Per spoor de DUITSE GRENS over
voor en na 1919
Voor de spoorwegen in het huidige Duitstalig België was 1919 een jaar van grote verschuivingen. De overheveling naar België van wat men doorgaans de ‘Oostkantons’ noemt bracht niet alleen een hertekening teweeg van de oostelijke staatsgrens, maar ook van de toenmalige grensovergangen naar Pruisen/Duitsland. Daarvan bleef slechts één overeind, tot vandaag, niet toevallig die door de Tunnel van Botzelaar onder het Vierlandenpunt, dat in 1919 een drielandenpunt werd toen Neutraal Moresnet bij België kwam. Alle andere overgangen vervielen, al kwam gelijk een reeks nieuwe grenspunten in de plaats.
Let wel. Ook al werd de beslissing in 1919 genomen, dan nog zou dit specifieke spoorwegnet - vooral dan de Vennbahn en haar vertakkingen - pas enkele jaren nadien effectief in gebruik worden genomen door de toenmalige Staatsspoorwegen.
In dit dossier gaan we op zoek naar wat overblijft van al die verdwenen grensovergangen, zowel de ‘oude’ (tot 1919) als de ‘nieuwe’ (vanaf 1919), niet noodzakelijk in die volgorde, te beginnen met LOSHEIMERGRABEN-LOSHEIM, gevolgd door STEINEBRÜCK-IHREN.
Andere werden al besproken, sommige vrij bondig, andere in een apart dossier, met name MONTZEN-RONHEIDE(Aachen Süd) en RAEREN-WALHEIM, en nu ook de kortstondige grensovergang BEHO-MALDINGEN op de oorlogslijn van Gouvy naar Sankt-Vith.
Zoals de meeste andere dossiers wordt ook dit dossier slechts geleidelijk opgebouwd, stap voor stap. Of het tegen het einde van dit jaar zijn beslag zal krijgen is een vrome wens, maar lang geen absolute zekerheid.
Van Losheimergraben naar Losheim (lijn 45) (later 45A) |
La version Française de ce dossier suivra plus tard |
Een bescheiden zijlijn met een bewogen geschiedenis
De Vennquerbahn, zo werd de nieuwe spoorlijn van Weywertz naar Jünkerath (op de Eifelbahn van Köln naar Trier) weleens genoemd. Nieuw, want geopend in 1912, kort voor WO I dus, en uiteraard bedoeld als strategische verbinding, volledig op dubbel spoor, zonder overwegen en met hellingen die de 15%o niet overschreden. Helemaal gelegen in het toenmalige Pruisen/Duitsland, kwam deze spoorlijn door de naoorlogse grensverschuiving voor de helft in België terecht, maar met een grensovergang die pas in 1921 haar beslag kreeg, toen de gemeente Losheim na amper twee jaar in oostelijk België dan toch naar haar oorspronkelijke heimat terugkeerde.
De Vennquerbahn, zo werd de nieuwe spoorlijn van Weywertz naar Jünkerath (op de Eifelbahn van Köln naar Trier) weleens genoemd. Nieuw, want geopend in 1912, kort voor WO I dus, en uiteraard bedoeld als strategische verbinding, volledig op dubbel spoor, zonder overwegen en met hellingen die de 15%o niet overschreden. Helemaal gelegen in het toenmalige Pruisen/Duitsland, kwam deze spoorlijn door de naoorlogse grensverschuiving voor de helft in België terecht, maar met een grensovergang die pas in 1921 haar beslag kreeg, toen de gemeente Losheim na amper twee jaar in oostelijk België dan toch naar haar oorspronkelijke heimat terugkeerde.
