tussen 2009 en 2013 plaats moeten ruimen voor de verbreding van de spoorlijn in het kader van het expressnet rond Brussel. |
|
|
BOIS-SEIGNEUR-ISAAC - ITTRE
Meteen na het voormalige knoopstation Bois-Seigneur-Isaac beschrijft het nu dichtgegroeide tracé een scherpe bocht westwaarts, dan een tweede, eerst door akkerland, daarna op een hoge berm met daarin een mooie brug in metselwerk, als doorgang tussen de weilanden. Vlak daarachter werd de berm einde de jaren 60 afgegraven voor aanleg van de E19, grote werken die overal rondom het reliëf danig overhoop haalden. Als bij wonder bleef de brug buiten schot maar is wel voor 60% bedolven, zodat alleen nog het gewelf boven de opgeworpen grond uitsteekt – te laag dus, maar landbouwtuigen kunnen zo nodig tussen de afgegraven berm en de E19 (links op beide foto's).
|
Bois-Seigneur-Isaac - oude spoorzate in de scherpe bocht na het vroegere station (rechts in de verte) (16 januari 2015)
|
Bois-Seigneur-Isaac - brug tussen de weilanden... (20 maart 1966)
|
...vandaag gedeeltelijk bedolven (16 januari 2015)
|
Aan de andere kant van de autoweg bereikt het oude tracé de bovenloop van de Ry Ternel, met in de spoorberm eerst een nauwe doorgang, volledig dichtgegroeid, kort daarna een lage brug over het riviertje dat het verder zal volgen tot aan de monding in de Sennette, voorbij Ittre. Ook hier is de bedding goeddeels dichtgegroeid, tot vlak voor het stationsemplacement van Haut-Ittre. Deze is nu helemaal ingenomen door weiland, tot tegen de oneffen kasseien van de oude steenweg Lillois-Hennuyères (thans Rue de l'Eglise), waarin het uiteinde van de voormalige wisselplaats na meer dan een halve eeuw nog steeds duidelijk gemarkeerd is!
Haut-Ittre - brug over de Ry Ternel (7 februari 2015)
|
Haut-Ittre - voormalige overweg op de oude steenweg naar Hennuyères (7 feb.2015)
|
|
Voorbij de overweg is het oude tracé nu ook weiland, al is de spoorberm verderop nog steeds goed zichtbaar (zie foto). Vlak daarop is de spoorbedding kort na de opbraak omgevormd tot een geasfalteerde landweg, de Rue Warichay.
|
|
|
Vanaf Ittre tot het kanaal, ruim 2 km verder, is het tracé evenwel ingenomen voor de verbreding van de N280 (huidig nummer) waar de buurtspoorlijn destijds langsliep.
Praktisch...
Vanaf Bois-Seigneur-Isaac zijn de spoorbeddingen aan beide kanten van de E19 zo goed als dichtgegroeid, maar in het bladloze seizoen toch enigszins doenbaar via een soort jagersdoorgang doorheen het struikgewas. Van Haut-Ittre tot Ittre daarentegen is het oude spoortracé gemakkelijk te volgen, deels via het plaatselijke wegennet, tussenin ook via het schilderachtige voetpad langs de Ry Ternel, grotendeels naast maar soms ook op de voormalige spoorzate. |
Ittre - spoorbedding vlak voor het voormalige station (7 februari 2015)
|
|
ASQUEMPONT - VIRGINAL ETAT
Het gehucht Asquempont – een papierfabriek, een middeleeuwse toren en een handvol huizen – ligt op de kruising van de N280, de vroegere buurtspoorlijn en het Kanaal van Charleroi, op de grens tussen Ittre en Virginal. Begin de jaren 60 werd de hele buurt compleet omgewoeld voor de aanleg van een nieuw en breder kanaaltracé. Daarbij werd de baan rechtgetrokken en eveneens verbreed, ten koste van de verlaten bedding van het buurtspoor naar het station van Virginal, amper 1 km verder. Vanaf het kanaal had de buurtlijn een heel eigen tracé met niet minder dan 3 kunstwerken, te beginnen met de brug over het kanaal, een noodbrug uit de jongste oorlog met het spoor midden in de rijbaan.
|
Asquempont tussen de 2 oorlogen, met de brug over het kanaal en het buurtspoorwegviaduct over de Sennette
|
Na de opbraak in 1960 bleven de rails nog korte tijd in het brugdek, tot deze op zijn beurt moest wijken voor het nieuwe kanaal. Gelijk verdween ook het driedelig buurtspoorviaduct over de Sennette om plaats te ruimen voor de rechtgetrokken N280*, en werd de brug over de toenmalige NMBS-lijn 107 (later 106) uit Clabecq afgebroken.
Door al die werken werd dit prachtig stukje eigen tracé dus compleet van de kaart geveegd. Dat dachten we toch.
Door al die werken werd dit prachtig stukje eigen tracé dus compleet van de kaart geveegd. Dat dachten we toch.
Asquempont - tramhalte tussen het viaduct en de voorlopige kanaalbrug op 17 mei 1958 (foto Frits Van Dam)
|
Virginal Etat, waar de buurtlijn de 'grote' spoorweg oversteekt en dan afdaalt naast het toen nog bedrijvige spoorwegstation - let op de grote steunmuur in de verte
|
|
Tot we op het idee kwamen om eens in de inmiddels dichtbegroeide sleuf van de vroegere spoorlijn uit Clabecq af te dalen. Daar vonden we niet alleen het westelijke brughoofd terug (links een foto uit 1981), maar verderop ook nog een groot deel van de oude bedding richting station, met als kers op de taart de hoge steunmuur aan de voet van de N280.
|
Buurtspoorwegtracé van Asquempont naar Virginal (Etat) vóór 1960, met bruggen over het kanaal (1), de Sennette (2) en spoorlijn 107 (later 106) (3)
|
Asquempont/Virginal - links het westelijke brughoofd van de buurtspoorlijn naar Virginal (Etat), in het midden de spoorwegkoker voor ex-lijn 106 onder de N280, rechts een tweede koker voor de industriële spooraansluiting met de Papeteries de Virginal - foto gemaakt van op de plek van de verdwenen brug onder de oude baan Lillois-Hennuyères (13 november 2014)
Van het oostelijke landhoofd blijft evenwel niets meer over, evenmin als van de brug onder de baan Lillois-Hennuyères (zie verder 'in de marge'). Door de afbraak van het stationsgebouw in dezelfde periode en de complete wildernis op de vanaf 1984 verlaten spoorlijn is ook het stationsplein onherkenbaar verminkt – op het vroegere 'Café de la Station' na, thans restaurant 'Le St-Malo'.
|
Virginal Etat - het massieve brughoofd aan de westzijde van de verlaten spoorwegbedding (13 november 2014)
Buurtspoorwegtracé in de afdaling naar Virginal Etat, met steunmuur aan de voet van de N280 (13 november 2014)
|
Virginal-Etat - het stationsplein van op de vroegere overweg op de huidige N280 uit Ittre - het stationsgebouw (achter de oplegger) verdween einde de jaren 60 - het stationscafé (zie postkaart) is nu restaurant 'Le St-Malo' (29 nov.2012)
|
|
|
VIRGINAL ETAT - VIRGINAL VICINAL De benaming ‘Etat’ voor het NMBS-station dateert uit de tijd van de Staatsspoorwegen. De NMVB behield deze benaming om onderscheid te maken met het buurtspoorwegstation in het dorp zelf. In vogelvlucht lagen ze 1,7 km uit elkaar, maar wegens het grote hoogteverschil, ca. 86 meter, was men genoodzaakt langs de steile dalhelling een S-vormig tracé van ca. 3,1 km aan te leggen. Daar waar bij de Belgische Spoorwegen slechts één enkel dergelijk tracé heeft bestaan (op lijn 47A bij Vielsalm), was dit bij de Buurtspoorwegen lang geen uitzondering. Toch is het lussentracé van Virginal uniek in zijn soort met zijn 4 kunstwerken, inclusief een viaduct met 5 bogen in natuursteen. |
|
|
Vlak na het spoorwegstation (hoogte 58 m) stak de buurtlijn nogmaals de steenweg Lillois-Hennuyères over - hier de Rue Charles Catala - ditmaal op dubbelspoor. Het rechterspoor ging echter naar de vlakbij gelegen stelplaats (dépôt), terwijl het hoofdspoor ernaast meteen voorbij de overweg aan de lange klim begon, achter de waterpomp, om al gauw boven de locomotiefloods uit te komen met vlak daarachter, over een droog dalletje, het vrij imposante stenen viaduct met zijn 5 bogen [4].