Losheimergraben - het oorspronkelijke stationsgebouw
|
Vanaf dan kwam de grensovergang tussen de stations Losheimergraben en Losheim te liggen - meteen het hoogste baanvak van het Belgische spoorwegnet (619 m). Daar waar het Duitse station Losheim zo’n anderhalve kilometer van het dorpscentrum lag, bevond zijn Belgische evenknie zich naast het onooglijke gehucht Buchholz, hooguit een paar verspreide hoeven te midden van een uitgestrekt bosgebied (zie de oude postkaart hiernaast). De naam Losheimergraben dankt het evenwel aan een ander gehucht op 1700 m daarvandaan (maar tweemaal zo ver over de weg). Weinig meer dan een kruispunt van hoofdwegen in datzelfde bosgebied, maar vermoedelijk een strategisch interessante plek, en evenals Losheim (in 1921) pal op de nieuwe staatsgrens.
|
Zoals elders grepen de douaneformaliteiten voortaan plaats in het eerste station over de Belgische grens, dus in Losheim. Vanuit Duitsland werd dit dan weer Losheimergraben, dat gelijk werd uitgerust als grensstation voor de exploitatie, met de bouw van een waterreservoir en een draaibrug voor het keren van de locomotieven van beide spoorwegnetten.
|
Nog geen decennium later onderging het spoorwegnet van deze dunbevolkte regio de gevolgen van de economische crisis van de jaren 30, toen het volledig op enkelspoor werd gebracht. En of dit nog niet genoeg was kwam daarna de tweede wereldoorlog, met al die zware vernielingen als gevolg van het Ardennenoffensief.
Ook de Vennquerbahn deelde in de klappen, denk maar aan het viaduct bij Bütgenbach, maar ook Losheimergraben zelf, waar de stationsinstallaties grotendeels vernield werden, gelijk met het stationsgebouw. Na de oorlog bleef de grensovergang behouden en kreeg dit station zelfs een nieuw, zij het bescheiden dienstgebouw, terwijl de kuip van de draaibrug voortaan fungeerde als waterreservoir, met een hoge waterkraan tot aan het enkelspoor richting Losheim. |
Bütgenbach, lijn 45 - het vernielde viaduct in december 1944 (doc. US Army)
|
|
|
LOSHEIMERGRABEN, links het bescheiden naoorlogse stationsgebouwtje (2 mei 1988) - een eind verder, richting Losheim, de waterkraan met de wel heel lange arm, dit wegens het weghalen van een uitwijkspoor (2 mei 1980) (telkens tijdens een studiereis voor spoorwegliefhebbers)
Maar toen in 1949 deze laatste ineens terug onder Belgisch beheer kwam, allicht door zijn ligging in de smalle strook tussen de staatsgrens en de spoorlijn, werd Losheim het eigenlijke grensstation, waar ook de reizigersdiensten van beide spoorbedrijven op elkaar aansloten, en schoof de grensovergang meteen op naar Hallschlag. Ook toen in 1952 de reizigersdienst werd opgeheven reed de vervangbus op zijn beurt tot Losheim. Pas in 1958 ging dit dorp terug volwaardig bij Duitsland horen, en werd de busdienst beperkt tot Losheimergraben – niet het station, maar het kruispunt annex tolkantoor. Vijf jaar later was het ook gedaan met de Duitse Schienenbusse op het traject Jünkerath-Losheim.
|
Door de jaren heen kwijnde de goederentrafiek, voornamelijk hout, langzaam weg, terwijl de grensoverschrijdende spoorbediening einde de jaren 70 nog nauwelijks iets voorstelde. Maar op het ogenblik dat de NMBS besloot ermee te stoppen rees er plots nieuwe hoop. Want ineens werd het uitgeleefde spoor niet opgebroken maar wel bijna volledig vernieuwd. Ditmaal ten behoeve van het Belgische leger dat op die manier, in het kader van de NAVO, een vlotte transportweg behield voor zijn tanks tussen de kampen van Vogelsang (bij Schleiden in Duitsland) en Elsenborn (vlakbij Sourbrodt op de Vennbahn) - in vogelvlucht op amper 23 km van elkaar, maar per spoor een rondrit van zowat 80 km! En dit tot het einde van de jaren 90. Daarna volgde nog een laatste stuiptrekking, met de kortstondige heropstart van de houttrafiek aan weerszijden van de grens, zij het van hier uit slechts tot Büllingen.
|
Het zo goed als verlaten station Losheimergraben op 1 november 1982 - de heropstart voor militaire doeleinden moest echter nog komen
|
Daarna was het voorgoed gedaan. Einde 2004 werd het baanvak Jünkerath-Losheim (grens) uitgebroken.