Het viaduct achter de oude stelplaats bij Virginal-Etat (29 november 2012)
|
Virginal stelplaats - links achter de waterpomp: spoorberm richting dorp - uiterst rechts achter de bomen: het viaduct (4 april 1985)
|
Virginal - het ongenaakbare viaduct (5 jan.1966)
|
Na een wijde boog doorheen weiland volgt een eerste scherpe lus (180°), daarop een dichtgegroeid recht stuk dat uitloopt op de overblijfselen van een brug met metalen brugdek over de Rue Catala [5]. Het eerste brughoofd werd kort na de opbraak van het spoor grotendeels afgebroken voor de bouw van een huis dwars op de bedding. Het andere brughoofd, volledig in natuursteen, bleef echter tot vandaag mooi bewaard langsheen de voormalige steenweg (foto hieronder, met links de resten van het eerste brughoofd) (27 februari 2015).
|
Tracé in wijde boog doorheen weiland, voorbij het viaduct (uiterst rechts) ...
|
... meteen gevolgd door de eerste scherpe lus, richting dorp (27 febr.2015)
|
|
Een korte hoge berm en een kleine brug over een voetpad [6] markeren het begin van de tweede scherpe lus. Wonderlijk genoeg bleef het brugdek van het brugje decennialang onaangeroerd, tot het bijna geheel was doorgeroest. Vandaag blijven de twee bakstenen brughoofden verweesd achter (hiernaast foto's op 2 juni 1970 en 27 februari 2015).
Vlak ernaast werd de eigenlijke lus al meteen na de opbraak volledig ingepalmd door het omliggende akkerland en voor de aanleg van een woonverkaveling langs de huidige N280, de Rue de Samme. |
|
Spoortracé uit Virginal-Etat voor het kerkhof (27-2-2015)
|
De daaropvolgende boog is vrijwel intact maar voor een deel dichtgegroeid. Na de vroegere halte aan het kerkhof (achter de verbodsplaat op de foto hiernaast) zijn aan weerskanten van de overweg op de Rue de Samme nog een paar dwarshuizen gebouwd, met inname van de bedding tussenin. Ook van de laatste brug, over de Rue du Rouge-Bouton [7], werd een van de brughoofden meteen afgebroken om de smalle doorgang wat te verbreden. Van het andere bleef de bakstenen ruïne nog jarenlang overeind vooraleer op haar beurt te verdwijnen. De rest van het tracé, tot de overweg op de huidige N280 aan het vroegere buurtspoorwegstation (hoogte 144 m), is grotendeels dichtgegroeid.
|
Virginal - in de verte de buurtspoorweglijn met brug over de Rue du Rouge-Bouton
|
Rouge-Bouton - rechts de oude spoorberm vlak na de verdwenen brug (4 oktober 2015)
|
OPGELET - Afgezien van de tweede lus en van de drie ontmantelde bruggen is dit slingerende tracé zo goed als intact, zij het als privégrond of weiland, of gewoon dichtgegroeid, en dus moeilijk of helemaal niet bereikbaar, laat staan goed zichtbaar, zelfs op luchtfoto. Dit geldt evengoed voor het viaduct, intact en in goede conditie maar ingesloten tussen bomengroei en stevige afsluitingen.
Virginal (dorp) - het voormalige buurtspoorwegstation (27 februari 2015)
|
VIRGINAL - PLANOIT
In de naoorlogse periode reed de reizigersdienst niet verder dan het buurtstation bij het dorp, vlak na de overweg met de huidige N280. Toch liep het spoor nog 2 km verder, tot aan het gehucht Planoit aan de rand van het uitgestrekte Bois de la Houssière, waar zand werd ingeladen uit de zandwinning daar vlakbij. Dit spoor, dat voor de oorlog nog doorliep tot Braine-le-Comte, verdween gelijktijdig met de lijn uit Bois-Seigneur-Isaac.
|
Het buurtstation van Virginal stelde in die periode nog maar weinig voor. Hooguit een paar opstelsporen voor de bakwagens van het zandtransport. Het emplacement dient vandaag vooral als parkeerterrein. Het spoortracé zelf is geasfalteerd en als “Quartier du Tram” opgenomen in het lokale stratennet, tot aan de (voormalige) overweg op de Rue du Bois de la Houssière.
|
Daar vlak achter werd enkele jaren terug een stukje van de bedding verkocht en bebouwd (cfr. de "blokkendoos" op de foto hieronder - 9 november 2015). Wel blijft naast het huis nog een smalle strook over als voetpad ('Sentier du Griffon') zodat de achterliggende spoorzate vooralsnog toegankelijk blijft.
|
De nog niet bebouwde spoorbedding op 28 oktober 2003
|
Maar 120 meter verder is het tracé volledig dichtgegroeid of ingenomen door achtertuinen van de villa's in het stuk bos langsheen de zate dat in de loop van de jaren 70 verkaveld werd. De laatste 400 meter tot het gehucht Aulnois is evenwel geasfalteerd als de “Crête du Haut Bois”.
Voormalige spoortracé richting Aulnois (9 november 2015)
|
Aulnois - een zeldzame foto van de buurtspoorweg uit Virginal (rechts)
|
|
Voorbij Aulnois is de eigen bedding langs de Chemin de la Sablière zo goed als volledig verdwenen, tot vlak voor het door bomengroei ingepalmde buurtspoorwegstation Planoit. De lange bakstenen laadkaai is nog aanwezig, maar gedeeltelijk opgevuld. Daar bovenop liep een industrieel smalspoor afkomstig uit de zandgroeve. Er vlak naast, aan straatkant, een alleenstaand huis (ooit restaurant) met schuine gevel of afgeschuinde gevelhoek, zoals zo vaak bij voormalige buurtstations (foto's van 27 februari 2015).
|
|
PLANOIT - BRAINE-LE-COMTE
Planoit was een ideale uitvalsbasis voor mooie wandelingen door het uitgestrekte bos daar vlakbij, getuige deze oude postkaart. Vlak na het stationsemplacement stak de buurtlijn in een scherpe bocht de straat over en dook zo het Bois de la Houssière in. Meteen het begin van een prachtig parcours en, tot even voor het eindpunt, zo goed als volledig op eigen bedding. Eerst ging het over een kleine 3 km langs de westelijke rand van dit langgerekte bos in een voortdurende afwisseling van taluds en ingravingen, o.m. langs Mon Plaisir en zijn speeltuin, tot het gehucht Marouset.
|
Restaurant 'Station du Planoit' aan de rand van het bos
|
|
Daar stak de buurtlijn de baan uit Nivelles over, liep daarna in een grote boog nog een stuk door het bos, dan over een kleine brug (doorgang naar een weide), het enige kunstwerk van het hele parcours, en verder langs velden en weiden, tot de Pont de Lincluse onder spoorlijn 96 uit Brussel. Omwille van het hoogteverschil liep het buurtspoor nog verder door langs de Rue du Viaduc (a), tot voorbij de Rue Rey Ainé (b), om dan achter de huizen in een scherpe lus van 180° rechtsomkeer te maken (blauwe pijltjes op de foto), deze straat opnieuw over te steken en 400 m verder zijn eindpunt te bereiken, rechtover het station Braine-le-Comte.
|
(plan afgeleid van een MGI-kaart uit 1934)
|
BRAINE-LE-COMTE - Rechts op de middelste figuur de scherpe lus om voorbij de Pont de Lincluse op te klimmen naar het station (uiterst links, toen nog met overkapping), dit alles mooi te zien op deze panorama van de stationswijk, met in het midden de rechte Rue Rey Ainé.