Twee jaar later was het de beurt aan het Belgische lijngedeelte.
Twee jaar later was het de beurt aan het Belgische lijngedeelte.
De grensovergang vandaag
Tegenwoordig is de bedding van deze prachtige spoorlijn volledig geasfalteerd tot toeristische piste, wat dacht je. Het station van Losheimergraben is verdwenen, en het hele emplacement is nu een langgerekte open vlakte waar de natuur stilaan haar rechten weer laat gelden. Aan het uiteinde ervan, richting Losheim, staat de verroeste waterkraan er eenzaam bij, vlak naast de huidige asfaltpiste, als enige zichtbare overlevende van de toenmalige spoorexploitatie (beide foto's hieronder op 13 oktober 2018).
Tegenwoordig is de bedding van deze prachtige spoorlijn volledig geasfalteerd tot toeristische piste, wat dacht je. Het station van Losheimergraben is verdwenen, en het hele emplacement is nu een langgerekte open vlakte waar de natuur stilaan haar rechten weer laat gelden. Aan het uiteinde ervan, richting Losheim, staat de verroeste waterkraan er eenzaam bij, vlak naast de huidige asfaltpiste, als enige zichtbare overlevende van de toenmalige spoorexploitatie (beide foto's hieronder op 13 oktober 2018).
|
|
Vlak daarna klimt het tracé verder naar wat tot begin deze eeuw het hoogste punt was van het NMBS-net, op 619 m, aan de brug vlakbij de voormalige grenspost van Losheimergraben. Meteen daarop gaat het geleidelijk weer bergaf, eerst nog door de ‘Schacht’, een diepe sleuf waar aanvankelijk een tunnel voorzien was. Daarboven loopt de hoofdbaan van Schleiden naar Prüm, waarvan de brug, schuin boven de spoorwegsleuf, vanaf 1919 pal op de nieuwe grens kwam te liggen, maar na de vernielingen van 1944-45 de plaats moest ruimen voor een weinig begeesterende constructie.
|
|
LOSHEIM - de schuine brug over de 'Schacht' ziet kort voor WO I de laatste postkoets passeren (doc. infopaneel onder de huidige brug).
Vanaf 1919 kwam hij pal op de rijksgrens te liggen, wat dus ook het geval is voor zijn opvolger (13 oktober 2018).
Vanaf 1919 kwam hij pal op de rijksgrens te liggen, wat dus ook het geval is voor zijn opvolger (13 oktober 2018).
Met een wijde boog rond het dorp bereikt het spoorwegtracé dan het voormalige station Losheim, helemaal aan de andere kant, vlakbij de afslag naar Manderfeld. Het station zelf staat er nog, maar werd na de opbraak geprivatiseerd, samen met een flinke portie van het emplacement, waardoor het asfalt hier even afbuigt vooraleer door te lopen naar Hallschlag en Jünkerath.
Station LOSHEIM krijgt op 2 mei 1988 bezoek van treinliefhebbers...
|
maar ligt er 30 jaar later nogal mistroostig bij (13 oktober 2018).
|
GERAADPLEEGDE BRONNEN
Eisenbahnfreunde Jünkerath e.V. - Die Linie Jünkerath - Weywertz
La ligne internationale Trois-Ponts - Jünkerath (Trans-Fer hors série, GTF asbl Liège, février 1990)
Station Steinebrück ten tijde van het dubbelspoor
|
Steinebrück, een gehucht van Lommersweiler (thans Sankt-Vith), hoorde tot 1919 bij Pruisen. Vandaag ligt het in Duitstalig België. Toen in 1888 de Vennbahn werd doorgetrokken van Sankt-Vith naar Bleialf (Eifel) was Steinebrück het enige tussenstation, zowat halverwege dit traject, op de kruising met de baan naar Prüm. Wat later kwam er bij de aanleg van de zijlijn naar Troisvierges (in het Groothertogdom) ook een station vlakbij Lommersweiler. Doordat de Vennbahn zwaar en intensief goederentrafiek te verwerken kreeg, vooral van het steenkoolbekken bij Aachen naar de staalindustrie in Luxemburg, kwam in 1909-1910 een tweede spoor in gebruik, over de hele lengte nog wel. Naar verluidt ook om militair-strategische redenen...
|
|
In 1921, twee jaar na het Verdrag van Versailles, werd de Vennbahn overgedragen aan de Belgische Staatsspoorwegen, maar het reizigersverkeer naar Bleialf en Gerolstein werd pas in 1923 opnieuw opgestart. In 1940 kwam de lijn terug in Duitse handen, en in de winter 1944-45 werd tijdens het Ardennenoffensief het treinverkeer alweer onderbroken. Na de oorlog werden de vernielde viaducten over de Braunlauf (Lommersweiler) en de Our (Steinebrück) slechts heel voorlopig hersteld.
Maar de glorietijd van de Vennbahn was voorbij, en er kwam hooguit nog wat lokale houttrafiek. Pas in mei 1949 kwam de reizigersdienst weer op gang, driemaal per dag heen en weer, op een sukkeldrafje over de opgelapte bruggen, en niet verder dan Steinebrück.
|
Steinebrück - het half vernielde viaduct over de Our (13 maart 2014)
|
Drie jaar later, in mei 1952, was het er al mee gedaan, ditmaal voorgoed, al kreeg het houttransport uit Bleialf nog enkele jaren respijt. Uiteindelijk werd het overgebleven enkelspoor rond 1960 uitgebroken.
Aan Duitse kant reed de reizigersdienst vanaf oktober 1949 terug tot Bleialf, het jaar daarop tot Ihren en zelfs tot aan de grens, tot vlak voor de opgelapte brug over de Our, waar een nieuwe halte Ihren (Grenze) werd aangelegd - op amper 1 km van Steinebrück. Pas einde 1965 werd deze dienst gestaakt, en het spoor kort daarna uitgebroken. Wel bleef de goederentrein uit Gerolstein nog tot na 1980 tot Bleialf rijden.
Aan Duitse kant reed de reizigersdienst vanaf oktober 1949 terug tot Bleialf, het jaar daarop tot Ihren en zelfs tot aan de grens, tot vlak voor de opgelapte brug over de Our, waar een nieuwe halte Ihren (Grenze) werd aangelegd - op amper 1 km van Steinebrück. Pas einde 1965 werd deze dienst gestaakt, en het spoor kort daarna uitgebroken. Wel bleef de goederentrein uit Gerolstein nog tot na 1980 tot Bleialf rijden.
Steinebrück - hier lag destijds
de overweg (13 maart 2014)
|
Steinebrück - voormalige goederenemplacement
|
|
Van Steinebrück, pas grensstation na 1919, is weinig terug te vinden. Hooguit een kleine brug vlakbij de vroegere overweg. Aan de overkant hebben enkele gebouwen het spoortracé ingenomen. Het emplacement daar vlak achter dient nu en dan voor houtopslag.
Het tracé zelf is vandaag een lokale weg, tot aan de viaductruïne over de Our, waarop enkele jaren terug een voetbrug werd aangelegd. Hierover loopt nu de Eifel-Ardennen-Radweg die intussen vrijwel de hele Vennbahn heeft ingenomen, inclusief de meeste zijlijnen. Wonderlijk genoeg werd aan Duitse kant het 1,5 km lange tracé tot Ihren niet geasfalteerd. Gewoon vergeten? Hoe dan ook, de lokale weg daar vlak naast volstaat ruimschoots, en is het stukje spoorbedding ernaast nu een mooi en rustig wandelpad.
|
Voetgangersbrug over de Our, richting Steinebrück
|
Aangename wandelweg op de oude spoorwegbedding, van de grens aan de Our tot Ihren (13 maart 2014)
|
Van het station in Ihren valt niets meer te bespeuren. Het emplacement aldaar dient er nu als parkeerplaats voor een "Grillhaus". Ihren was trouwens slechts een halte met een paar laadsporen. Het officiële grensstation was Bleialf, zo'n 5 km verder.
Station Ihren - het vroegere emplacement
|
terug naar de homepagina