Aan dit alles kwam abrupt een einde ca.1942, toen de bezetter de rails liet uitbreken tussen Planoit en Braine-le-Comte. Na de oorlog werd beslist om het spoor niet opnieuw aan te leggen. Gelukkig bleef het prachtige tracé door het bos en ook verderop zo goed als intact en is vandaag over bijna heel de lengte bewandelbaar. Wel is het laatste stuk, vanaf de ‘Etangs Martel’, vandaag ingenomen door de Avenue du Marouset (c) - het naoorlogse tracé van de baan uit Nivelles (thans N533). In de stad zelf is van de scherpe lus achter de huizen, op weg naar het station, echter niets meer terug te vinden.
na Planoit (8 februari 2008)
|
Rond-Bonnet (4 april 1985)
|
Mon Plaisir (13 november 2014)
|
voorbij Marouset (9 november 2015)
|
brug na Marouset (9 november 2015)
|
naar Braine-le-Comte (12 oktober 1994)
|
|
Deze mooie wandeling (ca.5 km) kun je in elk seizoen afleggen maar is uiteraard op haar mooist in de herfst. Vertrek: station Braine-le-Comte of Braine-l'Alleud met TEC-bus 65 (om de 2 uur - niet op zondag). Bushalte in het gehucht Planoit, niet ver van het oude buurtstation.
OPMERKING - Merkwaardig genoeg was de grote zandgroeve bij Marouset niet aangesloten op de buurtspoorweg, maar beschikte zelf over een eigen smalspoorlijn. Deze liep langs de toenmalige hoofdbaan (de huidige Avenue de la Houssière) (d) tot aan een losplaats langs spoorlijn 96 uit Brussel, aan de noordrand van Braine-le-Comte, tussen de tunnel en het station.
|
|
In de marge…
|
DE OUDE VERBINDINGSWEG LILLOIS-HENNUYÈRES
De voormalige buurtspoorlijn naar Virginal is innig verweven met de verbindingsweg Lillois-Hennuyères, de huidige N280, waarvan het tracé sinds 1959 op heel wat plaatsen gewijzigd is. In Bois-Seigneur-Isaac, waar deze nu afzwenkt richting Halle (en verderop naar Haut-Ittre) en waar de buurtlijn uit Nivelles toen gewoon op straat liep, herinnert de Rue de Hennuyères aan het vroegere verloop van deze verbinding. Voorbij de brug onder de E19 blijft nog hooguit een smal kasseibaantje over, vol kronkels en scherpe hoeken, waar twee auto’s moeite hebben om elkaar te kruisen. Een stille landweg dus, maar ook het perfecte beeld van een klassieke “steenweg” uit lang vervlogen tijden. Bij het binnenrijden van Haut-Ittre (zie hierboven) kun je tussen de hobbelige kasseien nog steeds de plek zien waar de buurtspoorweg de baan overstak. In Ittre werd de N280 enkele jaren terug uit het dorpscentrum gehaald via een nieuwe bypass, vlak langs het voormalige tramstation en dan via het oude tracé, om in de Rue Basse weer aan te sluiten bij het oorspronkelijke traject, langs dewelke ook het nu verdwenen buurtspoor zijn weg vervolgde. |
De oude steenweg tussen Bois-Seigneur-Isaac en Haut-Ittre, recht uit begin vorige eeuw (4 okt.2015)
|
Ook vlak na het kanaal, van Asquempont tot het station van Virginal, werd de huidige N280 al in de jaren 60 via het oude buurtspoorwegtracé rechtgetrokken. Het afgesneden gedeelte fungeert nu als toegangsweg tot het gehucht, met de papierfabriek 'Papeteries de Virginal' (IdemPapers), de middeleeuwse toren “La Tourette” en het handvol huizen naast de resten van de oude vaartsluis, terwijl in het struikgewas aan de andere kant van de verlaten spoorlijn nog een kleine 100 meter van het vroegere traject terug te vinden is.
Verderop, tot voorbij het nu verdwenen spoorwegstation, volgt de N280 de Rue Charles Catala op het oorspronkelijke parcours in een slingerbeweging tussen de huizen door. Maar in plaats van verder de steile Rue Catala te volgen richting dorp, langs het oude bruggenhoofd van de buurtspoorweg [5], gaat het nu rechtdoor richting Oisquercq, om ter hoogte van het gehucht Samme linksaf de Rue de Samme te volgen tot vlakbij het centrum, alwaar de oorspronkelijke route naar Hennuyères weer vervoegd wordt. Dit alles om het smalle en kronkelige parcours doorheen de dorpskom te vermijden. En maar goed ook, want tijdens de piekuren word je langs de N280 meer dan eens bijna van je sokken gereden...
terug naar de homepagina